Дьокуускайга «Налоги -- есть, дорог -- нет» диэн наклейлаах сылдьар массыыналары үгүстэ көрбүтүм. Ити мээнэ сурук буолбатах -- норуот үйэлэргэ ытаабыт дьыалата...

«Сахамедиа» республикатааҕы информационнай издательскай холдинг (РИИХ) норуот суол боппуруоһун кыраҕытык кэтиирин билэр. Ол иһин, ходдинг манан кытаанахтык ылсан үлэлиир санаалаах. Суруналыыстар куорат уонна улуустар суолларын көрө сылдьан куорат уонна улуустар салайааччыларыгар итэҕэстэри ыйан биэрэр санаалаах. Ону ааһан, кыһалҕа быһаарарга көмөлөһүөҕэ. Мантан ыла суол кыһалҕатын «Саха сирэ», «Якутия» хаһыаттарын сирэйигэр, «Саха информационнай агентствота» (СИА) порталыгар кэпсиэхпит, видеонан, хаартыскаларынан көрдөрүөхпүт. «Сахамедиа» -- дьон кыһалҕатын кыһалҕа оҥостор тэрилтэ.

«Дорисс» диэн суруктаах техника Дьокуускайы толорбута хас да сыл буолла. Араҕас сэлиэччиги кэтэ сылдьар суол үлэһиттэри, сырдык ханнаахтарынан нууччаҕа майгынныыр омуктары олохтоохтор эндэппэккэ билэллэр: «Чуваштар үлэлии сылдьаллар…»

Массыыналаах киһи айаннаан иһэн дьаамаҕа, быһытталаммыт суолга оҕустаран аастаҕына маатыралаабытын бэйэтэ да билбэккэ хаалар. Кыһыыта оччо буоллаҕа, сөҕүмэр сыанаҕа ылбыт массыынаҕын харыстыыгын. Бэйэм эмиэ кырачаан иномаркабынан Дьокуускай суолларынан балайда айанныыбын. Билинэбин, оҕо баарыгар этиллибэт тыллары, мин да ыһыктыбыттаахпын.

Суол философията

“Дорисс” ААО «Специализированное управление-5» (CУ-5) диэн структуратын начальнига Виталий Андреев “Сахамедиа” офиһыгар ыалдьыттыы кэллэ. Нэһиилэ быыс булан кэлбит салайааччы чэйин омурда омурда кэпсээнин маннык саҕалаата:

-- Дьокуускайга төрдүс сылбытын үлэлиибит. Бастакы 2011 сылбыт олус уустук этэ. Кэлэн билсиһии, докумуону оҥоруу, техника атыылаһыы, ону тиэйан аҕалыы, асфальт-бетон собуотун (АБС) тутуу… Дьиҥнээхтик, күүскэ 2012 сыллаахха эрэ үлэлээн саҕалаабыппыт. Үлэ бөҕөтүн көрүстүбүт. Билигин массыыналаах дьон аттыбытынан айаннаан иһэн махтанар буолла. Үлэбитин сыаналыылларыттан үөрэбит.

-- Суолу оҥоруу диэн тугуй? Эйиэхэ букатын философияҕа кубулуйда буолуо.
-- Суол олус олус уустук инженернэй тутуу. Дьон сороҕор ону өйдөөбөт. Кумах кутан баран асфалынан бүрүйэн кэбиһэр буолбатах. Хамсаабакка турарын ситиһии – искусство тэҥэ. Эн этэрин курдук, философия да буолуон сөп. Суол өстөөҕө уу. Уу асфальт бүрүөһүнүн анныгар киирдэ да -- бүттэ.
-- От ыйын саҥатынааҕы ардахтар Дьокуускайы халытан куттуу сырыттылар дуу?

-- Уу халыйан барар систиэмэтэ суох буолан, куттуу сырытта. Кэмигэр оботторуу үлэтэ баран, хата, улахан алдьатыыны оҥорбото.

-- Эһиги оттон, «систиэмэ суох» диэн бэринэн баран сылдьыбакка, уу сүүрэр лотуоктарын туруортуур инигит?
-- Биһиги, биллэн турар, туруортуубут. Ону аныгы технология ирдиир даҕаны. Ол эрэн куорат бары (!) уулуссара лотуоктаныахтаахтар (олор кэмигэр ыраастаныахтаахтар). Оччоҕо уу биир уулуссаттан иккискэ көһөн – куорат иһиттэн тахсан барыахтаах. Дьокуускай сорох уулуссаларыгар уу сүүрэрэ букатын суох. Баар да сирин, куорат хаһаайыстыбатын сулууспалара (КХС) ыраастыы сатыыллар эрээри, тугун эрэ кыайбаттар...

-- Тиэмэни салгыыр буоллахха, Лермонтов уулуссатыгар, «Палладиум» атыы дьиэтин иннигэр, уу мустар сирэ баар…

-- «Палладиум» диэ… Ити -- куорат киинин саамай намыһах сирэ. Насостар тураллар эрэээри, күүстээх ардахха кыайан кыамматтар – уу мустар. Хайдах гыныахха сөбүн бэйэбит да билбэккэ сылдьабыт.

-- Уопсайынан, куораппытыгар уу канаалларын тутар былаан баар дуу, суох дуу?

-- Сүрүн чертежтар номнуо бааллар. Бэлэм буолбуттара 3-4 сыл буолбут. Ону олоххо киллэрэр харчы наада.

Атырдьах ыйыгар бүтэриэхтэрэ

-- Ааҕааччыларбытытыттан ыйытыы – быйыл ханнык ханнык уулуссалары тутаҕыт? Хаһан бүтэрэҕит?

-- Кальвица уулуссатын бүрүөһүнүн атырдьах ыйын 1 күнүгэр диэри бүтэрэн, массыына сырыытын арыйыахпыт. Ол кэннэ сыыйа ситэриэхпит -- сфетофордар, суол бэлиэлэрэ о.д.а. Оттон Федор Попов аатынан уулуссаны уонна Покровскай тракт 5-10 километрын балаҕан ыйыгар бүтэриэхпит. Уонна эмиэ сыыйа ситэриэхпит. Олох туох баарбытынан үлэлии сылдабыт. Куораккыт олус элбэх массыыналаах, ол иһин түүҥҥү сменаҕа тоҕо түһэ сатыыбыт.

-- Ф.Попов уулуссата алдьаммыта ыраатта. Дьэ абыраныыһыкпыт.

-- Чахчы алдьаныыта олус улахан. Туох да туһалаах хаалбатах. Барытын көтүрэбит, тиэйэн таһаарабыт уонна олох саҥаттан кутан оҥоробут.

-- Суолу араҥаларынан арааран кэпсээ эрэ. Ааҕааччыларбыт интэриэһиргииллэрэ буолуо.
-- Маҥнай, 10 см халыҥнаах кумах кутабыт, онтон үс хос пеноплекс матырыйаалы тэлгиибит, ол үрдүгэр 40 см кумах, онтон 30 см щебень кутабыт. Ити үрдүгэр үс хостоон, уопсайа, 18 (7+6+5) см халыҥнаах араас суорт асфалы тэлгиибит.

-- Саҥа технологиянан үлэлиибит диэтиҥ. Ол технология биһиги Сахабыт сирин ирбэт тоҥун усулубуйатыгар төһө сөп түбэһэрий?

-- Кырдьык, манна сиргит «күүлэйдиир» -- дьыл кэмиттэн көрөн 15 см тиийэ хамсыыр эбит. Ол эрэн технология диэн технология. Бөҕө, хамсаабат суолу тутарга ис сүрэхпититтэн кыһаллабыт.

“Дураки и дороги”

-- «Россия иэдээнэ – акаарылар уонна суоллар» диэн өс номоҕор хайдах сыһыаннаһаҕын?

-- Өһүргэнэбин. Дьиҥэр, биһиги тас омуктартан туох да итэҕэһэ суох суолу тутабыт. Мин арҕааҥҥы элбэх дойдуга сылдьбытым. Биһигиттэн ордук үлэлииллэр дии санаабаппын. Арай, усулуобуйалара ордук. Щебень тааһы биһиги курдук хантан эрэ тиэйэн аҕалар буолбатахтар. Бирээмэ, ол суол кытыытыгар оҥороллор, суолга буолунай куталлар. Щебень таас биһиги нормативпытынан 30-40 см эбит буоллаҕына, финнэргэ кырата, 50.

10 – 20 -- 40

-- Улахан массыыналар суолу алдьаталлар. Кыра массыыналаахтар онтон олус эрэйдэнэбит. Бачча үчүгэй суолбутунан таһаҕас таһар улахан массыыналар сылдьалларын бобор хайдах буолуой?
-- Массыына таһаҕаһы тиэйэр кээмэйэ олоҕу кытта сайдан, улаатан иһэр. Сэбиэскэй кэмҥэ суолу 10 тонналаах массыынаны уйар гына суоттаан оҥорор буоларбыт. Кэлин массыыналар 20-ни тиэнэр буолбуттара. Билигин биһиги олоҕу батыһан 40-ну уйар гына тутабыт. Куорат киинин эттэххэ, чахчы бобуохха, эргийэр (окружной) шоссенан сырытыннарыахха наада. Бу соторутааҕыта мэр Айсен Николаев эргийэр шоссены баран көрдө. 2015 сылга туттарар аукциону биллэриэх буолла. Манна даҕатан эттэххэ, мэр суолу олус кыһаллар, үлэни күүскэ хонтуруоллуур эбит. Нэдиэлэҕэ биирдэ хайаан да куорат суолларын кэрийэн көрөр, кинини онно арыаллыыбыт.

-- “Сахамедиа” холдинг “Саха сирэ” хаһыата өрүү олохтоох дьон кыттыытын туруорсар. «Дорисска» билигин хас киһи үлэлии сылдьарый, онтон хаһа олохтоох киһиний?

-- 220 үлэһит баар. Онтон 90% -нын Чебоксары куораттан аҕалбыппыт. Үлэһиттэр уон бырыһыаннара -- маннааҕы уолаттар. Олохтоох университет Автодорожнай факультета (АДФ) биһигини кытта сибээстэһэр. Устудьуоннарын хамнастаах практикаҕа үлэлэтэллэр. Бүтэрбиттэрин кэннэ штатнай үлэҕэ ылыахпыт.
-- Куорат үс уулуссатыгар, кистээбэт буоллаххына, төһө харчыны ылаҕытый?

-- Сакаасчыты кытта 900 мөл солк дуогабардахпыт. Бу барыта биһиэхэ кэлэр буолбатах. Аҥара – инжернернэй ситимнэр (уот, гаас, уу, сибээс). Суббэдэрээтинэн олохтоох тэрилтэлэргэ барар.
-- Хара маҥнайгыттан эһиги оннугутугар олохтоох тэрилтэ аукциону кыайбыта хайдах буолуо этэй? Техниканы, үлэһиттэри тиэйэн аҕалыы, олор дьиэ булунуу эһиэхэ ороскуоттаах соҕус ини. Суол сыанатын ыараппат дуо?

-- Асфаль-бетон собуотун тутуу, техниканы атыылаһарбытыгар, аҕалабытыгар 1 млрд бараабыпыт. Ол эрэн итини суол сметатыгар киллэрбэтэхпит. Үлэһиттэр айаннара, олорор дьиэлэрэ – чахчы, биһиги тэрилтэбитигэр улахан ороскуоту үөскэтэр. Ити чааһыгар, олохтоох тэрилтэлэргэ ордук буолуон сөп.

Land Cruiser-Prado

-- Суолбутун оҥоро сылдьар киһи, эт эрэ, Дьокуускай устун ханнык массыынанан айанныыгыный?

-- «Ланд-Крузер-Прадо» джибинэн айанныыбын. Ол эрэн, биһиэхэ кыра иномаркалар, УАЗ массыыналар эмиэ бааллар.

Ыспыраапка

Андреев Виталий Николаевич,
Омугунан чуваш.

«Су-5» тэрилтэтигэр 1985 сылтан үлэлиир.

Кэргэннээх, икки кыыс оҕолоох:

--Үлэбин көннөрү маастартан саҕалаабытым. Икки кыыс оҕолоохпун. Иккиэн «Дорисска» үлэлииллэр. Биирим Дьокуускайга баар. Кыыспын көрө-истэ сылдьаарыбын манна аҕаллым. Ол эрэн, баҕар, төттөрүтүн, кини миигин көрө-истэ диэн кэлбитэ буолуо (күлэр).

Баҕа санаата
-- Олохтоохторго этиэм этэ, биһиэхэ кыыһырымаҥ, кыратык тулуйуҥ. Балаҕан ыйыгар барыта үчүгэй буолуо. Суоппардар, суол бэлиэлэрин көрүҥ, тутуһуҥ.

Суол тоҕо тубуста?

Интервью ыла олорон Ил Дархан э.т. Егор Борисов биирдэ эппитин өйдөөн кэлэбин: «Куорат сайдыытыгар иннинэ күөҥҥэ тутуллар өрүттэр бааллар. Барыта тэҥҥэ кыайтарбат. Дьоҥҥо олорор дьиэ наада дуу, суол дуу? Оччотооҕу салалта, бастаан олорор дьиэни тутууну инники күөҥҥэ туруорбута. Аны билигин суол уочарата кэллэ».

Кырдьык оччолорго үбүлээһин үксэ олорор дьиэҕэ салаллылыбыта. Билигин ону сыыһа быһаарыы диэбэккин. Төһөлөөх элбэх дьиэ тутулунна, дьон көмүс-ньээкэ уйаланна?! Олорор дьиэ кризиһин тумуннубут.

Билигин суол да баар, дьиэ да баар. Биир коммерсант дьүөгэм хайа да түгэҥҥэ сөбүлээн туттарыныы, «па, что ли?».

«Дорисс» кэлиитин историятыттан

2012 cыллаах «Азия оҕолорун» суолугар аукцион биллэрбиттэрэ. Онно биир миллиард солкуобай кэриҥэ лот «оонньоммута». Ити конкурска олохтоох икки тэрилтэ, биир Москваҕа регистрациялаах армяннар тэрилтэлэрэ уонна Чебоксарга регистрациялаах «Дорисс» кыттыбыттара. «Дорисстар» оруобуна Казань куорат 1000 сыллаах үбүлүөйдээх тутуутун бэдэрээтин бүтэрэн, саҥа үлэни көрдүү сылдьаллар кэмнэрэ эбит.

Түөрт сайаапка киирбититтэн аукциоҥҥа «Дорисс» тиийбитэ. Атыттар «докумуоннарын туттарыыларыгар сыыһалаах» буолан туораабыттара. Соҕотох конкурсант быһыытынан, «Дорисс» кыайбыта. Аукционнары ыытыыны кытаатыннарбыт 44-c Федеральнай Сокуон (ФС) киирбит кэмигэр дьаахханыы баара да буоллар, сууттаһыыта суох этэҥҥэ ааспыта.