Ол эрээри саха норуота бу тумус туттар киһитин аата-суола, айар, уопсастыбаннай үлэтэ-хамнаһа, кылгас эрээри чаҕылхай олоҕо өрөспүүбүлүкэ биирдиилээн улууһугар, нэһилиэгэр үтүҥ сабыдыалын, оруолун алын сүһүҥх кылаастан тэрилтэ салайааччыларыгар тиийэ үөрэтэр-чинчийэр үлэ былааннаахтык ыытылларын тус бэйэм истэ иликпин.

Мин санаабар, бу чааһыгар биир дойдулаахтарым, кэбээйилэр, этэргэ дылы, норуот бүттүүн тумус туттар киһитин «илбистээх тылыгар ньиргийсэн», «урааҥхай саха уруйа улаатарын» кэрэһэлиир далааһыннаах уонна кэскиллээх үлэни иилээбиттэрэ атын улуустарга, киин куорат оскуолаларыгар холобур эрэ буолуон сөп.

Кулун тутар 27 күнүгэр Дьокуускайдааҕы Былатыан Ойуунускай аатынан литературнай музейга Кэбээйи улууһун сэттэ оскуолатын үөрэнээччилэрэ, учууталлара педагог-краевед Роза Андреевна Иванова уонна Куокуйдааҕы Николай Лугинов аатынан литературнай музей көҕүлээһиннэринэн Ойуунускай аатын кытта ситимнээх Дьокуускай куоракка олохтоох биир дойдулаахтарын кытта көрсүһүү тэрийдилэр. Көрсүһүүгэ Ойуунускай аатынан госбириэмийэ лауреаттара скульптор Петр Захаров, композитор Захар Степанов, Ойуунускай аатынан Саха драмтеатрын дириэктэрэ Анатолий Николаев, театр кырдьаҕас артыыстара Тимофей Сметанин, Христофор Сметанин, 1957 с. Кэбээйигэ Ойуунускай аата тиллэрин 9 кылааска үөрэнэ сылдьан хоһоон суруйан биир бастакынан уруйдаабыт, кэлин суруйааччы буолбут Иван Егоров-Сүгэһэрдээх кэргэнэ Зоя Егорова о.д.а. ыҥырыылаах ыалдьыт буолан, оҕолор чинчийэр үлэлэрин сыаналаатылар, кэрэ кэскиллээх Кэбээйи үүнэр көлүөнэ ыччатыгар үөрэхтээх, сайдыылаах дьон буолан төрөөбүт дойдуларын ааттаталларыгар кэс тылларын эттилэр.

Оҕолор Улуу Ойуунускай аата Кэбээйи улууһугар аан бастаан өссө ааспыт үйэ 30-с сылларыгар иһиллибитин архыып докумуоннарын, олохтоох хаһыат саһарбыт матырыйаалларын чинчийэн булбуттар. Ол курдук, 1935 с. оччолорго улуус киинин Кэбээйи бөһүөлэгин 5 кылаастаах оскуолатын сэбиэдиссэйинэн Ойуунускай дьиэ кэргэнин кытта ыкса билсэр суруйааччы Пантелеймон Тулааһынап анаммыт. Итинтэн саҕалаан Ойуунускай бүтүн нэһилиэк, улуус олоҕор сабыдыала саҕаламмыт. Ол курдук, 1934 с. тэриллибит бастакы пионерскай этэрээт 1935 с. Ойуунускай аатын ылыммыт. Ол бэлиэ түгэн этэрээт баһаатайа, кэлин суруйааччы Тимофей Сметанин уонна этэрээт бастыҥ пионердара «Бэлэм буол» хаһыакка таһаартарбыт суруйууларынан историяҕа хаалбыт. 1939-40 сс. Кэбээйи оскуолатыгар эмиэ Ойуунускайы кытта ыкса ситимнээх суруйааччы Федор Григорьевич Винокуров – Даадар учууталлаабыт. Дьону «норуот өстөөҕө» диэн дьаралыктыыр ыар сыллар Кэбээйигэ итинник ааһаллар. Дьэ онтон 1956 с. Ойуунускай аата хаттаан ньиргиэрдээхтик ааттанара көҥүллэнэр, бэл, оройуон хаһыатыгар Ойуунускайга сыһыаннаах матырыйааллары – айымньыларын, хаартыскаларын хомуйар туһунан биллэрии тахсар. 1957 с. Кэбээйи оскуолатын дириэктэрэ М.С. Иванов-Багдарыын Сүлбэ уонна оччолорго саха тылын учуутала, кэлин ҥр сылларга оскуола дириэктэринэн үлэлээбит Е.Е. Эверстов Ойуунускайга аналлаах дакылаат оҥорбуттара эмиэ историяҕа хаалар. Ити курдук, үгүс-элбэх «айыытыттан-харатыттан» биирдэстэринэн «Ойуунускайы хайҕаан» «норуот өстөөҕө» дьаралыктаммыт Кэбээйи бастакы үрдүк үҥрэхтээх ыччата, поэт Иван Петров эппитинии, «Кэбээйигэ, дойдубар» Ойуунускай аата иккистээн эргиллэр.

Ойуунускайы кытта алтыспыт, киниттэн поэзияҕа, литератураҕа кынат үүннэриммит, кини аатын сырдык сулус оҥостон үлэ, үөрэх үрдүк дьолун билбит киһи бүгүҥҥү Кэбээйигэ аҕыйаҕа суох. Эдэр чинчийээччилэр Кэбээйигэ учууталлар династияларын саҕалааччы Мария Дмитриевна Павлова Ойуунускайы тыыннааҕар көрбүтүн туһунан киэн тутта кэпсииллэр: «Мария Дмитриевна Саха театрыгар турбут «Кыһыл Ойуун» пьесаҕа от-мас иччилэрин үҥкүүтүгэр кытта сылдьан Ойуунускайы хаста да көрбүт. Кыра уҥуохтаах хатыҥыр киһи этэ диэн өйдүүр. Онно Платон Ойуунускай Маша төбөтүн имэрийэн баран: «Бу оҕо курдук имигэстик хамсаныҥ, айар кутуҥ арылыннын!» - диэн алҕаабыт.» Мария Дмитриевна улуу Ойуунускай алгыһынан 78 сааһыгар диэри Кэбээйитээҕи норуодунай театр сценатыттан түспэтэҕэ. Сэбиэскэй-партийнай үлэ бэтэрээнэ Василий Егорович Колмогоров Намҥа 5-с кылааска үөрэнэ сылдьан Ойуунускайы кытта көрсүһүүгэ сылдьыбытын төрөөбүт Сииттэтин туһунан ахтыы-кинигэтигэр үйэтиппитэ эмиэ баар.

Эдэр чинчийээччилэр «Ойуунускай уонна билиҥҥи кэм» темаҕа муспут үлэлэрэ эмиэ болҕомтону эрэйэр. Ол курдук, бүгүҥҥү Кэбээйи Ойуунскай аатынан госбириэмийэ биэс лауреатынан киэн туттуон туттар: поэт Михаил Тимофеев, композитор Захар Степанов, скульптор Петр Захаров уонна суруйааччылар Владимир Федоров уонна Николай Лугинов. Бэлиэтээн эттэххэ, билигин Ойуунускай аатын сүгэр Саха театрын иннигэр турар Ойуунскай пааматынньыгын ааптарынан Петр Захаров буолар. Театры Кэбээйиттэн төрүттээх Анатолий Николаев салайар, култуура, духуобунас министиэристибэтэ Кэбээйигэ киинэ түспүт Андрей Борисов баһылыктаах. Театр сценатыгар Кэбээйиттэн сыдьааннаах артыыстар Тимофей Сметанин, Христофор Сметанин, Тамара Обутова, Александра Софронеева, Дмитрий Шадрин, Роман Дорофеев, Дмитрий Татаринов о.д.а. айаллар-туталлар.

Чинчийэр үлэ чэрчитинэн улуус нэһилиэктэринэн Ойуунускай аата-суола нэһилиэккэ аан бастаан хаһан иһиллибитин, олохтоох кулуупка ханнык испэктээкиллэрэ турбутун, онно кимнээх оонньообуттарын, хоһооннорун кимнээх ордук табан аахпыттарын, Ойуунускай тематыгар олохтоох ааптардартан ким бастаан хоһоон айбытын, урукку уонна билиҥҥи бибилэтиэкэлэргэ Ойуунускай ханнык айымньыларын булан ааҕыахха сөбүн о.д.а. быһаарар, чопчулуур, чинчийэр үлэ быйыл дьэ түмүктэннэ. Тэрилтэлэри, салайааччылары хабар сыалтан, Ойуунускайы дьон-норуот өйүгэр-санаатыгар сабыдыаллаабыт политическай деятель быһыытынан кҥрҥр чинчийии эмиэ ыытыллыбыт. Холобура, үөрэх салаатын наркомунан үлэлээбитигэр сыһыаран, үөрэхтээһин боппуруоһугар төгүрүк остуоллар тэриллибиттэр. Сибээс үлэһиттэрэ Ойуунускай салалтатынан араадьыйа хаһан киирбитин, Кэбээйигэ араадьыйа уонна төлөпүөн хаһан үөдүйбүттэрин о.д.а. темаларга үгүс кэпсэтии буолан ааспыт.

Онон, бүгүҥҥү Кэбээйигэ Ойуунускай аата ааттанар, ырыата ылланар.
Бырайыак ааптара Роза Иванова:
– Ойуунускай тематыгар үлэбит 1993 сыллаахха 100 сааһын туоларыгар саҕаламмыта. Онтон ыла 110, 120 сылларын тэрээһиннээхтик көрсө сатаатыбыт. Биһиги уратыбыт диэн, Платон Ойуунускай айымньыларын үөрэтиинэн, ааҕыынан эрэ муҥурдаммакка, бэйэбин төрөөбүт түөлбэбитин кытта Ойуунускай аата-суола хайдах силбэһэ сылдьыбытай, кини үлэтэ-хамнаһа, айар аартыга төрөөбүт улууспут сайдыытыгар туох суолталаах этэй диэн сыалы-соругу туруоруммуппут. Бу үлэбит нэһилиэнньэҕэ сэргэхсийиини таһаарбытыттан оҕолор да, нэһилиэнньэ да улаханнык астынна. Ол үлэбит түмүгүнэн бу Куокуй, Сииттэ, Тыайа, Кэбээйи, Чагда, Мукучу, Сиэгэн Күөл оскуолаларын оҕолоро кэлэн, кини аатынан литературнай музейга санаа атастастылар, биллиилээх биир дойдулаахтарын кытта атах тэпсэн олорон кэпсэтэн, олохторугар умнуллубат түгэн буолан ааста.

Н. Лугинов аатынан литературнай музей салайааччыта Саргылаана Унарова:
– Бу бырайыак «Ситим – айан педагогигата» диэн литературнай экспедиция чэрчитинэн үлэлиир. Экспедиция сыала-соруга диэн, биһиги улууспутуттан тахсыбыт айар талааннаах дьон холобуругар, кинилэр айар үлэлэрин эйгэтигэр сыһыаран, үүнэр көлүөнэни иитии. Ол курдук урукку сылларга Даадарга, Тимофей Сметаниҥҥа, Платон Ламутскайга, Иннокентий Левиҥҥа, Владимир Федоровка, «Дьулуруйар Ньургун Боотуру» эбээннии «саҥардыбыт» Дмитрий Кривошапкиҥҥа о.д.а. аналлаах экспедицияларынан һҥһээ Бүлүү Кэнтигинэн, Горнай Мытааҕынан, Хаҥалаһынан, Чурапчынан, бэйэбит Сиэгэн Күөлбүтүнэн сылдьан, төгүрүк остуоллары тэрийбиппит, эбии матырыйаал хомуйбуппут, литературнай сибээстэри олохтуубут.