Даана Сард «Ааспыт ааспат амтана» айымньытын табыллыбатах өрүттэрэ

Ырытыыбытын икки суолунан ыытабыт: бастакынан, айымньы композициятыгар тылын-өһүн оруола, иккиһинэн, чопчу тыла-өһө.
Айымньы киэҥ ааҕааччыга анаммыт беллетристика. Маннык хабааннаах айымньылар кэлиҥҥи кэмҥэ саха литературатыгар тоҕо ааҥнаан кииритэлээтилэр. Сороҕо соҕурууҥу ааптардары үлүбээй үтүктүү, сороҕо киһи иилэн ылардаах айымньылар.
«Ааспыт ааспат амтана» кэпсээҥҥэ биир дьахтар олоҕо итэҕэтиилээхтик, хайдах баарынан ойууламмыт. Манна таптал, имэҥ, доҕордоһуу, эр-ойох сыһыана, дьахтар уйулҕата, муунтуйуута көстөр.
Сүрүн дьоруой – Варя юрист идэлээх, орто кыахтаах, орто саастаах дьахтар. Эрэ атын дьахтарга иирэн барбытын кэннэ олоҕо тосту уларыйан барыыта көстөр. Кэпсээн сюжета интэриэһинэй. Бииртэн биир кыһалҕа сыыйа-баайа тахсан, быһаарыллан иһэр. Композициятын бэркэ таппыт. Сүрүн дьоруой саас даачатын хомуйа сылдьан эргэрбит корзинка хатарчы хатан сытарын булан, олоҕор буолан ааспыт түгэннэри саныыр. Айымньы сөллүүтэ соһуччу. Ааҕааччы айымньыны ааҕа олорон түмүгүн сэрэйэн билбэт.
Кэпсээҥҥэ ордук Варя ис санаата ымпыгар-чымпыгар диэри арыллыбыт, эмоциональнай пафоһа күүстээх. Манна ааптар маастарыстыбата улахан оруолу оонньуур. Холобур, «<...> Пепельницам түргэн баҕайытык окурогынан туолбута, мин буоллаҕына өһөспүттүү тарт да тарт. Ити олорон, эмискэ бэйэбин сиэркилэҕэ көрөргө дылы буолбутум. Арай куп-кубархай дьахтар бэйэтин тула халыҥ буруоттан истиэнэ оҥостон баран, табахтаан бусхата олорор эбит. Саараама, ки-им да ити буруону арыйан, ити күрүө иһигэр баар дьахтар сирэйин өҥөйөн көрүөн да баҕарбат! Тугу гынаары? Ити санааттан мин абаккырбытым бэрдэ эбитэ дуу, ынырык түүлтэн босхолонон уһуктарга дылы быһыытыйбытым. Онтон ыла табахтыыр адьынаппын быраҕарга быһаарыммытым <...>» Эбэтэр: «<...> Оттон Денис мин ыарыым буобута. Кини «алло» диэтэр эрэ, мин туохпун барытын быраҕан туран сүүрэрим. Арааһа, дьиҥнээх олоххо кини эрэ миигин төнүннэрэ. Ол эрээри хаһан да бэйэм бастакынан киниэхэ эрийбэт этим, оннооҕор телефонун нүөмэрин ыйыппатым. Тоҕо? Мин киниэхэ маҥнайгынан эрийэр кыаҕым суоҕа. Арай туруупканы кэргэнэ ыллын? Оччоҕуна туох диибиний? «Машаны туруупкаҕа ыҥырыҥ диибин дуо?» Суох-суох, мин итинник балаһыанньаҕа киириэхпин туох да иһин баҕарбатым. Ол иһин күүтэргэ эрэ тиийэрим <...>».
Даана Сард ойуулааһыннара, тэҥнээһиннэрэ эмиэ бэрт интэриэһинэйдэр. Холобур, «<...> дьүөгэм барахсан ити түгэҥҥэ олус да дуоһуйбут көрүҥнээҕэ, үөрэн мичилийбитигэр ыйаастыгас харахтара соппутуой курдук буола түспүттэрэ <...>; <...> Итии чаанын сулбу таһаараары, өрө тэбиэлии турар вулкантан икки атаҕынан куотардыы бэрт суһаллык хомуммутунан барбыта<...>»; <...> Ити курдук, мин олоҕум арыыйда судургутуйбута, эргийэ сыспыт оҥочом арыыйда оннун булбута. Долгуҥҥа бара сыспыт икки эрдиибин илиибэр ылан, сэниэтэ суох да буоллар, аргыый аҕай эрдэн барбытым... <...>; <...> Тоҕотун бэйэм да өйдөөбөтөҕүм, ол эрээри эмискэ туора дьон бырааґынньыгар кэлбит курдук санаммытым <...>”.
“Ааспыт ааспат амтана” кэпсээҥҥэ имэҥ элбэхтик көстөр. Аныгы айааччылар нуучча, омук суруйааччыларыгар тэҥнэһэн (бу эрэ өттүнэн буолбакка барытыгар), айымньылара ааҕыллымтыа буоларын ситиһээри айымньыларыгар эр киһи, дьахтар сыһыанын сиһилии ойуулааһыны үгүстүк киллэрэллэр. Маны Николай Лугинов саха киһитигэр барсыбат үтүктүү, саха литературатын киртитэр суол диэн бэлиэтиир. 
Айымньы мөкү өрүтүнэн тыла-өһө буолар. 1) Нууччаттан киирии тыл. 2) Туруору тылбаас, этии бэрээдэгин кэһии 3) Сыыс тыллар.
Биллэн турар, билиҥҥи уус-уран айымньыга барытыгар киирии тыл үгүс. Ааптар сатаан сахатытыллыан сөптөөх да тылы нууччалыы дорҕоонунан суруйар.
«Билигин саха тылын «ыарахан», «куһаҕан» диэн өйдөнөр буолла. Ол түмүгэр дьон сахалыы суругу эрэ буолбакка, саха тылын кэрэхсээбэт, аахайбат буоллулар, нуучча суругар умсугуйуу улаатар. Бу курдук сахалыы сурукпут түстэниитэ, сайдыыта төрөөбүт сахабыт тылыттан тэйитэр суолу тэлийбит эбит» – диир бэрэпиэссэр Г.Г. Филиппов. Мантан сиэттэрэн, ырытар айымньым тылын-өһүн ылан көрдөххө, дьөһүөлү, ситим, кыбытык тылы аахпакка эрэ, 5000-тан тахса тыллаах кэпсээнтэн 615 – киирии тыл. Итиэннэ сахатыйыан эбэтэр тылбаастаныан сөптөөх эрээри, хайдах баарынан (варваризм) суруллубут. Холобур элбэх: клубника (дьэдьэн), артиһым (артыыһым), телефон (төлөпүөн), сиэрэй (бороҥ) о.д.а. Атын омук, сүрүннээн английскайдыы тылтан киирбит тыллар эмиэ көстөллөр: дон жуан, косметикам, компьютер, фатазиям, офиспын о.д.а.; анал аат: Джо Дассен, Далида, Чайзер, Аль Пачино, Вега о.д.а.  Айымньы тыла-өһө чочуллубатах. Даана Сард бастаан «кухняҕа» онтон «куукунаҕа» диир.
Туруору тылбааһы холобурдаатахха, маннык: «Кыыһы көрөөт, кини ымсыырбыта», «Ким онно билиэ баарай...», «Бастаан утаа мин өйдөөбтөтөҕүм – түүл дуу, илэ дуу», «Ол эрээри туох эрэ миигин туппута», о.д.а. Нууччалыы этиилэри тылыттан тылыгар тылбаастаммыт (подстрочник) курдук.
Кэпсээҥҥэ күннээҕи олох көстөр. Дьиэ-уот эйгэтэ үгүстүк ойууланар буолан, айымньы кэпсэтии тылынан суруллубута ааҕааччы кулгааҕар олуонатык иһиллэр: «фикса», «мобильник», «сигарета», «окурок», «древнее ископаемое», «хватит», «чтобы завтрашний день был лучше чем сегодняшний» о.д.а. Кэпсэтии тыла үгүстүк киириитэ айымньы тылын-өһүн сыыһырдар.
Саха литэрэтиирэтин сөбүлээн, саҥа айымньылары кэтэһэн-манаһан ааҕар киһи үтүө суобастаахтык эрэдээксийэлэммит, нууччаттан киирии тыллара  быраабыла быһыытынан сахатытыллыбыт, тылбаастаммыт, сахалыы тутуллаах этиилэринэн суруллубут айымньылары ааҕыахтарын баҕараллар. Тустаах кэпсээн ол куорматтан туораабыт.

Литература
Даана Сард, Ааспыт ааспат амтана, Дь., Бичик: 2009с.