«Биһиги ханнык да аһыыр-сиир куһаҕан ыал диэн учуокка турбаппыт. Наар оҕолорбутун эмтэтэр кыһалҕалаахпыт. Харчыбытын эмкэ-томпко, оҕолорбут астарыгар тиэрдэ сатыыбыт. Эгэ ол дьиэ туттуохпут дуо?! Ол иһин дьиэ кыһалҕатын туруорса сатаан, икки аҥаар сыл буолла, бу дьыаланы тиһэҕэр тиэрдэ сатаабытым. Ньиэрбэм баранна, стресс бөҕөтө ыллым. Онтум барыта мунньуллан сахарнай диабеттанан учуокка турдум, ааспыт сыл күһүнүгэр сиһим «грыжаланан» эпэрээссийэлэнним. Билигин биһиги үс инбэлиит оҕолоох дьиэ кэргэн, тэллэйдээх дьиэҕэ наһаа ыарахан балаһыанньаҕа олоробут. Санаам күүһүнэн сылдьабын. Бэйэм бэйэбин сөҕөбүн, хайдах тулуйан олорорбун. 2011 сыл алтынньы ыйтан, 2014 сылга диэри бу кыһалҕаны туруорса сатаатым, туох да хамсааһын тахсыбата. Барар-кэлэр сирбит суох. Ый аайы куоракка киирэн оҕолорум эмтэрин ылан тахсабын. Онтукайым үлэм курдук буолан хаалла. Бэйэм үлэлээбэппин, инбэлиит оҕолорбун көрөн дьиэҕэ олоробун. Аҕабыт эмиэ үлэтиттэн тохтоон олорор. ДЦП-лаах кыыспыт 12 сааһын туолла. Наар сытар буолан от курдук үүнэн хаалла, 30-ча киилэ ыйааһыннанна. Онон наар аҕабыт барахсан кыыһын бэрэлиир, көрөр-истэр. Мин сиспинэн ыалдьар буоламмын, кинини кыайан көтөҕөр кыаҕым суох. Кыыспыт бэйэтин кыайан уйуммат, олорбот, бэйэбит аһатабыт. Хайдах курдук ыарахан балаһыанньаҕа олорорбутун туһааннаах дьоҥҥо кэпсии сатыыбыт, ким да өйдөөбөт. Этэ-тыына, онно-манна киирсэ сатыыбыт, туһа суох. Мин дууһам кыланыытын ким да истиэн баҕарбат. Миэхэ ыалдьар быраабым суох курдук, быраастар «бэйэҕин көрүн, эмтэн» дии сатыыллар да…Оҕолорум доруобуйалара миигин ордук долгутар, Онон бэйэм ыалдьар, эмтэнэр солом суох курдук. Ол иһин бу ыксааммын, дьонтон эйигин ыйыталаһаммын, суруйуо диэн эрэл кыымнаах, эһиги хаһыаккыт нөҥүө тахсан эрэбин. Дьон-сэргэ биллин диэммин… Кыһыы-аба, хомойуу, хоргутуу барыта мин дууһабар мунньулунна» - диэн ыал ийэтэ Евдокия Афанасьевна Дунаева харах уулаах олорон кэпсээбитин уйадыйан олорон иһиттим.

Бу ый саҥатыгар Дунаевтар дьиэ кэргэн ыҥырыыларынан Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕэр бара сырыттым. «Баһаалыста кэлэн көрөн-истэн, биһиги кыһалҕабытын хаһыаккар суруйуоҥ дуо?» диэн көрдөспүттэрин, кыһалҕалаах дьон тылын хаһан аккаастаабытым баарай, «тук» курдук сөбүлэһэн тиийиэхтээх сирбэр тиийбиппин бэйэм да билбэккэ хааллым.

Бэрдьигэстээх нэһилиэгин Молодёжнай уулуссатын 9 №-дээх дьиэ 3 кыбартыыратыгар киирэбин. Бу дьиэ улуус иһигэр 1983 сыллаахха тутуллубут уопсай дьиэлэртэн биирдэстэрэ, кыбартыыра нэһилиэк дьаһалтатын бас билиитэ, былырыын көтүрүллэр дьиэ ахсааныгар киирбит. Дунаевтар олорор дьиэлэрэ 39,3 кв.м, оһоҕунан оттуллар. Сааскы халаан уута барыта бу уопсай дьиэ курдат ааһа турар, сааһын, сайынын киһи тулуйбат «түүнүк» сыттанар. Онон да буолуо, дьиэ иһигэр киирээт да ытырдартан соло буолбатым, хайа киириэхпиттэн муннум кыһыйан саҕалаата. Ыал ийэтэ барахсан «дьиэбит кыһыннары-сайыннары тэллэй буолан, түүнүк сыттаах ээ» диэхтиир.

Дьэ, дьиэлэрин иһин көрөн-истэн баран бэри диэн бэркиһээтим. Кыһалҕалаах дьоҥҥо былаас тоҥуй сыһыана баарын илэ көрөн сөхтүм. «Салалта биир эмит тойонун, хотунун аҕалан маны көрдөрбүт киһи тыйыс, тымныы дууһалара сылааһынан илгийиэ эбитэ дуу…» диэн санаа өйбөр кыл түгэнэ охсуллан ааста. Хоско киирэргэ муостата сиҥнэн, үрдүн барбах линолеумунан саппыттар. Ону ойон киирбиппэр, дьиэлээх хаһаайка «хата хайаан таба көрдүҥ, сорох дьон кыайан көрбөккө охто сыһаллар ээ» диэн балаһыанньаны уустугурдумаары күлбүтэ буолаахтыыр. Саас халлаан сылыйда да, күһүн тоҥоруу буолуор диэри дьиэ тулатыгар эргиччи тэллэй үүнэр да үүнэр эбит. Ол үүнэн таҕыстаҕын аайы дьиэлээхтэр тэллэйин ыраастыы-ыраастыы скоһунан сыбаан (сыһыаран) иһэллэр. Биэдэрэни толору тэллэй хомуйартан соло буолбаттар эбит. Мас муоста барыта илдьирийэн, үрдүнэн линолеумунан тэлгэппиттэр. Хаамтахха кутаҕа сылдьар курдук сананаҕын. Миэхэ линолеуму арыйан көрдөрбүттэрэ, кырдьык даҕаны аллараа өттө сирин буора харааран көстө сытар, мэктиэтигэр онтон тымныы салгын аргыйарга дылы. Кыһын тымныы кэмҥэ «дьукаах тэллэйдэрэ» арыый намырыыр курдуктар, онтон хайдах курдук халлаан сылыйда да, эппиккэ дылы хаһыытыы-хаһыытыы үүнэллэр, ону кытта дьиэлээхтэр тэллэйи кытта охсуһар сэриилэрэ эмиэ саҕаланар. Тустаахтарга кырдьык кыһалҕа эбит.

Хаһаайка туһааннаах докумуонун барытын миэхэ көрдөрдө. Ол докумуону сиһилии көрөн баран, чахчы даҕаны былаас бу дьыалаҕа аахайымтыата суох сыһыаннаспыта көстөн тахсар. Аҥаардас 2012 сыл олунньу 16 күнүгэр толоруллубут «Акт обследования» докумуонун көрөн илии баттааһына, бэчээтэ суоҕун көрөн баран соһуйдум. Чинчийии түмүгэ А.В.Власов 2012 сыл олунньу 4 күнүнээҕи сорудаҕынан (бирикээс нүөмэрэ 18-116) ыытыллыбыт диэн суруллубут. Аны туран, дьиэ төһө эмит оһоҕунан оттулларын билэр эрээри, квартальнай хочуолунайга холбоммут. Бу дьиэ элбэх оҕолоох ыал олороругар сөбө суох, нуормаҕа эппиэттээбэт диэн суруйбуттар. Хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ, улуус баһылыгын солбуйааччы

М.Г.Константинова, чилиэннэр «Бэрдьигэстээх нэһилиэгэ» муниципальнай тэриллии дьаһалтатын баһылыга М.С.Парфенов, улуус дьаһалтатын архитектураҕа уонна тутууга управлениетын сүрүннүүр специалиһа А.И.Стручков, улуус дьаһалтатын социальнай политикаҕа отдел начаалынньыга В.Н.Фёдорова бэйэлэринэн кэлэн бэрэбиэркэлээбэккэ эрэ, бу онно суох сымыйа докумуону оөорон суруйбуттарыгар суобастара оонньооботоҕо буолуо дуо? Хаһаайка этэринэн, кэлэн көрбөтөхтөр даҕаны. Билигин хаһаайка кэпсиирин истиэҕиҥ.

Бэрэсидьиэн дьаһала тоҕо туолбатый?

Евдокия Дунаева, Горнай улууһун Бэрдьигэстээх олохтооҕо:
- Мин 2011 сыллаахха алтынньы 28 күнүгэр бэрэсидьиэммит Егор Борисов биһиги улууспутугар нэһилиэнньэни кытта көрсүһүүтүгэр кэлэ сырыттаҕына, көрдөһүү сурук биэрэн турардаахпын. Ол суругум ис хоһоонугар биһиги ыал 4 оҕолоохпутуттан, 3 оҕом инбэлииттэр, онон олорор дьиэбит кыһалҕатыгар болҕомтотун уурарыгар, куоракка сотору-сотору көрдөрө-эмтэнэ барар буоламмыт, онно саатар толору хааччыллыылаах биир хостоох кыбартыыра боппуруоһун быһаарарыгар көрдөспүтүм. Ол түмүгэр кини бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччытыгар А.В.Власовка 2011 сыл ахсынньы 30 күнүгэр диэри бу боппуруоһу быһаарарыгар сорудах биэрбитэ. Ол кэнниттэн А.В.Власов 2012 сыл олунньу 4 күнүгэр ыытыллыбыт оробуочай мунньаҕын түмүгүнэн, «Горнай улууһун» муниципальнай тэриллии дьаһалтатын баһылыгар П.Н.Алексеевка эмиэ бу боппуруоһу улуус таһымыгар быһаарарга сорудах биэрбитэ. 2012 сыл олунньу 21 күнүгэр улууспут баһылыга П.Н.Алексеев туһааннаах докумуоннары хомуйан А.В.Власовка ыыппыт. Онно кини докумуону ыытарыгар «Акт обследования» ыытыллыбыт докумуонун эмиэ ыытар. Ол докумуоҥҥа эмиэ кыбартыыра квартальнай хочуолунайга холбоммутун туһунан сурулла сылдьар. Онон баһылык эппиэт сурук ыыппытын түмүгэр, бүтэр уһугар А.В.Власовтан «2011 сыллаахха олохтоох дьаһалта кыбартыыра биэрбитин, онон судаарыстыбаттан көмө көрүллүбэтин, эбиитин 2005 сылга диэри инбэлииккитинэн учуокка турбатаххыт» диэн суруга кэлэр. Ол түмүгэр бу кыһалҕабыт билиҥҥэ диэри кыайан быһаарыллыбакка сылдьар. Онон «бэрэсидьиэн дьаһала тоҕо туолбата?» диэн үрдүкү салалтаттан ыйытыахпын баҕарабын.
Үс оҕом инбэлиит буолуохтара диэн хантан сэрэйиэмий?

Үс инбэлиит оҕолорбуттан улахан кыыһым Марианна сахарнай диабетынан 3 группалаах, инсулиҥҥа олорор. Уолум Эрик астмалаах, ыарыыта бэргээн, сотору-сотору балыыһаланар. Кыра кыыспыт Ира 12 саастаах, төрүөҕүттэн ДЦП диагностаах, эпилепсиялаах, нэдиэлэҕэ кырата 6-7 төгүл таттарар. Ону көрө-көрө бары даҕаны сүрэх бааһа буолан бүттүбүт, дьиэбит кыараҕас буолан колясканы кыайан туһаммаппыт. Билигин элбэх оҕолоох ыалга сокуонунан 108 кв.м иэннээх дьиэ көрүллүөхтээҕин, биһиги дьиэ кэргэн тула өттө тэллэйдээх, акылаата барыта төрдүттэн сытыйбыт, сииктээх, хамсыы турар, муостатынан үрэр дьиэҕэ олороохтуубут. Биһиги бу дьиэҕэ 2011 сыл тохсунньу ыйга олохтоох дьаһалта биэрбитигэр көһөн киирбиппит. Ол иннинэ наар куортамҥа сылдьыбыппыт. 2008 сыллаахха Күөрэлээх нэһилиэгиттэн, балыыһаттан чугас буолаары уонна оҕолорбутун эмтэтэр кыһалҕатыттан көһөн киирбиппит. Эмтиир быраастарбыт барахсаттар «оҕолоргут доруобуйаларын туһугар тэллэйдээх дьиэҕититтэн көһүө» дииллэр. Ону мин «ханна?» эрэ диибин. Дьиэ тэллэйэ доруобай да киһиэхэ буортулааҕын билэбин да, кыах суох буоллаҕа. Мин бэйэм санаабар, олорор усулуобуйам тупсара эбитэ буоллар, оҕолорум да доруобуйалара көнүө этэ. 2005 сылга диэри мин 1 эрэ инбэлиит оҕолоох этим. «Тоҕо 2005 сылга диэри сайаапка биэрбэтэххиний?» диэн туһааннаах тэрилтэлэртэн көмө көрдөөбүппэр аккаастаабыттара. Онон мин 2005 сылга диэри 3 оҕом инбэлиит буолалларын өтө көрбөтөх буруйдаах эбиппин!!! Икки оҕом ол кэнниттэн ыарыйдахтара дии. Ону кэлэн билигин ыххайа сырыттахтара… Онон үөһэ салалта дьаһала толоруллубатаҕыттан олус диэн хомойон олоробун. Бу дьыаланы мин син биир хаалларбаппын, киирсибитим курдук киирсиэм диэн сылдьабын.

"Киин куорат" хаһыат