Оттон эмискэ-эмискэ «быһыта-хайыта» түһэр гына быһымахтык хамнанан үлэлиир-хамсыыр буоллаххына, бу хоту дойдуга уһуннук, дьоллоохтук олох олорор уустук. Ол иһин саха киһитэ этэ-хаана, өйө-санаата, майгыта-сигилитэ, кута-сүрэ барыта уһуннук, биир тэҥник олорорго, үлэлииргэ, киирсэргэ анаммыт буолан, төһө да быһытталана сылдьар былчыҥа суоҕун иннигэр, кистэлэҥ, уһунньут иҥиирдээх-ситиилээх, олус сымса, сылбырҕа, хапсаҕай, халбархай, дьороҕой туттуулаах буолар, күммүт сырдыга, сылааһа тиийбэт буолан, төһө да «ыт сиир уҥуоҕа баҕалааҕын» иннигэр айылабыт анаан буһаран-хатаран, эрийэн-мускуйан, «хайдыбат тириилээбитэ, тостубат уҥуохтаабыта, тохтубат хааннаабыта...» (Олоҥхотон). Өбүгэлэрбит барахсаттар оҕолорун кыра эрдэхтэриттэн, хотугу олоххо бэлэмнээн, эттэрин-хааннарын эрчийэллэрэ, улахан дьон кыратык иллэҥсийдэллэр эрэ уолаттары туһуннаран, араас көрүҥнэргэ күрэхтэһиннэрэн тахсаллара. 

Улуу Коркин суолунан

Мас тардыһыытыгар Федор Матвеевич Дегтярев диэн эдэр киһи 80-с сыллар бүтүүлэриттэн ыла олус дьаныардаахтык дьарыктанан, бииргэ үлэлиир дьонун, университет, техникум, училищелар оҕолорун түмэн, көҕүлээн, биир санаалаах, баҕалаах бөлөҕү тэрийэн, тренер быһыытынан бастакы киэҥ хардыыларын атыллаабыта. Хара маҥнайгыттан Д.П.Коркины дириҥник ытыктыыра бэрт буолан, кини суолун солуурга санаммыта. Ол аата тус бэйэ олоҕо – иккис күөҥҥэ, маҥнайгы күөҥҥэ – үлэ уонна дьарыктанар оҕолорун олохторо...

Бэйэтэ ити кэмнэргэ быыһа суох биир кэм күүскэ дьарыктанан, үгүс күрэхтэһиилэргэ кылбардык кыайталаан, кэлиҥҥи күүстээх үлэтигэр тугунан да солбуллубат уопуту мунньуммута. Оннооҕор медицинаҕа, киһи анатомиятыгар кытта интэриэһэ улааппыта. Ити барыта биир кытаанах санааны ылыныы көстүүлэрэ – саха төрүт күрэхтэһиитин күөртээн, сайыннаран, саха уолаттарын аатырдыы, аан дойдуга билиннэрии – эмиэ тустуук уолаттарбытын Бөтүрүөбүс таһаартаабытын курдук. Эдэр киһи ычатыгар модьу санаа!

Федор Матвеевич санаатын уурдар эрэ хаһан да кэннинэн кэхтэр-чугуйар диэни билбэтэ. Ити киэргэтэн этии буолбатах – бүтүн олоҕунан дакаастаабыт суола. Аан бастаан мас тардыһыытын секциятын тэрийэн, ханнык да үөрэх суоҕуна барытын бэйэтэ үөрэтэн, үгүс саҥа методикалары арыйан, сонун албастары айан, үрдэ суох үлэни үлэлээбитэ, сыраласпыта таах хаалбата – билигин да мас тардыһыытынан дьарыктаныы кини олохтообут суолуттан туораабакка иһэр.

Олоҕор олус сэмэй киһи этэ. Дьарыктыыр оҕолорун туһугар үгүс үтүөнү оҥорбута билигин уос кэпсээнэ буолан, дьонтон дьоҥҥо бэриллэн иһэр. Кини кыракый даачатын оччолорго билбэт спортсмен аҕыйах буолуо. Федор Матвеевич кинилэр тустарыгар хайдахтаах курдук аҕалыы кыһалларын-мүһэллэрин, хайдах аһаан-таҥнан сылдьалларыгар тиийэ көрөрүн-истэрин, арыгылааһыҥҥа-табахтааһыҥҥа тиһэх өстөөҕөр курдук кытаанах сыһыаннааҕын олус үчүгэйдик өйдүүллэр. Бэйэтэ үйэлээх сааһыгар биир үрүүмкэ арыгыны испэтэх, биир сото табаҕы тардыбатах ыраас киһи. Ол иһин спортсменнартан даҕаны бэйэтинэн охсон ирдиирэ. Ону оҕолор да, улахан дьон да бары сокуон курдук ылыналлара уонна халбаҥнаабакка толороллоро. «Биир үрүүмкэ сыллааҕы сыраҕын суох гына сотор», – диэн этэрэ.

Анала – талааннары арыйыы

Федор Матвеевиһы Үрдүк Айыыларбыт дьон талаанын арыйарга, сайыннарарга анаан айан түһэрбит киһилэрэ диэн бары да саныыбыт. Кырдык да, оннук. Санааҥ көрүҥ ээ, саха омук бүттүүнэ киэн туттар сүдү мадьыныларын иититэлээн, такайыталаан таһаартаабыта уһулуччулаах уһуйааччы буоларын кэрэһилиир эбээт. Евгений Сивцев, Николай Дьяконов, Иван Белолюбскай, Роман Романов, Александр Кузнецов, Александр Захаров, Сергей Белолюбскай, Петр Кычкин, Валерий Саввинов, о.д.а. Ити курдук, отуттан тахса уһулучу ситиһиилээх саха бухатыырын ааттаталыахха сөп. Бу маастардар ортолоругар мин уолум Петр Неустроев эмиэ Саха сиригэр аата-суола дорҕоонноохтук ааттаммыта, үгүс үрдүк ситиһиилэрдэммитэ. Онон Федор Матвеевичка уолум олоххо суолун буларыгар сүҥкэн көмөтүн иһин тус бэйэм махталым муҥура суох.

Федор Дегтярев саха спордун сайдыытыгар киэҥ айан суолун тэлсибит биир сүдү уһуйааччыбыт. Ити уһулуччу үтүөлэрин иһин махталбыт бэлиэтин саха дьоно кини олоҕун суолун тумарыкка муннаран кэбиспэккэ, хойукку дьоҥҥо-сэргэҕэ сырдык холобур буолар гына кини аатыгар биллэр-көстөр күрэхтэһиилэри тэрийиэххэйиҥ. Итиэннэ уһуйааччылар, тренердэр ортолоругар улахан суолталаах анал бириэмийэни – «Ф.М.Дегтярев аатынан сыл бастыҥ тренерэ» диэн ааттаан олохтуур буоллар, мас тардыһыытын спордун сайдыытыгар улаханнык көмөлөһүө этэ. Толкуйдаан көрдөххө, ситиһии төрдө тренергэ сыттаҕа дии.

Саха дьоно сылын аайы кэтэһэн-манаһан Улуу тунах ыһыахтары, Дыгын оонньууларын киэҥ далааһыннаахтык ыыталлар. Онно сүрүн кыайыылаахтарынан, геройдарынан Федор Матвеевич ииппит мадьынылара буолалларынан киэн туттабыт. Бу кэмҥэ диэри кини күүстээх үлэтин, сыратын үтүө түмүктэрэ туһалыы сылдьаллар.

Атын эйгэлэргэ киһи бу дойдуттан атын дойдуга аттаммытын да кэннэ араас үрдүк наҕараадалары аныыллар эбээт, кини албан аата өлбөөдүйбэтин, кэннигэр хаалбыт кэнчээрилэригэр үтүө, үрдүк өйдөбүл буоллун диэн. Онон улуу уһуйааччы Федор Дегтярев аатын өссө үйэтитэр инниттэн киниэхэ «Россия үтүөлээх тренерэ» диэн үрдүк ааты иҥэрэр буоллар, махталлаах, саха дьоно бүттүүнэ үөрэр үтүө дьаһала буолуо этэ дии саныыбын.

Кини сыралаһан эрчийбит уолаттара олоҥхо бухатыырдара дэтэн, билигин Сахабыт сирин аатыртылар, мас тардыһыытын аан дойдуга билинэр, суолталанар спорт көрүҥэр тиэртилэр. Ол туоһутунан бу сотору аан бастакынан буолуохтаах аан дойду чемпионата буолар. Федор Матвеевич курдук уһулуччу бэриниилээх, туруу үлэһит, ып-ыраас, сып-сырдык санаалаах, баҕалаах үтүөкэннээх дьоннор, тренердэр үйэлэр тухары үксүү турдунар!

МАНДАР УУС,

тимир ууһа, ойууһут.