Култуурунай-сырдатар оскуоланы саҥа бүтэрэн кэлбит эдэркээн саха кыыһа библиотекардыыра, Анна Семеновна диэн. Араспаанньатын умнан кэбиспиппин. Биһигини балыстарын, сурдьуларын курдук өрүү саҥа аллайа, күө-дьаа буола үөрэ көрсөрө. Маныаха диэри чуҥкуйан турбут кулууп иһэ оҕо-аймах саҥатынан туола түһэрэ. Ааҕааччылара биһиги эрэ эбиппит буолуо ээ. Оччотооҕу холкуостаахтар кинигэ ааҕа олорботохторо чахчы. Биһиэхэ, хас биирдиибитигэр, сөптөөх кинигэлэри бэйэтэ талан, көрөн биэрэрэ.

Биирдэ миэхэ саас, уу-хаар тахсан эрдэҕинэ, от күөҕэ тастаах «Саллааттар» диэн сабыс-саҥа, туох эрэ ураты сыттаах, кэлин билбитим типография кырааскатын сыта эбит, кинигэни аахтара биэрдэ. Ол күн кинигэбин биир тыынынан ааҕан кэбистим. Бэл киэһээҥҥи аһылыкпар да барбатым. Кинигэм ааспыт сэрии туһунан эбит. Ол да иһин ордук куппун-сүрбүн туппута. Биһиги, бары да, сэрии тулаайахтара этибит. Ааспыт алдьархайдаах сэрии биир да ыалы, урууну-аймаҕы тумнубатаҕа. Мин сэрииттэн эргиллибэтэх убайдарбын көрсүбүт курдук санаммытым, сэрии өссө да бүтэ илик эбит диэн өйдөөн хаалбытым. «Биһиги саабытын-саадахпытын эмиэ санныбытыгар иилэ быраҕан…киэҥ хардыынан арҕаа диэки түһэн бара турбуппут» диэнинэн түмүктэммит этэ. Сэһэҥҥэ сэрии бүттэ диэн суоҕа. Кыайыы күнүн ким да бэлиэтээбэт кэмэ этэ. Начаалынай кылаас үөрэнээччитэ бу олус үчүгэй кинигэни ким суруйбутун болҕойботоҕум. Кэлин билбитим, «Саллааттары» Исай Никифоров диэн суруйааччы суруйбутун. Ону даҕаны «Степаны», «Кырачаан булчуттары», «Олох иһин охсуһуу» о.д.а. кинигэлэри ааҕыталаан баран. Билигин санаатахха биһиги көлүөнэ, сэрии сылларын оҕолоро, саха суруйааччыларын саҥаттан саҥа айымньыларын тута ааҕан, улааппыт эбиппит. Олохпутугар ол ордук сабыдыаллаабыт буолуохтаах. Суруйааччы аҕыйах кэмэ этэ.

Тыа сирин кэнэн, килбик оҕотугар суруйааччы Исай Никифоровтыын хаһан эрэ билсиэм, олоҕун тиһэх сылларыгар алтыһыам диэн өй-санаа хантай кэлиэй?! Бэйэм да оҕо эрдэхпиттэн суруйааччылары таҥара курдук саныыр дьонум этэ.

СГУ медицинскэй факультетын (1967-1973 сс.) бүтэрэн баран, биир сыл республикатааҕы балыыһа хирургическай отделениетыгар интернатураны барбытым уонна Покровскайга киин балыыһаҕа хирурынан ананан үлэлии тахсыбытым.

Кэргэним Варя медфакка төрдүс кууруска үөрэнэрэ. Онон киниттэн чугас, автобус сылдьар сиригэр, үлэлиирим иккиэммитигэр табыгастаах этэ. Хаҥаласка уонча сыл үлэлээбитим, үс бастакы оҕом манна төрөөбүттэрэ, үс бастакы кинигэм манна олордохпуна тахсыбыта. Бу санаатахха, олоҕум дьоллоох кэмнэрэ Хаҥаласка ааспыттар эбит.

1974 сыллаахха атырдьах ыйыгар Покровскайга тиийээт, аҕыйах хоноот Исай Прокопьевичтыын тута, судургутук билсибитим. Суруйааччы, буойун Тимофей Сметанин биир дойдулааҕа, ийэбинэн уруута-аймаҕа буоларбынан, онуоха эбии айар үлэҕэ атаҕым тумсун саҥардыы көрдөрөн эрэрбинэн эбитэ дуу, кырдьаҕас суруйааччы отой уолун курдук чэпчэкитик көрсүбүтэ. Кини Тимофей Сметанин доҕоро-атаһа эбит этэ. Иккиэн суруйааччылар, иккиэн сэрии уотун ортотунан ааспыттара. Онтон ыла киниэхэ кэлэ-бара элбэхтик сылдьар, ардыгарэмтиир-томтуур адьас бэйэ киһитэ буолан хаалбытым.

Кинилэр киин балыыһаттан чугас, суол айаҕар олороллоро. Онон элбэхтик киирэ түһэн, таарыйан ааһарым. Дьиэлэрэ суон баҕайы бэрэбинэлэртэн тутуллубут, үрдүк, киэҥ-куоҥ этэ. Кэргэнэ Анисия Спиридоновна «Оҕонньорум биэс уон сааһын туолбутугар бу дьиэни тутан биэрбиттэрэ» диэн кэпсиирэ. Дьиэ илин диэки ааннааҕа, иннигэр обургу оҕуруоттааҕа. Дьиэ үс хостооҕо–киирэ түһээккин гостинай, сахалыы аан хос, уҥа–суруйааччы үлэлиир хоһо, хаҥас–утуйар хосторо. Утуйар хоско Исай Прокопьевич утуйар оронун эркинигэр Сталин маҥан киитэллээх, түөһүгэр соҕотох Сэбиэскэй Сойуус дьоруойа кыһыл көмүс мэтээллээх сир-халлаан ыпсыһар саҕаҕынд ьоһуннук көрөн турар улахан мэтириэтэ ыйанан турара. Ити саҕана Сталины үөҕүү-этии, ССРС историятыгар тааһы тамнааттааһын, аан дойду историятыттан Сталин оруолун туора сотуу үгэннээн турара. Ким маны уруһуйдаабытын туоһуласпыппар «Түмэпий киэнэ (Т. Сметанины этэр) буолбатах. Кини кэргэнин дойдутугар Хоточчуга биир сайын тахса сылдьан, Сталин турар мэтириэтин үүт-үкчү уруһуйдаабыта. Ол ханна тиийбитэ-түгэммитэбуолла…» диэбитэ. Сталин кэмин оҕото этэ. Сталины быһаччы Улуу киһи диирэ. Кини аатын иһин элбэх атаакаҕа киирбит буолуохтаах.

Үлэлиир хоһугар хас да кинигэ, кумааҕылар сыталлара. «Ыраахтааҕы дьаамсыктара» романын саҕалаабыт этэ. Ону аахтарара. Буочара сүрдээх үчүгэйэ. Роман саҕаланыыта, төһө суруллубутунан, суруйааччы 60 сааһын көрсө «Ленамаяктара» хаһыакка тахсыбыттара, хас да нүөмэргэ. Суруйааччы олоҕо уһаабыта буоллар саха литературатыгар аан бастакы историческай роман суруллуо хааллаҕа. Бу айымньытын өр сылларга дууһатыгар иитиэхтээбит, сөҥөрбүт курдук өйдөөн хаалбытым. Ол туһунан тугу эрэ быктарар быһыылааҕа. Биирдэ «дьаам оҕотунабын» диэбитэ.

Миэхэ сөп-сөп куораттан атастарым, эдэр ааптардар (ол саҕана эдэрдэри ити курдук ааттыыллара) Урсун, Чукаар, И. Баишев, А. Бүлүүйүскэй тахсаллара. Оччоҕуна хайаан да Исай Прокопьевичтаахха илдьэн билсиһиннэрэрим. Кини эдэр дьону үөрэ-көтө көрсөрө, сэргэхсийэн хаалара. Урсуннуун олус тапсан литература туһунан кэпсэтэллэрэ. И. Баишевы Алтан Сарынынан сөбүлүүрэ. Алтан Сарын Ылдьаа абаҕата буоллаҕа дии. А. Бүлүүйүскэй Булгунньахтаахха Степан Ефремовка баран иһэр буолара. П. Чукаар үлэлиир «Эдэркоммуниһыгар» 1949-1953 сс. редактордаабыт буолан, өйдөһөллөрө.

1974 сыл. Ахсынньы. Тымныы үгэннээн турара. Тумана суох халлаан көҕөрөн көстөрө. Күн илин эҥэр ыалларыгар, хонон баран тахсыбыттыы, сыыйа күөрэйэн айаннаан эрэрэ. Эбиэт кэнниттэн дьиэбэр үлэбиттэн кэлэн иһэн ас маҕаһыынын аттыгар Исай Прокопьевичтыын уун-утары көрсө түстүбүт. Бу иннинэ кинини наар дьиэтигэр көрөрүм. Тыа сирин оҕонньотторуттан туох да атына суоҕа. Онтукам адьас атын киһи эбит. Үрдүк, көбүс-көнө уҥуохтаах, сырдык, ыраас, арылхай харахтаах, уһун хара сонноох, онно дьүөрэ кыһыҥҥы бэргэһэлээх, хап-хара килбэлдьигэс бачыыҥкалаах, иэдэстэрэ ыраас, чэбдик, тымныы салгынтан биллэ соҕус тэтэрбиттэр, харахтара чаҕылыспыттар. Ону көрөн «эдэригэр, кыыс дьахтар курдук, кэрэ да сэбэрэлээх эбитэ буолуо ээ» диэн санаан аһарбытым. Ону-маны кэпсэппэхтээн иһэн: «Сарсын киэһэ кэргэҥҥинээн ыалдьыттыы кэлээриҥ. Саҥа дьыллыахпыт», – диэтэ. Үөрдүм. Биирдэ өйдөөбүтүм, кырдьык даҕаны, саҥа 1975 сыл бу тиийэн кэлбит эбит. Ол да иһин уулуссаҕа киһи элбэх, кэлии-барыы үксээбит. Киин балыыһаҕа хирурдар иккиэбит эрэ (биэс киһи оннугар). Онон үлэбит аһары элбэх, эпэрээссийэ үөһэ эпэрээссийэ, түүннэри-күнүстэри балыыһаҕа сылдьабыт. Ол да иһин Саҥа дьыл кэлбитин өйдөөбөккө сылдьар эбиппин.

Ити сыл оройуоҥҥа үлэлии кэлбит эдэр специалистар, дьиэ-уот суох буолан, өрүс үрдүгэр турар эргэ мас гостиницаҕа олорбуппут. Бэҕэһээҥҥи устудьуоннар ону улахаҥҥа уурбаппыт, утуйар оронноох буоллубут да, тойон оҕолорунабыт.

Кэргэним киэһэ куораттан тахсыбытыгар чэйдии олорон: «Сарсын киэһэ Исай Никифоровтаахха ыалдьыттыы барар буоллубут. Ыҥыраллар», – диэтим. Туох иһин сөбүлэспэтэ, биллиилээх суруйааччыттан толлобун диэн турда. Университекка киириэн иннинэ дойдутугар, Кэбээйи Мастааҕар, икки хас сыл библиотекардаабыт буолан, суруйааччылары кинигэлэринэн билэр, ол эрээри биир да тыыннаах суруйааччыны көрө илигэ. Син тылбар киллэрэн, сарсыныгар аҕыйах собо кэһиилээх болдьообут кэмнэригэр бардыбыт. Ыаллар түннүктэринэн кыһыл, күөх уоттар көстөллөр. Дьуолка уоттара быһыылаах. Саҥа дьыл кэлэн иһэр чинчитэ биллэр. Оннооҕор хараҥа халлаан, бэйэтэ аан дойду харыйатын кэриэтэ, тыһыынчанан сулустарынан тырымныыр.

Аһыы олорон кэпсэтиибит наар Тимофей Сметанин туһунан буолла. Бу да иннинэ кини туһунан Исай Прокопьевичтыын өрүү кэпсэтэрбит. Кэбээйи орто оскуолатыгар ахтыы суруйан ыыппытым диэбиттээх.

«Олоҕун тиһэх сылларыгар, манна тахсан оройуоннааҕы «Сэбиэттэр знамялара» хаһыакка бииргэ үлэлээбиппит. Мин редакторбын, кини литсотрудник. Эйэҕэс-сайаҕас майгылааҕа. Бүтэн биэрбэт элбэх кэпсэллээҕэ-ипсэллээҕэ. Маҥан барааҥкатын санныгар быраҕынан олорон, табахтаан бусхата-бусхата быыстала суох суруйара. Сүрдээх үлэһит киһи этэ. «Егор Чээринин» манна суруйбута. Олорбут дьиэтэ билигин да турар. Өрүс үрдүгэр, билэр инигит. Өлбүтүгэр хоруобун, кириэһин бэйэм илиибинэн-атахпынан тутан оҥорбутум… Ньаалбааны кырыйан, кыһылынан кырааскалаан кириэһин төбөтүгэр кыһыл сулустаабытым…Кыһыл сулустаах кэм оҕолоро буоллахпыт. Тиһэх суолугар атаарса куораттан Чаҕылҕан, Эллэй, Абаҕыыныскай, Тулааһынап тахса сылдьыбыттара…»

Исай Прокопьевич чэй иһээри тохтоон ылбытыгар, кэпсэтиини аны кэргэнэ Анисия Спиридоновна салгыыр: «Тима субуота аайы, үлэтин кэнниттэн, биһиэхэ Исайдыын кэлэрэ. Биһиги өрүү хортуоппуйдаахпыт. Кытыл Дьураттан аймахтарбыт ыыталлара. Сэрии кэннэ буолан ас-үөл кырыымчыга. Биһиги сэрии аас-туор сылларыгар хортуоппуй баар буолан тыыннаах хаалбыппыт. Тима улахан баҕайы сиэрэй хаатыҥкалааҕа, маҥан барааҥкалааҕа. Наһаа табахтыыр буолан миигиттэн мөҕүллэрэ. Кэргэнэ Мотя Тарасова - Хоточчу. Кыыһа Таня манна төрөөбүтэ…»

Киэһэ хойут барарбытыгар, сыа-сым курдук тутан, биир биэдэрэ бөп-бөдөҥ, кып-кыһыл хортуоппуйу биэрбиттэрэ.

Исай Прокопьевич 60 сааһын туолара бу тиийэн кэллэ. 1915 с. ыам ыйын 1 күнүгэр төрөөбүтэ. Балыыһаҕа киллэрэн эмтии сатыыбын да, өрүттэн биэрбэт. Оройуон общественноһа суруйааччы үбүлүөйүгэр бэлэмнэнии бөҕө.

Биир күн куораттан суруйааччы үбүлүөйүн бэлэмнэһэ, сүбэлэһэ, Суруйааччылар сойуустарыттан Семен Осипович Никифоров таҕыста. Иккиэн суруйааччылар, иккиэн фронтовиктар, иккиэн журналистикаҕа олохторун анаабыт дьон, эбиитин биир араспаанньалаахтар.

Убай-быраат кэриэтэлэр. Миигин үлэбиттэн оҕо ыытан ыҥыртаран ыллылар. Семен Осипович 1948-1959 сс. Кэбээйигэ райкомҥа, райкомолга үлэлээбитэ, «Саҥа олох» хаһыакка редактордаабыта. Миигин билэр. Ол саҕана «Хотугу сулус» сурунаалга проза отделыгар үлэлиирэ. Кэпсээннэрбин таһаарбыта. Син өр сыымайдаан баран, элбэх аат ааттаммыта, И.П. Никифоров олоҕун, айар үлэтин туһунан дакылааты Семен Осипович оҥорор буолла. Кэбээйигэ үлэлиирин саҕана араатарынан аатырара, киниэхэ тэҥнээх суох диэн иһиллэрэ.

«Эдэрбэр араатардыырбынан сирдэрбэт этим», – диир, килбигийэ соҕус Сэмэн Уоһукабыс. «Ааттаах араатар, эр бэрдэ этэ», – Исай Прокопьевич бигэргэтэр. Интернациональнай оройуон буоларын быһыытынан, дакылаат нууччалыы оҥоһуллар буолла.

Сэмэн Уоһукабыс киэһэлик куораттаары туран: «Доҕоор, кытаат бэйэҕин харыстан, үчүгэйдик утуй, сынньан. Үбүлүөй диэн үбүлүөй, улахан долгуоһуннаах, элбэх түбүктээх буолааччы. Үбүлүөйгэр диэри бириэмэ өссө баар, Васяҕа (миигинэтэр) киирэн эмтэн…»– диэн дьаһайан кэбистэ. Исай Прокопьевич, «саллаат өрүү саллаат» диэн этиини бигэргэтэрдии, билигин да буорахтааҕын көрдөрөөрү ойон туран, таапачыкалаах атаҕынан байыаннайдыы хааман чиркэлдьиттэ. Ол эрээри, мөлтүүх-мөлтөх. Дьонум ыгыта куустустулар, уурастылар. Ону көрөн олорон, долгуйаммын хараҕым ууланан кэллэ.

Сотору «Космос» диэн киинэ тыйаатырга үбүлүөйэ буолла. Саала тобус-толору. Элбэх эҕэрдэ, махтал тыл этилиннэ. Дакылааты Семен Никифоров оҥордо. Эдэригэр, кырдьык да, араатар ааттааҕа быһыылаах. Фойеҕа суруйааччы кинигэлэринэн, хаартыскаларынан сүрдээх үчүгэй быыстапканы оҥорбуттар этэ. Элбэҕи да айбыт, суруйбут диэн сөҕө санаабытым.

Номнуо саһаран эрэр күннүктэрбин (дневниктэрбин) бэрийтэлээн көрөбүн. Исай Прокопьевич туһунан тугу суруйбут, бэлиэтэммит эбиппиний?

Мантан көрдөххө, 1976 сылтан доруобуйата тосту мөлтөөн, күн сириттэн барара биллэн барбыт.

1976 сыл, олунньу 5 күнэ.

Исай Прокопьевичтаахха бара сырыттыбыт. Кэргэним каникулыгар сылдьар. Кэргэҥҥинээн кэлэ сылдьар буолуҥ диэбиттэрэ ыраатта. Телефоннара суох буолан, биллэрбэккэ эмискэ тиийэн кэллибит. Үс лиитирэлээх бөтүөнчүккэ ынах үүтэ кэһиилээхпит. Анисия Спиридоновна билиитэҕэ хортуоппуй ыһаарылыы турар. «О, эһиги кэллигит дуу?» – өрө халахайдана түстэ. Исай Прокопьевич сиэрэй хаатыҥкалаах, боростуой ырбаахылаах, болоневай кууркатын санныгар быраҕыммыт, оһох аттыгар олоппоско олорор. «Телевизорынан бу аҕай тустууга норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэһиини көрдүбүт. Пинигин «якут» диэтилэр ээ. Якут Пинигин… Пожалуйста, проходите», –биһигини айар хоһугар ыҥырда. Дьыбаана ыас хара түүлээх эһэ тириитинэн сабыллыбыт. Үбүлүөйүгэр бэлэхтээбиттэр быһыылаах. Урут суох этэ. Имэрийэн көрөбүн. Сымнаҕас да түүлээх эбит. «Сиэним уолчаан бу түүтүттэн куттанара сүрдээх, «бөө» диир, –күлэн күһүгүрэтэр. –Эмээхсиэн, чэйдиэҕиҥ эрэ». Исай Прокопьевич эмээхсин диэн тылы ураты истиҥник туттар. Чэйдии олорон Анисия Спиридоновна күлэр: «Эһиги биһиги сааспытыгар тиийдэххитинэ, эмиэ «оҕонньор», «эмээхсин» диэн ыҥырсыаххыт». Чэйдээн ортолоон эрдэхпитинэ, Исай Прокопьевич «эмиэ ыарыйдым» диэн эмээхсинигэр көмөлөһүннэрэн хоһугар киирэн оронугар сытта. Ынчыктыыр.

1976 сыл, от ыйын 16 күнэ.

Исай Прокопьевич нууччалыы: «Вася, кэлэ сырыт. Буорайдым», – диэн кыракый саппыыска ыыппытын сиэстэрэлэр биэрдилэр. Кини бу аҕай иннинэ куоракка киирэн спецполиклиникаҕа эмтэммитэ. Быар цирроһа диэн бөрүкүтэ суох диагнозтаах. Дьиэтигэр барабын. Кинилэр бу аҕай иннинэ Покровскайга хас да сыллааҕыта аан бастаан тутуллубут таас дьиэҕэ көспүттэрэ. Иһигэр уулаах-хаардаах, туалеттаах квартираны кырдьаҕас саллаакка сөпкө биэрбиттэрэ. Ааҥҥа Анисия Спиридоновна утары көрүстэ. Түгэх хостон Исай Прокопьевич таҕыста. Дорооболоһобут. Остуолга утарыта олорон кэпсэттибит. Уруккутунааҕар мөлтөөбүт. «Суруйааччылар кэлэн бардылар, Лүөньүүттээх (Леонид Попову этэр). Онон доҕотторбун көрсөн үөрэн олоробун. Миигин балыыһаҕа хаһан ылаҕын. Атырдьах ыйыгар киириэх этим». Сөбүлэһэбин. Киниэхэ эмп-томп ылаары аптекалаатым.

От ыйын 30 күнэ.

Исай Прокопьевич балыыһаҕа киирэн сытар. Ырбыта-дьүдэйбитэ сүрдээх. Уҥуох да тирии. Күн аайы капельница туруорабыт да, тулуйан кыайан ылбат. Сирэйэ кытаран хаалар. Бу иннинэ «Систиэмэттэн көрө-көрө куттанабын. Өлөөрү гыммыт киһиэхэ туруорааччылар» диэбитэ. Кэргэнэ, сиэннэрэ кэлэн бараллар. Утуйбат кэмигэр кинигэ ааҕар…

От ыйын 31 күнэ.

Сүрэҕин тэбиитэ мөлтөөбүт, тохтоон ыла-ыла битигириир. Автомат тыаһын санатар. Бүгүн хаттаан истэр курдукпун ааспыт сэрии тыаһын…

Атырдьах ыйын 6 күнэ.

Отделениеҕа бииртэн биир саҥа ыарыһахтар киирэ тураллар. Ким оһоллонон, ким ыалдьан…

Исай Прокопьевич: «Түүн утуйар, син аһыыр буоллум», –диэн үөрдэр. Тугу эрэ сөбүлээбэтэҕинэ «һы» эрэ диэхтиир.

Балаҕан ыйын 1 күнэ.

Сарсыарда үлэбэр бараары сырыттахпына, Анисия Спиридоновна тиийэн кэллэ: «Оҕонньорбут олус мөлтөөтө. Эйигин ыҥыртарар. Барара чугаһаата быһыылаах. Билэр, чугас дьоннорун ыҥырталаата», –диэтэ. Кинилэргэ тиийбитим дьиэ иһэ уу-чуумпу, курас, тымныы. Итиини биэрэ иликтэр. Бу кэмҥэ таас дьиэ, мас дьиэ курдук буолуо дуо, аһары тымныйар. Исай Прокопьевич утуйар хоһугар сытар. Сирэйэ кубарыйан хаалбыт, хараҕын симэ сытар. Кэлбиппин билэн хараҕын аста уонна хатыран хаалбыт уоһун нэһиилэ хамсатан:

– Хайдах олороҕутуй? – диэн ыйытта.

– Этэҥҥэ.

– Тугу бултуугун?

– Суох…

Онтон Н. Габышев «Ытыс саҕа кэпсээннэрэ» тахсыбытын кэпсиибин. «Итинтикэҥ, дьэ, өйдөөх киһи…» үөһэ тыынан ылла. Урут даҕаны Николай Габышевы өйдөөх киһи диэн хайҕааччы.

Сүрэҕин иһиллиибин, пульсун ааҕабын, хаанын баттааһынын кэмниибин. Барыта «үчүгэй» диэн уоскутабын. Өлөрүн билэ, көһүтэ сытар киһини туох ааттаах быыһыай. Киэһэ кэлэн капельница туруордум. Суһал көмөлөр кэлэннэр сүрэх, уоскутар укуоллары оҥордулар. Саха биир кырдьаҕас суруйааччыта олоҕун тиһэх күннэрин ааҕа сытаахтыыр.

Соторутааҕыта поэт Семен Ильин өлбүт курдук кэпсэтэллэр. Билсибэт этибит. Өлөр түүнүгэр, тоҕоэрэ, миигин ыҥыттарбыта…

1976 сыл. Балаҕан ыйын 3 күнэ.

Исай Прокопьевич Никифоров сарсыарда 5 чаас 20 мүнүүтэҕэ Орто дойдуттан букатыннаахтык барда. Күнүс эбиэт саҕана кэлэ сырыттым. Кыра уола Исай, кэргэнэ бааллар.

Анисия Спиридоновна барыта хара өҥнөөх таҥастаах: «Оҕонньорбут аттанна. Өлүөн иннинэ туран икки ыстакаан үүттээх итии чэйи испитэ уонна илиитин биэрэн быраһаайдаспыта. Сытаат, сотору буолаат тыынара тохтообута…»

Ити кэмҥэ олохтоох хаһыат үлэһиттэрэ кэллилэр. Куораттан тиһэх суолугар атаарыыга Эллэй, Семен Данилов, Моисей Ефимов тахсаллар үһү.

Василий ИВАНОВ,

Россия Суруйааччыларын союһун чилиэнэ.