“Олунньутааҕы саагыбар” биир баһылыгын быһыытынан ытыллыбыт Томскай университетын 2-с курсун устудьуона Тарах Афанасьевич Слепцов реаблитацияламмытын туоһулуур сурук аймахтарыгар 21 сыл устата айаннаан тиийбит. Сиһилии кэпсээтэххэ, балта Мария Афанасьевна Слепцова кыыһыгар Ирина Романовна Кириллинаҕа субу соторутааҕыта эрэ, быйыл муус устар 24 күнүгэр, өссө 1993 сыллаахха от ыйын 9 күнүгэр Саха Республикатын прокуратуратынан таайа реаблитацияламмытын туһунан биллэрии кэлбит. Ону да кыраайы үөрэтээччи Тарас Никонов хасыһан эрэ бу дьыала аалын баһа хамсаабыт...

Тарах Афанасьевич Слепцов, кыраайы үөрэтээччи Тарас Никонов булбут чахчыларыттан көрдөххө, 1894 сыллаахха Нам улууһун Бөтүҥ нэһилиэгэр баай ыалга төрөөбүт. Ол эрээри, реаблитацияламмытын туһунан справкаҕа, тоҕо эрэ, 1895 сыл диэбиттэр. Аҕата Афанасий Спиридонович Слепцов нэһилиэгин, улууһун ааһан бүтүн Саха сиригэр тиийэ биллэр-көстөр киһи эбит. Оттон бииргэ төрөөбүттэрэ – үрүҥнэр правительстволарын сэкэритээрэ Василий, Аҕа дойду сэриитин Берлиҥҥэ тиийэн түмүктээбит медицинскэй сулууспа сержана Мария, Алампа кэргэн кэпсэтэ сылдьыбыт кыыһа Елизавета бары туспа улахан олоҕу олорбут дьон...

Историческай наука доктора Егор Алексеев “Национальный вопрос в Якутии” кинигэтиттэн көрдөххө, Тарах Слепцов Дьокуускайдааҕы реальнай училище кэнниттэн Томскай куоракка тиийэн үрдүк үөрэххэ киирбит. Бу чекистэр “устудьуон” диэн бэлиэтээн суруйар ыччаттара ханнык үөрэххэ киирбитэ кытта бутуурдаах. Холобура, Алексеев Томскай педагогическай института, атын чинчийээччилэр Томскай университет техногологическай факультета, бу университет химия салаата, политехническай университет диэн араастаан суруйаллар. Оттон чекистэр быһаччы Томскай университетын II куурсун устудьуона диэн бэлиэтээбиттэр.

Тарах Томскайга Былатыан Ойуунускайдыын биир кэмҥэ ол эбэтэр, 1917-1918 сылларга үөрэммит. Аны суруйааччы 1928 сыллаахха суруйбут “Ааспыт күннэр-дьыллар” диэн ахтыытыгар Слепцовы кытта сыһыаннаах биир түгэн киирбит. Ойуунускай  1918 сыллаахха Саха уобалаһыгар сэбиэскэй былааһы олохтуур “Центросибирь” боломуочунайынан ананан Иркутскайтан кэлэн истэҕинэ, кинини кытта биир борохуокка икки Томскай устудьуона – Тарах Слепцов уонна Георгий Слепцов олорсон дойдулаан испиттэр. Ахтыыга сурулларынан, Ойуунускай баһылыктаах сэбиэскэй былаас бэрэстэбиитэллэрэ Өлүөхүмэттэн олохтоох Уобаластааҕы сэбиэт салайааччыларын Василий Никифоров-Күлүмнүүрү, Василий Поповы, Роман Оросины кытта кэпсэтэн баран тыл-тылга киирсибэтэхтэр. Онуоха, кыһыллар борохуоту төннөргө бирикээс биэрбиттэригэр Слепцовтаан Колесов команданы төттөрү агитациялаан буун тэрийэ сатаабыттар. Ол эбэтэр, бу уолаттар Күлүмнүүрдээҕи кытта ситимнээх буолуохтарын сөп. Холобура, бу строкалар автордарын архыыбыгар “Тарах Слепцов – “Саха федералистарын үлэһит союһа” партия чилиэнэ” диэн чахчы баар. Оттон Колесов – Халыма уокуругар Временнэй правительство комиссарынан анана сылдьыбыт киһи, Күлүмнүүрдээх соратниктара.

Онон Тарах Слепцов Томскайга хас сыл үөрэммитэ уонна хаһан Саха сиригэр бүтэһиктээх эргиллибитэ чопчулана илик. Арай, Егор Алексеев суруйарынан, 1921 сыллаахха тутулларыгар “Холбоско” үлэлиир эбит. Аны Владимир Николаев “Илин” сурунаалга тахсыбыт “Саха омук”. Как все начиналось” диэн ыстатыйатыттан көрдөххө, сабыллыбыт “Саха аймах” культурнай-сырдатар общество оннугар 1920 сыллаахха сэтинньи 7 күнүгэр үөскээбит «Саха омук» культурнай-сырдатар обществоны тэрийсибит сэттэ киһиттэн биирдэстэрэ буолбут...

“Национальный вопрос в Якутии” кинигэҕэ этиллэринэн, 1921 сыл олунньу 4 күнүгэр “Саха омук” чилиэннэрэ Вацлав Серошевскай “Хайылах” диэн сэһэнин ырыппыттар. Аҕыйах хонугунан “Олунньутааҕы саагыбар” баһылыгынан ааттанан ытыллыбыт инженер Николай Желобцов литературнай суукка прокурорунан, “Холбос” салайааччыта Кузьма Гаврилов адвокатынан, оттон Тарах Слепцов судьуйанан талыллыбыттар. Ырытыһыы кэмигэр “прокурор” Желобцов: “Русь повалила и всех задавила”, – диэн тыллары ыһыктыбыт. Бу этиини сэрэх Гаврилов “дьону уган биэриэн сөптөөх” диэн сөбүлээбэтэҕин туһунан тахсан иһэн биллэрбитин доппуруоска ахтыбыт. Онуоха, инженер: “Вы не имеете права меня упрекать, так как я выступил под свою личную ответственность”, – диэн иннин биэрбэтэх...

Дьэ, бу литературнай суут иһин, саха үөрэхтээхтэрин “саамай гуманнай сэбиэскэй суут” хабырдык дьүүллээбит. Тарах Слепцов олунньу 5 күнүгэр киэһэ үлэтиттэн дьиэтигэр кэлиитигэр саллаат тоһуйан ылбыт уонна дьэгдьийэн баран хаайыыга илдьибит. Историческай наука кандидата Владимир Пестерев “Илин” сурунаалга тахсыбыт “Правда о февральском заговоре 1921 года” диэн ыстатыйатыгар Слепцовы баара-суоҕа биирдэ эрэ доппуруостаабыттарын бэлиэтиир. Тарах доппуруоска: "Я ни в какой организации не состоял и в заговоре не участвовал. Если даже я и знал бы о существовании заговора, то участия не принимал бы, потому что это могло бы привести к кровопролитию с обеих сторон", – диэн көрдөрбүт уонна буруйун билиммэтэх...

Егор Алексеев, Владимир Пестерев бигэргэтэллэринэн, “Олунньутааҕы саагыбарга” 300-чэкэ киһи хаайыллан чека түрмэтигэр сору-муҥу көрбүт. Алексеев өссө сорох чахчыларга 400-чэкэ киһи диэн кэрэһилииллэр диэбит. Пестерев үөһэ ахтыллыбыт ыстатыйатыгар сигэннэххэ, кинилэртэн саагыбар баһылыктара диэбит 35 киһилэрин, 1921 сыллаахха олунньу 20 күнүгэр, Ньукуола таҥаратын дьиэтин кэтэҕэр ыппыттар. Бириигэбэри күбүөрүнэ чекатын бэрэссэдээтэлин эбээһинэһин быстах кэмҥэ толорооччу Шергин уонна чека үлэһиттэрэ Макаров, Литвинов толорбуттар. Кыраайы үөрэтээччи Тарас Никонов булбут “Ленский коммунар” хаһыат 1921 сыл олунньу 23 күнүнээҕи нүөмэригэр ытыллыбыттартан сорохторун испиэһэгин бэчээттээбиттэр. Ол иһигэр, Нам чаҕылхай ыччата Тарах Афанасьевич Слепцов аата, “один из организаторов контр-революционного заговора” диэн дьаралыктаах, киирбит...

Бу сымыйа саагыбардары тэрийиигэ саха интеллигенциятын күтүрээһин, кинилэри сонордооһун сэбиэскэй былаас куһаҕан өттүнэн дьайбыта. Ордук үгүс киһи хаарыйыллыбыт “Олунньутааҕы” уонна “Оруоһун” саагыбардара 1921-1923 Саха сиригэр сылларга гражданскай сэрии буурҕата түһэригэр тирэх буолбуттара. Ол чаҕылхай туоһутунан, бастаанньыстар кэккэлэригэр “сымыйа саагыбардарга” буруйдаммыт дьон аймахтарын кыттыытын бэлиэтиэххэ сөп. Холобура, Роман Оросин быраата Петр Быстах кэмнээх Саха уобалаһынааҕы народнай управление (ВЯОНУ) чилиэнигэр кандидат уонна бастаанньыстар народнай армияларын Хотугу этэрээтин ыстаабын начальнига буолбута. Оттон Тарах Слепцов быраата Василий Быстах кэмнээх Саха уобалаһынааҕы народнай управление (ВЯОНУ) сэкэритээринэн талыллан үлэлээбитэ.

Хаартыскаҕа:

1.Тарах Слепцов. Таатта улууһун Ытык Күөл сэлиэнньэтигэр олорор М.Г.Слепцов оҕолорун фотоархыыбыттан туһанылынна.

2. Тарах Слепцов уонна кини тереппуттэрэ. Кыраайы уерэтээччи Т.П.Никонов фотоархыыбыттан.