Сахарнай диабет аан дойдуга барытыгар өрө турбут ыарыынан билиниллэр. Эпидемиологтар сабаҕалыылларынан, ыалдьар дьон ахсаана 2025 сылга 560 мөлүйүөҥҥэ тиийиэҕэ.
Кэлиҥҥи бириэмэҕэ, олус элбэх киһи ыалдьарынан, сахарнай диабет медико-социальнай кыһалҕаҕа кубулуйда. Иккиһинэн, ыарыы содула олус улахан. Ол курдук, ыарыһах сүрэҕэр, тымырдарыгар, сүһүөхтэригэр, харахтарыгар уонна да атын уорганнарыгар охсуон сөп. Кэлин бэргээн истэҕинэ, көрбөт буолуон, бүөрдэрэ сүһүрэн аккаастыан, тымырдара кэбирээн, инфаркт, инсульт ыарыыга кубулуйуон сөп.
Сахарнай диабет – ноор былчархайдарыгар оноһуллар инсулин гормон тиийбэтиттэн, киһи хааныгар саахар таһыма үрдээбититтэн үөскүүр хроническай ыарыы. Сахарнай диабеттаах дьон олохторун устатын тухары эмтээх диетаны, саахар түһэрэр эми иһиэхтээхтэр эбэтэр инсулин укуолун ылыахтаахтар.
Аныгы кэмнэ саахарнай диабет 4 көрүҥэ биллэр: 1-кы тииптээх сахарнай диабет, 2-с тииптээх диабет, оҕо күүтэр дьахтар ыалдьар диабета уонна диабет атын көрүҥнэрэ.
Саха сиригэр 29 тыһыынчаттан тахса киһи ыалдьар буоллаҕына, 90-ча бырыһыана – 2-с тииптээх сахарнай диабет, 10 бырыһыана – 1-кы тииптээх диабет.
2-с тииптээх сахарнай диабекка сүрүннээн 40 саастарын ааспыт, олус уойар дьон хаптараллар. Бу көрүҥ утумунан бэриллиэн сөп. Ыарыы сайдар кутталынан уойуу, олорор сири уларытыы (ордук үгэс буолбут олоҕу арҕааҥҥы дойдулар укулааттарыгар уларытыы), чугас аймахтарыҥ ыалдьаллара, аҕыйахтык хамсаныы, диета уратыта (түргэнник, чэпчэкитик инэр углеводтары аһара туһаныы уонна клетчатка аҕыйаҕа), артериальнай гипертония, сааһырыы, стресс буолаллар.
1-кы тииптээх сахарнай диабетынан кыра уонна обургу оҕолор, 30-гар диэри саастаах эдэр дьон ыалдьаллар. Үксүгэр оҕолор вирустаах инфекциянан эмсэҕэлээбиттэрин кэнниттэн (куор, кыһыл ымынах, эпидемическай паротит) сыыстараллар.
Биллэрэр бэлиэлэр: ыарыһах бастаан айаҕа куурар, утатар. Ол иһин, элбэх ууну иһэр, сотору-сотору ииктиир, тириитэ кыһыйыан, этэ бааһырыан, хаанын баттааһына үрдүөн, сүрэҕэ ыарытыйыан сөп.
2-с тииптээх диабеттаахтар ыйааһыннара үрдүүр, уойаллар, сүһүөхтэрэ ыалдьар. Ордук элбэхтик көстөр бэлиэлэрэ: сотору-сотору ииктээһин, утатыы, түргэнник сылайыы.
1-кы тииптээхтэр ыйааһыннара түһүөн, сороҕор истэрэ ыалдьыан сөп, сүрэхтэрэ көбөр, хотуолууллар, утуйуохтарын баҕараллар, сэниэлэрэ эстэр. 1-кы тииптээх сахарнай диабеттаахтарга ыарыы сытыытык киирэр уонна сыыстарыылаах буолар. Ыарыы бэргээтэҕинэ, комаҕа киирэллэр. Сыыстардахтарына, организм бары систиэмэтэ уонна уорганнара (сүрэх, тымырдар, бүөр, быар, уос, ньиэрбэ киин системата, атах уллуҥаҕа) сүһүрэллэр уонна эчэйэллэр.
Диагноз туруорулуннаҕына сахарнай диабетынан ыалдьар дьон үс ыйга биирдэ лабораторияҕа тиийэн саахарга, холестериҥҥа, 6 ыйга биирдэ гликированнай гемоглобиҥҥа (НВА1с) анализтарын туттарыахтарын наада. Доруобай киһи хаанын аччык кэмигэр биэрдэҕинэ, саахара 3,5 – 5,5 ммоль/л, онтон НВА1с - 6-6,5 % буолааччы, иигэр саахар суох буолуохтаах. Ыарыһахтар аһаан баран 2 чааһынан хайаан да саахардарын кэмнэниэхтээхтэр: ол кэмҥэ саахардарын таһыма 7,8-8,0 ммоль/л үрдүө суохтаах.
Маннык ыарыһахтар 9 нүөмэрдээх эмтээх остуолу тутуһуохтаахтар, күҥҥэ биэстэ-алтата уонна биир кэмнэ аһыахтаахтар (бүтэһигин 20-21 чааска, утуйуон 2 чаас иннинэ). 2-ис тииптээх сахарнай диабеттаахтар эмтиир диетаны (9-с остуол) кытаанахтык тутуһаллара, хамсаналлара ирдэнэр. Аһылык кэнниттэн хамсаныахха-имсэниэххэ, сүрэх-тымыр туруга үчүгэй буоллаҕына, кыратык сүүрүөххэ да сөп. Ордук харбааһын, өрөҕө былчыннарын сайыннарыы улахан суолталаахтар.
Сахарнай диабеттаахтарга эмтээх диетаттан ураты саахары түһэрэр аныгы эмтэри аныахха наада. Холобур, саҥа инсулин (лантус, детемир, новорапид, апидра) эбэтэр саахары аҕыйатар саҥа препараттар (амарил, глюкованс, галвус, глюкофаж) уо. д а. ананаллар.
Туһалаах сүбэлэр:
Киһи ыарыйдар эрэ аан бастаан олорор сиригэр баар поликлиникаҕа тиийэн, эндокринолог-бырааска көрдөрөр уонна диспансерга учуокка турар.
Эндокринолог-быраас анаабыт эмтээх диетатын, саахар түһэрэр эмин күннэтэ көтүппэккэ, кэмиттэн-кэмигэр иһэр эбэтэр инсулин укуолун ылар.
Хайаан да «Сахарнай диабет» оскуолатыгар үөрэнэр уонна бэйэни кэтээн көрүнэр дневниги толорор. Манна глюкометрынан (саахар кээмэйдиир приборунан) сатаан туһанарга үөрэтэллэр.
Күн аайы саахарын үстэ эбэтэр биэстэ бэрэбиэркэлэниэхтээх уонна ол түмүгүн дневнигэр суруйан иһиэхтээх. Ити эмтэниигэ улахан көмө буолар.
Маны таһынан ыарыһах күн аайы этин-хаанын эрчийиэхтээх, 30-40 мүнүүтэ устата хаамыахтаах. Сатанар буоллаҕына, нэдиэлэҕэ иккитэ-үстэ бассейҥҥа сылдьыахтаах, 45 мүнүүтэ устата харбыахтаах.
Сыл аайы харах, ньиэрбэ быраастарыгар көрдөрүөхтээх. Эндокринолог-бырааска сылга түөртэ сылдьыахтаах. Оччоҕуна эрэ кини ыарыыта этигэр-хааныгар содула суох буолуо, туруга лаппа тупсуо.
Сахарнай диабеттаахтар дьон тэҥинэн үөрэнэллэр, идэлэринэн үлэлииллэр, ыал буолаллар, оҕо төрөтөллөр.
Ити курдук, куруук кэтээн көрүүгэ уонна эмтэниигэ наадыйаллар. Олорор сирдэринэн эндокринолог-бырааска кыбартаал аайы консультацияҕа кэлиэхтээхтэр. Кыһаллан эмтэннэхтэринэ, ыарыы содула кыра уонна эмтэнии көдьүүстээх буолар.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети