Ким даҕаны бу иннинэ РФ правительствотын маннык кытаанахтык кириитикэлии илигэ. Сыл түмүгүн таһаарыыга президент Путин бэйэтинэн Медведев кабинетын үлэтин куһаҕана суоҕунан сыаналаабыта, кими да уураппатаҕа. Оттон Евгений Примаков уоттаах-күөстээх этиитин «Үрүҥ дьиэҕэ» чопчу туһаайда. Итиэннэ урукку президент, билиҥҥи премьер-министр Дмитрий Медведев идеологиятын сүрүн утарааччы бы­һыытынан инники күөҥҥэ таҕыста.
Бастатан туран, кини 2013 сыл түмүгүнэн экономика үүнүүтүгэр правительство сөптөөх, дьайымтыалаах дьаһаллары ылбата диэтэ. Бу иннинэ Медведеви Алексей Кудрин эрэ хаарыйара. Ону даҕаны тыл-тылга киирсибэтэхтэрин түмүгэр Медведев президент эрдэҕинэ, Кудрины правительство 1 вице-премьерин дуоһунаһыттан ууратан кэбиспитэ. Оттон бу сырыыга уоттаах кириитикэ Медведеви таһынан, Кудриҥҥа эмиэ тигистэ.
Примаков Россия президенэ В.В.Путин Федеральнай мунньахха Анал этиитигэр дойдуга үөскээбит быһыыны-майгыны хайдах баарынан көрдөрбүтүн кытта сөпсөһөрүн эттэ. Ол курдук, политика аксакала ааспыт сылга Россия экономикатыгар түһүү баарын бэлиэтээтэ. Онуоха правительство аан дойду экономикатын уопсай туругар, тас рынок сабыдыалыгар сигэнэрин сөпсөспөт, билиммэт. Ол бэйэ итэҕэһин кытта быһаччы сибээстээҕин ыйда. Маныаха сүрүн төрүөтүнэн правительство ыытар экономическай политиката буоларын этэн туран, кабинет дьайыыларын кытаанахтык кириитикэлээтэ. Экономика тосхоллорун быһаарыыга кини неолибераллары буруйдуур. «Неолибераллар экономиканы таҥнары тардаллар», – диэн чуолкайдыыр. Неолибераллар диэн ааттаан кини билиҥҥи правительство састаабын, ол иһигэр Медведеви эмиэ хаарыйар. Өскөтүн дьиҥнээх либерализм үрдүкү сыаннаһынан тутулуга суох суут, чунуобунньуктар аппараттарын бас-баттах барыытын тохтотуу, коррупцияны кытары, быыбар түмүгүн бэйэ туһатыгар уларытыыны кытта кимиилээхтик охсуһуу, сокуон хараҕар алларааттан үөһээҥҥэ диэри булгуччу тутуһуу буоллаҕына, неолибералистар сүрүн сирдэтинэр хайысхалара – экономиканы государствоттан тэйитии, арҕааҥҥы экономика сыаннастарын соҥнооһун, Россияҕа рынок сыһыаннаһыылара ураты суоллааҕын учуоттаабат буолуу диэн быһаарар. Инньэ диэн туран, кини «Үрүҥ дьиэ» хамаандатын нэһилиэнньэ, дьон-сэргэ туһугар буолбакка, олигархтар хапытаалларын байытыыга, аҥардас бу араҥа үллэ байыытыгар интэриэстээх политиканы ыытар, барытын чааһынай илиигэ, бизнескэ биэрэргэ дьулуһар диэн буруйдуур. Ол курдук, бу ааттаммыт чөмчөкө арҕаа дойдулар теорияларынан сэбилэнэн, Россия балаһыанньатын, уратыларын кытта аахсыбакка эрэ соҥнуур, экономикаҕа охсууну оҥорор диир.
Бары билинэбит, дойдубутугар рынок механизмнара чаһы курдук үлэлиэхтэрэ ыраах, олохтоох оҥорон таһаарааччыларбыт кыахтара намыһах, ону сайыннарыыга научно-техническэй сайдыы ситиһиилэрин туттууга бэлэммит суох, көҥүл, чиэһинэй күрэстэһиини коррупция таһыма үрдүгэ мэһэйдиир. Государство орооһуута, өйөбүлэ, үбүлээһинэ суох социальнай-экономическай кыһалҕалары быһаарыы, дьон олоҕун хаачыстыбатын тупсарыы кыаллара ыарахан.

Аҥардастыы чааһынайга тэбэн биэрбэккэ

Правительство ыытар политикатын биир кэдэрги көстүүтүнэн государство баайыгар-дуолугар балысхан приватизацияны ыытарга соруммута буолар. Премьер-министр Дмитрий Медведев 2012 сыл алтынньы 25 к. правительство мунньаҕар государство бэйэтэ хонтуруоллуур компанияларын нөҥүө бас билиитин хаҥатарын улахан сыыһанан ааҕарын этэн турар. Маныаха федеральнай салалта приватизацияны дьүүл­лэһиигэ таһаарбакка эрэ, бэрт улгумнук ыытарга тиэтэйбититтэн Примаков сөпкө дьиксинэр.
Бу боппуруоска тохтоохтоххо, кырдьык, правительство 2016 сылга диэри «Роснефть», «РусГидро», «Зарубежнефть», «Совкомфлот», ВТБ, «Росагролизинг», «Россельхозбаан», о.д.а. аарыма компаниялары бүтүннүүтүн приватизациялаан, чааһынай илиигэ биэрэргэ быһаарбыта. Биһиги республикабыт маассабай приватизацияҕа биир бастакынан хаптара сыспыта. Интэриэстээх өттө «АЛРОСА» компанияны барытын чааһынай бас билиигэ биэрээри гыммытын бары бэркэ билэбит, үгүстүк аймаммыппыт. Маныаха биһиги республикабыт салалтата, чуолаан президеммит Егор Борисов, правительствобыт унньуктаах уһун кэпсэтиини, дьаныардаах үлэ бөҕөтүн ыытаннар, көмөҕө президент Владимир Путин кэлэн, бүтэһигэр «АЛРОСА»-бытын быыһаан ыллылар, олорчу приватизация барыыта тохтотулунна. Онон бу ситиһии ааспыт сыл сүрүн кыайыытынан буолбутун билиннибит. Чугастааҕы биэс сылга бу боппуруос мөккү­һүллүбэтин, хат көтөҕүл­лүбэтин курдук икки өттүттэн дуогабар түһэрсилиннэ.
Аччыгый уонна орто бизнес экономикаҕа төһүү күүс буолууларыгар сөптөөх усулуобуйа үөскүү илигинэн, улахан эрэ компаниялар дойду сайдыытыгар сүрүн тирэх буолаллар. Онон кинилэри хааччахтааһын уопсай турукка дьайар. Холобур, Дальнай Востокка мэҥэ бырайыактары олоххо киллэриигэ үп-харчы тиийбэтинэн, инвестицияны хантан ылалларын тобулаллар. Аны инфраструктураны тутууга чааһынай бизнес ылсарын ыарырҕатар, ороскуота үрдүгэ, бэйэтин толуйара бытаан. «Мечел» Элгэҕэ диэри тимир суол утаҕын тарпыта ночооттооҕунан чоҕу салгыы хостуура уустуктардааҕын билэбит. Онон государство хонтуруоллуур компаниялара эрэ көхтөөх кыттыыларынан мэҥэ бырайыактар олоххо киириэхтэрин сөбүн туһунан академик этиитин кытта сөпсөһөбүт. Манна даҕатан эттэххэ, Путин «Фонд национального благосостояния» үбүн сорҕотун Транссибиирскэй, БАМ тимир суолун магистралын, Дальнай Восток, Илиҥҥи Сибиир сайдыытын бөдөҥ бырайыактарыгар угуохха диэн этии киллэрэн турар.
Кини курдук көрүүлээх былааска үлэлии сылдьар дьон туруулаһыыларын түмүгэр, приватизация далааһыннаах былаана уларыйан биэрдэ. 2014-2016 сылларга кэккэ бөдөҥ компаниялары чааһынай илиигэ биэриэх буолбут санааларыттан аккаастанарга күһэлиннилэр. Маны неолибералистар хамаандаларын сорунуулаах дьайыыларын уталытыыга улахан кыайыы быһыытынан сыаналыахха сөп. Примаков этэринэн, чааһынай бас билии аҥардастыы өрө тутулуннаҕына, олигархтар хапытааллара өрөгөйдөөн, баай уонна кыаммат араҥа икки арда таһыччы атан, социальнай тыҥааһын өссө күүһүрүө. Маныаха бэйэтин кириитикэтигэр политик омук аптарытыаттаах экспертэрэ Россия баайын-дуолун 35% 110 долларовай миллиардер бас билэрин түмүгэр, биһиги дойдубут үрдүк дохуоттаах экономикалаах, көдьүүстээх социальнай политикалаах государство буолар кыаҕа суох диэн этиилэригэр сигэннэ. Евгений Примаков үөрэхтээһин, доруобуйа харыстабыла, социальнай эйгэ аһара коммерцияҕа охтуутун эмиэ балачча кириитикэлээтэ. Итиэннэ билиҥҥи правительство бюджет ороскуотун наар аччата сатыырга интэриэстээҕин сэмэлээтэ.
Уопсайынан ытыктанар политик, бөдөҥ учуонай бэйэтин этиитигэр Владимир Путин ыытар политикатын өйүүрүн биллэрэр. Кини президент правительство үлэтигэр итэҕэстэри ыйыынан эрэ муҥурдаммакка, аан бастаан улахан трибунаттан дойдубут тутуһан иһэр курсун дириҥ силистээхтик ырытта. Ол түмүгэр министрдэр кабинеттара ыытар экономическай политиката дойду усулуобуйатыгар сөп түбэспэт охсуулаах теорияҕа олоҕуран, сыыһа хайысханан салайтаран, улахан кризискэ тиэрдиэн сөбүн аһаҕастык обществоҕа тириэртэ. Бу манан Евгений Примаков дойдутун патриота буолан, гражданскай позицията чиҥин, государство экономиката бөҕөх буоларыгар туруулаһарын өссө төгүл дакаастаата. Бу ыллыктаах этии кэнниттэн бары таһымҥа улахан дьүүллэһии, мөккүөр бөҕөтө тахсыа. Биһиги республикабытыгар нэһилиэнньэ правительствоны отчуоттатар, сыана быһар үтүө үгэһэ баар. Бу сырыыга федеральнай правительство туспа отчуот курдук кытаанах тургутууну ааста. Үлэтигэр хайдах-туох сыана бэриллибитин биллибит. Баар балаһыанньа уурбут-туппут курдук буолбатаҕа көһүннэ.

«Уһуктуу» төрдө

Дойдубут политическай, социальнай-экономическай олоҕор тахсар уларыйыылары мэлдьи кыраҕытык кэтээн көрөр эксперт, политолог үгүс. Кинилэр интэриэстэринэн түмсэн араас кулууптары тэрийэллэр. Холобур, «Валдайдар» тустарынан истэн эрэ билбэппит. Бу кулууп чилиэннэрэ биһиэхэ аҕыйах сыллааҕыта толору састаабынан кэлэ сылдьыбыттара, Өлүөнэнэн уста-уста теплоходка дискуссионнай площадка тэрийбиттэрэ.
Маныаха биири этиэххэ наада, билиҥҥи кэм экспертэрэ аныгы былаас, үрдүкү салалта үлэтигэр сыанабылларын кими да уһулуччу хомуруйбакка, бэрт «культурнайдык», сэрэнэн-сэрэнэн биэрэр үгэстээхтэр. Ол иһин итинник түмсүүлэр сүрүннээн улахан тыаһа-ууһа, дарбаана, бэл диэтэр, түмүгэ суох ааһаллар.
Дьэ, маныаха бу үүммүт сыл, чуолаан тохсунньу 14 күнэ Россия аныгы историятыгар улахан уһуктууну аҕалар чинчилэннэ. Онно төрүөтүнэн «Меркурий-кулууп» түмсүүтэ буолла. «Меркурий-кулууп» 2002 сыллахха РФ Эргиэҥҥэ-промышленноска палататын көҕүлээһининэн тэриллибитэ. Араас политиктар, предпринимателлэр кэмиттэн-кэмигэр Москваҕа Аан дойдутааҕы атыы-эргиэн дьиэтигэр түмсэн санаа атастаһаллар. Дьүүллэһиигэ губернатордар, министрдэр, депутаттар, сенатордар, общественность бэрэстэбиитэллэрэ көхтөөхтүк кытталлар. Кулууп үлэтин РНА академига Евгений Примаков салайан ыытар.