ЯСИА12+ СахаМедиа

Сюжеты

Главное Политика Экономика Общество Территория Инвестник Происшествия Культура Спорт Природа Жизнь Подробно Не факт
8 июня 2015, 16:16

Утумнуур ыарыылары чинчийбит Мефодий Коротов

Генетика үөрэҕэ сайдан, Саха сиригэр молекулярнай диагностика аныгы ньымалара баар буоллулар. Ол түмүгэр утумунан бэриллэр ыарыылары быһаарыы үрдүк кэрдиискэ таҕыста. Ол эрээри, бу ыарыылары эмтээһин көдьүүстээх көрүҥнэрэ айылла иликтэринэн, ыарыыны сэрэтиэххэ эрэ сөп.

photoByWidth&id=36110&width=1000

Саха сиригэр утумунан бэриллэр ньиэрбэ ыарыыларын чинчийиини саҕалаабыт дьонтон биирдэстэрэ – үрдүк категориялаах невролог-быраас, үлэ уонна тыыл бэтэрээнэ, СӨ доруобуйа харыстабылын туйгуна, СӨ үтүөлээх бырааһа, «Дойдуга үтүөлэрин иһин» II степеннээх мэтээл кавалера Мефодий Николаевич Коротов бу күннэргэ 80 сааһын туолла.

 х х х

Мефодий Николаевич Коротов 1967 с. СГУ медицинскэй факультетын бүтэриэҕиттэн араас сылларга энцефалит, неврология, нейрососудистай отделениеларга неврологынан, Гериатрическай кииҥҥэ уонна Медицина национальнай киинигэр медико-генетическэй консультацияга үлэлээбитэ.

Мефодий Коротов сахаларга ньиэрбэ систиэмэтин биэс араас ыарыытын бастакынан быһаарбыта биллэр. Кини утумунан бэриллэр ыарыылаах дьоҥҥо уонна дьиэ кэргэҥҥэ медицинскэй-генетическэй консультацияны тэрийсибитэ. Кинилэр регистрдэрин оҥорууга актыыбынайдык кыттыбыта. 1985 с. Саха сирин невролог-быраастарыттан бастакынан медицинскэй генетикэҕэ анаан үөрэммитэ.

Кини медицинскэй генетика сайдыытыгар кылаата Саха сиригэр эрэ буолбакка, өрөспүүбүлүкэ таһыгар эмиэ сыаналанар.

Саха сиригэр аан бастаан М.Коротов быһаарбыт «1 тииптээх спиноцеребеллярнай атаксия», «окулофарингеальнай миодистрофия» (бөтүгэн), дистрофическай миотония курдук ыарыылар кэлин молекулярнай-генетическэй ньымаларынан бигэргэтиллибиттэрэ М.Коротов наукаҕа сөптөөх суолу тутуспутун дакаастыыллар.

Медицинскэй генетика сайдыытыгар сүҥкэн кылаатын киллэрбит Мефодий Коротов биир идэлээхтэригэр улахан аптарытыаттаах, оттон эдэрдэргэ талан ылбыт идэҕэ бэриниилээх буолуу үтүө холобурун көрдөрөр.

Нейрогенетик үгүс ахсааннаах научнай-практическай конференцияларга неврология боппуруостарыгар интэриэһинэй дакылааттары оҥорбута. Киин уонна өрөспүүбүлүкэ бэчээтигэр 40-тан тахса научнай үлэтэ тахсыбыта.

 Кинини Эфроимсон тургутан көрбүтэ

Мефодий Коротов 1980-с сылларга Москватааҕы научнай чинчийэр медицинскэй институкка генетика лабораториятыгар баран үөрэммитин норуотун туһугар үлэтин биир сырдык кэминэн ахтар.

1980-с сылларга Москваҕа дойду генетикатын классига, учуонай Владимир Павлович Эфроимсон сэбиэдиссэйдээх лабораторияҕа анаан-минээн балтараа ый үөрэммитэ. Улуу учуонай ыраах Саха сириттэн кэлбит эдэр киһини олус үчүгэйдик көрсүбүтэ. Үлэлиир туспа остуол,биир научнай үлэһити сүбэhитинэн биэрбитэ уонна генетика салаатыгар аналлаах литературалары күн аайы талан биэрэн көмөлөһөрө. Иккитэ-үстэ ыҥыран, саха генетигын билиитин-көрүүтүн тургутан көрбүтэ. Ол эрээри, үксүгэр учуонай бэйэтэ кэпсиирэ, Мефодий Коротов истээччи буолара. Оччолорго генетика салаата саҥа сайдан эрэр, генетик-быраастар суохтарын кэриэтэ буолан, үксүгэр биологтар үлэлииллэрэ. Онон да буолуо, эдэр учуонайдар Владимир Эфроимсон Саха сириттэн кэлбит практик-бырааһы кытары ордук элбэхтик дьарыктанарын ордуҕургууллара. Владимир Эфроимсон Саха сиригэр бара сылдьыан баҕарара.

Биллэрин курдук, генетиктэр бөлөхтөрүн сойуолаһар лысенковщина хампаанньата генетика үөрэҕин сорунуулаахтык утарсан, Сэбиэскэй Сойууска генетикаҕа чинчийиилэр быстах кэмҥэ тохтотулла сылдьыбыттара. Т.Д.Лысенко ити хампаанньата биологическай наука эргимтэтигэр 1950-1960 сс. диэри сабардаабыта. Лысенко хампаанньатын утарсааччы учуонайдар (ол иһигэр, Эфроимсон, Сэбиэскэй Союзка аан ма4най медико-генетическэй консультацияны тэрийбит невролог-быраас Сергей Николаевич Давыденко уо.д.а) сойуолааhынна түбэспиттэрэ. Ол киирсиилэр матырыйаалларын Мефодий Коротов күн бүгүҥҥэ диэри илдьэ сылдьар.

1965 сыллартан генетиканан хос дьарыктанан барбыттара. Сэбиэскэй Сойууска генетика үөрэҕэр туспа хамсааһыннары киллэрэн, аан дойду таһымыгар биллэн барбыта.

Бүлүү энцефалита уонна...

Мефодий Николаевич убайа Георгий Павлович Коротов Аҕа дойду Улуу сэриитин иннинэ Москваҕа институкка үөрэнэ сылдьан, аан дойдуга киэҥник биллэр генетик-академик Николай Петрович Дубинин лекцияларын истибитэ. Онон дойдутугар генетика иккистээн эргийэн кэлиитигэр улахан бэлэмнээх киһи этэ. Мефодий Николаевич убайа генетиканан дьарыктанарын интэриэһиргээн, ньиэрбэ систиэмэтин удьуорунан бэриллэр ыарыыларын анаан үөрэтэргэ бигэтик санаммыта.

1967 сылтан энцефалит отделениетыгар үлэлээбитэ. Ол кэмнэргэ Бүлүү энцефалитын биричиинэтин бүтэһиктээхтик быһаарар сорук турара.

Бүлүү энцефалитын (бокоорору) чинчийээччилэр (А.И. Владимирцев, П.А. Петров) икки стадияҕа араараллара. Маннайгыта: “острая стадия” сытыытык саҕаланар инфекционнай ыарыы курдук, иккис стадията “хроническай” -- дьарҕа буолуу.

Дьарҕарыыны 8 араас көрүҥҥэ араарбыттара. Бу 8 араас көрүҥтэн мозжечковай формата -- Халыма-Индигиирөрүстэрсүнньүлэригэртүөлбэлээн олорооччуларга көстөр ыарыы. Олохтоохтор “салҕасүһүөҕэ хамсаабыт” диэн ааттыыллар. Ис иhигэр киирдэххэ, 1893 с. француз Ивер Марн суруйбут ыарыыта, ол иһин, кини аатынан ааттанар этэ. Көлүөнэтин көтүппэккэ төрөппүттэртэн биирдэстэрэ да ыалдьар буоллаҕына, удьуордаан оҕолоругар бэриллэр. Маны энцефалит исписэлиистэрэ хас да сыл билиммэтэхтэрэ эрээри, “спинно-церебеллярная атаксия I типа” диэн аатынан бу көрүҥ гена ырытыллыбыта.

Оттон ыарыы саамай киинэ уонна элбэх ахсааннааҕа – бокоорор ыарыылаахтар Бүлүүгэ бааллара. Бу көрүҥ клиникатын 1880 с. Штрюмпель суруйбута. Кини аатынан ааттанар удьуордуур ыарыыны кытта маарыннаhара. Бу ыарыы сахаларга эрэ буолбакка, аан дойдуга эмиэ биллэр.

Сэбиэскэй былаас саҕанааҕы историктар уонна этнографтар этэллэринэн, сахалар билиҥҥи сирдэригэр-уоттарыгар XVII үйэ ортотуттан олороллор. Киин оройуоннартан нуучча казактарын ясактарыттан куотан тарҕаспыттар. Онно үс үйэттэн ордук түөлбэлээн, туспа бүгэн олоруу (изолят) түмүгэр хаан булкуhуута тахсыбыт. Өскөтүн ыарыыны илдьэ сылдьар ген баар буоллаҕына, ол ген ыарыыны тарҕатар. Этнограф И.С Гурвич этэринэн, сахалар изоляттара 1950 сылтан үрэллэн барбыта.

Бүлүү энцефалита саамай тарҕаммыт сиринэн Мастаах учаастага буолар. Ол иһин, аан маннай “Мастаах энцефалита” диэн ааттаммыта. Мастаах дьоно 1950-с сылларга доруобуйалара эрэ буолбакка, олохторо-дьаһахтара ыарахан этэ. Балаһыанньа уустугуран, Эдьигээн быыһыгар олорор дэриэбинэлэр олохтоохторун Бүлүү киин нэһилиэктэригэр I уонна II Чочуларга көһөрбүттэрэ. Көһөн кэлбиттэрин да иһин, геннара баар буоллаҕа, онон кэлбит дьон ыалдьан барбыттарыгар “ыарыы Бүлүүнүбүтүннүү сабардаата” диэннэр,Бүлүү энцефалитынан” аатырбыта.

1970 сыллартан Москватааҕы полиомиелит уонна вируснай энцефалит институтуныстаарсай научнай үлэһитэ, м.н.к.. Г.Л. Зубри буоламмыт 7 тыһыынча кэринэ киһини хабар төрүччүтү (родословнай) хомуйан, клиникатын үөрэтэн баран, энцефалит бу көрүҥэ “Штрюмпель ыарыыта эбит” диэн түмүккэ кэлбиппит.

Хас да сыллар ааспыттарын кэннэ олохтоох да, өрөспүүбүлүкэ да неврологтара этэллэринэн, билигин маннык ыарыылаах киһи көстүбэт буолбут. Ити көстүү кырдьык хаан булкуһуутуттан тахсарын өссөтөгүл дакаастыыр генетика сокуонун утарбаккын. Ити -- изолят үрэллиитинтүмүгэ. Оттон энцефалит атын көрүҥүн уонна “острай стадиятын” Доруобуйаинститутунүлэһиттэрэүөрэтэ, чинчийэ сылдьаллар.

1982 cылтан өрөспүүбүлүкэтээҕи балыыһаҕа нейрогенетигынан үлэлээбитим. Ол сылдьан, «дистрофическай миотония» диэн урут сахаларга хаһан да быһаарыллыбатах былчыҥ ыарыытын булан, медицинскэй генетика үлэһиттэрин Бүтүн Сойуустааҕы съезтэрин матырыйаалларын хомуурунньугар бэчээттэппитим, -- диэн Мефодий Коротов кэпсиир.

 х х х

Генетик идэлээх быраас 2003 с. эмиэ Саха сиригэр хаһан да булуллубатах «болезнь Кеннеди» диэн ньиэрбэ ыарыыта баарын быһаарбыта. Ол бириэмэҕэ Саха сирин генетик-учуонайа Надежда Максимова СӨ Президенин Гранынан Японияҕа үлэлииригэр анализтары бэрэбиэркэлэтэ ыыппыттара. Япония учуонайдара Мефодий Коротов сабаҕалааһынын бигэргэппиттэрэ. Бу ыарыы утумунан бэриллиитэ ийэтиттэн ыарыы гена баар буоллаҕына, уолаттарыгар 50 % бэриллиэн сөп.

-- Мин аан маҥнай көрбүт ыарыһахтарым сиэннэрэ консультацияҕа кэлэр түгэннэрэ баар. Ол аата ньиэрбэ систиэмэтин ыарыыта удьуордуур. Онон, аймахтарыгар утумунан бэриллэр ыарыы баарын билэр, сэрэйэр дьон Дьокуускайга медико-генетическэй консультацияҕа кэлэн сүбэ-ама ылыахтаахтар, бэрэбиэркэлэниэхтээхтэр.

Билигин оҕо ийэтигэр сырыттаҕына, диагноз туруорар кыах баар. Онон бу оҕону төрөппөт туһунан боппуруос туруон эмиэ сөп этэ. Оччоҕо ыарыы тарҕаныа суохтаах. Мин санаабар сэрэтии үлэтэ күүскэ барыахтаах, -- диэнсаха биир бастыҥ генетик-бырааһа Мефодий Коротов генетика наукатын сайдар кэскилигэр эрэлин биллэрэр.

При частичном или полном использовании материалов гиперссылка на сайт ysia.ru обязательна.
Категория: Ведомости Просмотров: 582 Источник: Газета "Саха Сирэ" Автор: Надежда Егорова Подписаться на обновления

Комментарии

Вы не можете оставить комментарий, пока не войдете на сайт. Вход / Регистрация

Авторизация на сайте через социальные сети

ЯСИА, Якутия, Саха Сирэ