Ол быыһыгар: “Эн “биэс мөлүйүөннээх” суолунан хааман иһэҕин. Бу аата суолбутун тааһынан куппуттар үһү. Сэрэнээр эрэ, бадарааҥҥа саппыккыгын хааллараайаҕын”, -- диэн сэрэтээччи да баар. Мин ыксаан: “Бары тылынан эрэ этэҕит, сурукта суруйан киллэриҥ, олохтоох салалта тустаах эппиэти биэриэ буоллаҕа”, -- диэбиппэр, бу курдук ис хоһоонноох суругу туттаран ыыттылар.

“Быйыл саас Төрүккэ бириискэттэн икки КамАЗ самосвал уонна погрузчик кэлэн нэһилиэк иһинээҕи суоллары уонна үрэххэ киирэр 2 км суолу куппута буолан бардылар. Тоҕо “куппута буолан” диэтэхпитинэ, оннук хаачыстыбата суохтук суолу оҥордулар. Көтө-көтө, онон-манан буоллун-хааллын диэбит курдук. Онон быйылгы курдук уу дьылга улахан эрэйи көрдүбүт. Олохтоох салалта бэдэрээччиттэри бэйэтэ анаан кэпсэтэн аҕалбыт буолуохтаах уонна туох да хонтуруола суох дьаалатынан бу үлэни ыытта. Ол түмүгэр нэһилиэк иһигэр да, балыыһабытыгар да массыына кыайан сылдьыбат. Үрэх суола биир оннук. Оннооҕор кыра массыыналар батыллан, тыраахтарынан соһулла сылдьаллар. Бу үлэҕэ үтүмэннээх үп көрүллүбүт буолуохтаах. Хаарыан харчы таах салгыҥҥа көттөҕө. Ити кэриэтин ити үбү бэйэбит дьоммутугар төлөөн оҥотторбуппут буоллар, быдан хаачыстыбалаах уонна үйэлээх гына кутуо этилэр. Ити бэйэлээх улахан кыамталаах техника аны 10 сылынан кэлэрэ дуу, суоҕа дуу. Ону таба туһамматыбыт. Хайдах быһыылаахтык дуогабардаһан маннык үлэ ыытыллыбытай? Хаһан суолбут хаачыстыбалаахтык оҥоһуллар? Онуоха быйылгы алҕастары учуоттаан эһиил суолбутун эмиэ өрөмүөннүөхтэрэ дуо? Бу үлэни ыытарга уопсайа төһө үбүлээһин көрүллүбүтүн билиэххэ сөп дуо? Суолбут хаачыстыбатынан “мөлүйүөнүгэр” тоҕо эппиэттээбэтий?”.

Мин “сылааһына”, суолу кутааччыларга ыйан-кэрдэн биэрбит киһини сирэй көрсөн кэпсэттим.

Александр ВИНОКУРОВ, уу баһааччы: “Быйыл саас муус устарга, айан суола алдьаныан иннинэ, нэһилиэк баһылыга Семен Босиков үрэхтэн уу баһар суолу кытта нэһилиэк иһигэр баар дьаамалары куттарарга чааһынай дьону кытта анаан дуогабардаспыта[1] . Уу баһааччы буолан, кутар дьаамаларын мин ыйан биэрбитим. Массыынам ордук Набережная уулуссаҕа (олохтоохтор “Санта Барбара” диэн ааттыыбыт) батыллан эрэйдээччи.  Ол иһин, бастатан туран, ол уулуссаны куттарбытым. Онтон балыыһа уонна оскуола аттыларынааҕы дьаамалары куттарбытым. Суолу кутааччылар дуогабардаах үлэлэрин эрэ толорбуттара. Барааттарын кытта ириэрии саҕаламмыта, онтон күн аайы биир ый курдук ардаан, бүгүҥҥү күҥҥэ нэһилиэк суола оннооҕор сатыы киһини уйбат гына кута буола сымнаата.

Дьиҥэр суол оҥоһуллаатын кытта, куурдубакка эрэ, улахан массыыналарынан, тыраахтардарынан үнтү тэбистэрэн, дьаамалар кутуллубатахтарын да тэҥэ оҥордулар. Үрэххэ “Беларусь” тыраахтар күҥҥэ түөртэ-биэстэ тиэстэр. Ол инчэҕэй суолу  бадараан оҥорбокко. Итиччэ эрэйинэн оҥоһуллубут суолу олохтоохтор бэйэбит харыстаабатахпытына, хас да “камаһы” аҕалан куттуннар, суолбут алдьана туруоҕа”.

Олохтоох дьаһалта баһылыга киин куоракка сылдьар кэмигэр түбэһэн, бу сурукка хоруйдууругар көрдөстүбүт.

Семен БОСИКОВ, дьаһалта баһылыга: “Былырыыҥҥы улахан халаан кэнниттэн улуус киинин чөлүгэр түһэрэр үлэ ыытыллар кэмигэр көрө-истэ кэлиитигэр сөп түбэһиннэрэн, мин СР халааны утары үлэ дирекциятын салайааччыта Дмитрий Лепчиковка Төрүккэ уу хаспыт дьаамаларын кутарга үп көрдөөн сайаапка түһэрбитим. Ол ону ылынан Дьокуускайтан улуус киинигэр үлэлии сылдьар “Альянс - 2005” тэрилтэ бэдэрээччит быһыытынан 1 мөл. солк. тиийбэт үбүлээһиҥҥэ дуогабардаһан, бэйэлэрин техникаларын аҕалан, дьаамаларга таас куппуттара. Дуогабар быһыытынан үлэ көрүҥэ “суолу куттарыы уонна өрөмүөннээһин” диэн буолбакка, халаан алдьаппыт суолларыгар дьаамалары толоруу быһыытынан сметаҕа олоҕуран 700 куубка үлэ барбыта. Бэдэрээччиттэр дуогабар быһыытынан ити ыйыллыбыттан элбэҕи оҥорбуттара. Онно эбии бэйэлэрин мастарынан 1,5 мөл. солк. дуогабардаһан, икки муостаны туппуттара. 3 муостаны олохтоох дьону көрдөһөн туттарбыппыт.

Билигин хас биирдии оҥоһуллар үлэ барыта тендер уонна аукцион нөҥүө оҥоһуллар. Онон ылбычча улахан кыамталаах массыынаны санаатыҥ да булбаккын. Уус-Ньараҕа халаан содулун туоратар үлэ ыытылла турарынан сибээстээн, сайаапка түһэрэ охсон, улуус кииниттэн чугас сытабыт диэн кэпсэтэн, быдан кыра үбүлээһининэн суол дьаамаларын куттарбыппытыгар баһыыба диибит. Уонна хантан, ким ырыынак үйэтигэр бачча сууммаҕа сөбүлэһэн суолбутун оҥоруой?

Суолбут матасыыкыл да сылдьыбат гына алдьанарыгар олохтоохтор бэйэлэрэ буруйдаахтар. Кыһыҥҥы айан суола алдьаныан икки-үс нэдиэлэ инниттэн массыыналаах дьону сирэй көрсөн, отторун-мастарын суолу алдьаппат инниттэн эрдэ таһан кэбиһэр гына сэрэтэбин, анал дьаһал таһаарабын. Суох, кэтэспит-манаспыт курдук, суол алдьаныытын, ириэрии саҕана тиэнэллэрэ саҕаланар. Инньэ гынан хайдахтаах да кыамталаах массыынаны аҕалан үтүмэн тааһы куттар, куурбакка, мотуок кэнниттэн уунан баһылла сытар суол алдьанымына. Тимир көлөлөөх дьон суолбут алдьамматын туһугар хас биирдиибит эппиэтинэстээҕин өйдүүр кэммит кэлбэтэ дуо?”.

Бу кэпсэтии кэнниттэн туох түмүк санаа үөскүүрүй? Бастатан туран, олохтоох дьаһалта салалтата ыытыллыбыт үлэ кэнниттэн кэмиттэн кэмигэр сөптөөх иһитиннэриини биэрэн иһиэн наада этэ. Кэмигэр иһиттиннэрии суох буолан, үс мөлүйүөҥҥэ тиийбэт үбүлээһин тыырыллыбыта "биэс мөлүйүөҥҥэ" тиийэ дарбатылынна. Салалта иһитиннэриини кэмигэр биэрбэт буолан, "этэрбэс араадьыйата" сөптөөх кэми туһанан, хата "уон мөлүйүөҥҥэ" тиэрпэтэҕэр баһыыба. Онон олохтоох дьаһалталар баһылыктара үлэлэрин "этэрбэс араадьыйалара" биирдэ сотон кэбиһиэхтэрин баҕарбат буоллахтарына, хаһыатынан, интернетинэн үлэ түмүгүн иһитиннэрэ туруохтарын наада.

Төрүт эрэ нэһилиэгэр буолуо дуо, иһиттэх аайы республика бары улуустарыгар уулуссалар кута курдук эппэҥнии сыталлара, айан суоллара бырыы да бадараан буолан хааһы курдук мэһиллиилэрэ -- олохпут бүгүҥҥү көстүүтүнэн буолла. Онон олохтоохтор оҥоһуллубут суоллары чөлүгэр түһэрэр инниттэн төрөөбүт түөлбэҕит суолун-ииһин бэйэҕит харыстаатаххытына эрэ харыстыыр кыахтаахтааххыт. Кэлэ-кэлэ түһэ турар ардахха массыынанан уонна матысыыкылынан сылдьыбакка, суолгутун-иискитин алдьаппакка сырыттахха, сир-от куура да түһүө этэ буоллаҕа.