- Сугулаан кэмигэр биэс дойду икки улахан докумуону ылынна. Маҥнайгы докумуон – бииргэ үлэлэһэр туһунан декларация, иккиһэ – үлэ хаамыытын былаана.

Бастакы улахан сугулаан кэннэ түөрт уон сыл устата араас учуонайдар, үөрэхтээхтэр уонна испэсэлиистэр үрүҥ эһэҕэ сыһыаннаах үтүмэн үлэни ыыппыттар. Сугулаан кэмигэр кинилэр дакылааттарын, отчуоттарын иһиттибит. Үөрэхтээхтэр этэллэринэн, билиҥҥитэ үрүҥ эһэҕэ икки улахан куттал суоһуур эбит. Ол – быраканьыардар уонна айылҕа, килиимэт уларыйыыта. 21 үйэҕэ араас мөкү дьайыы түмүгэр, уопсай итийии тахсан, Арктика мууһа улаханнык чарааһыыр кутталлаах. Оттон үрүҥ эһэ олоҕо муус баарыттан-суоҕуттан быһаччы тутулуктаах.

Санатар эбит буоллахха, үрүҥ эһэ аан дойду үрдүнэн “Кыһыл кинигэҕэ” киирэн турар. Билиҥҥитэ аан дойдуга 19 көрүҥ баар. Онтон Арассыыйаҕа үһэ үөскүүр. Саха сиригэр – биир – Лаптевтааҕы көрүҥ (көрүҥүн, сүрүннээн, өҥүнэн-дьүһүнүнэн араараллар).

Анал үөрэхтээхтэр уонна учуонайдар этэллэринэн, билиҥҥитэ аан дойду үрдүнэн 36 000 үрүҥ эһэ баара биллэр. Ол гынан баран, Арктика зонатыгар үлэлиир бырамыысыланнаһы (сүрүннээн, ньиэп) хонтуруоллаабатахха, кэмигэр туһааннаах миэрэни ылбатахха, содула алдьатыылаах буолуон сөп. Холобур, Арктика сиригэр-уотугар ньиэп тохтор түгэнигэр, киртийиии баара-суоҕа 10-15 эрэ %-на ыраастанар кыахтаах. Атына – сиргэ-уокка, ууга-мууска иҥэр.

Саха сиригэр үрүҥ эһэни харыстыыр анал үлэ эмиэ ыытыллар. Ол курдук, “СӨ тулалыыр эйгэни харыстааһын” диэн тус сыаллаах бырагыраама чэрчитинэн сылын аайы, күһүн-саас, кэтээн көрөбүт, хас кыыл баарын ааҕабыт. Аны туран, 2008 сыллаахха Айылҕа харыстабылын министиэристибэтэ аан дойдутааҕы WWF тэрилтэни кытта сөбүлэһии түһэрсибитэ. Кинилэр биһиги үлэбитигэр-хамнаспытыгар быһаччы көмөлөһө олороллор. Холобур, уматыгынан, анал тиэхиньикэнэн, сэбинэн-сэбиргэлинэн хааччыйаллар.

Эбэн эттэххэ, Саха сиригэр үрүҥ эһэ үөскүүр, олохсуйар сирэ ураты харыстанар уонна ытык-кэрэ сирдэр ахсааннарыгар киирэн турар. Арай билиҥҥитэ Булуҥ уонна Аллараа Халыма сирэ киирэ иликтэр. Ол да буоллар онно сыһыаннаах үлэ-хамнас ыытыллар. Өскөтүн ити улуустар сирдэригэр ураты-харыстанар зонаны тэрийдэхпитинэ, онно үөскүүр кыыл-сүөл да, олохтоох дьон-сэргэ да, көмүскэллээх буолуо этэ. Холобур, билигин Арктикаҕа сир баайын хостооһун күүскэ ыытыллар. Араас улахан тэрилтэлэр кэлэн үлэлииллэр. Оттон онуоха сирбит-уоппут анал докумуоннаах буолар түгэнигэр биһиги харысхаллаах-көмүскэллээх буолабыт.

СӨ Айылҕа харыстабылыгар министиэристибэтин пресс-сулууспата.