Ол сураҕы суоллаан, Дьохсоҕон нэһилиэгин баһылыга Галина Арылаховалыын кэпсэтэн буола турар быһыыны-майгыны кытта билистим:
– Таатта үрэх баһыгар Чурапчы улууһун Хадаарын сиригэр Сири Холлоҕоско баар мөлүйүөн тонналаах водохранилище уутун ыыта сытар үһү. Дьиҥэ, водохранилище быһыта быйыл күһүн сабыллыбыт диэбиттэрэ. Ол уу Таатта улууһун Чөркөөҕөр баар быһытынан быыһылаан тахсыбыт. Онон Таатта үрэх сүнньүнэн налыы сирдэргэ тааҥы санатар уу халыйда. Бу уу хайыы-үйэ улууспут киинигэр Ытык Күөлгэ билиннэ. Биһиэхэ, Боробул бөһүөлэгэр, ууну сааскы халаантан көмүскүүр биэс миэтэрэлээх «отвод» быһыт тутан турар. Билигин уу таһыма түөрт миэтэрэҕэ тэҥнэстэ. Чөркөөх алдьаммыт быһытын саба иликтэр. Үөһэ Тыараһа нэһилиэгэр биир да быһыт суох. Онон уу өссө да кэлэр чинчилээх. Бу кыһыҥҥы халаан түмүгэр ууга барар кутталга киирдибит. Ыаллар тиэргэннэригэр чугаһаан, ыксатан эрэр…
Таатта үрэххэ уу биллибитэ балайда буолла. Биһиги ахсынньы 8 күнүгэр ыксаллаах быһыы-майгы комиссиятын тэрийбиппит. Сэтинньигэ ардаабытыгар уу эмиэ биллибитэ. Өссө төһө уу кэлиэ биллибэт. «Отвод» быһыппытын астахпытына, бөһүөлэк сүөһүтэ уулуур уута суох хаалар кутталлаах. Аны аспатахпытына ыаллар ууга барар кутталлаахтар… Бэйэбит күүспүтүнэн ууну утары охсуһан көрдүбүт – мууһу күрдьэн быһыт оҥорорго холоммуппут. Улуус салалтатыгар эмиэ биллэрбиппит. Дьохсоҕон нэһилиэгэ «сифон» турбаны туруорсабыт. Бу уу кэлиитигэр халлаан сылааһа эбии буолла. Уу ордук кэлиҥҥи икки хонукка билиннэ.
Уу суола Чөркөөххө тиэрдэр эбит. Онон Чөркөөх нэһилиэгин баһылыгын эбээһинэһин толорооччу Дмитрий Охотинтан уу туругун токкоолостум:
– Чурапчы улууһун Сири Холлоҕос диэн сиригэр баар водохранилище уута Тааттаҕа кэллэ. Итиэннэ, Чөркөөх быһытынан быыһылаан тахсан үрэххэ чаалыйда. Онон «быһыт алдьаммыт» дииллэрэ сыыһа сурах. Биһиги уу кэлиитин кэтээн көрбүппүт, чинчийбиппит. Уу балайда киллэрэн баран, кэлэрэ билигин тохтоото.
Дьохсоҕон, Чөркөөх баһылыктарын санааларын истэн баран, Таатта улууһун баһылыгын I солбуйааччы Николай Унаровтан быһаарыы биэрэригэр көр-дөстүм:
– Таатта үрэҕэ быйыл сайыны быһа тохтоло суох сүүрүгүрдүбүтэ. Урут 70-80-с сылларга эрэ үрэхпит инник устара. Онон сир-дойду толору уу. Ол түмүгэр, уу кыратык киллэрэр. Быһыттанан сытар сирдэргэ уу баппакка, сорох сирдэринэн, чаалыйар, тааҥныыр. Ол курдук, Дьохсоҕон нэһилиэгин сиригэр. Намыһах сирдэргэ уһаайба аҥарын кэриҥэ иэннээх уу чаалыйан, тааҥнаан баран тоҥон хаалар. Билиҥҥи туругунан биир да ыал ууга барар куттала суоһуу илик. Ол эрээри, нэһилиэнньэ Таатта үрэҕи туорууругар моһоллору көрсөр уонна кыһыннары кэлэр ууну көрөн ыксыыр-ыгылыйар, айманар. Сарсын сүбэлэһэн баран, баҕар, Таатта үрэххэ баар быһыттары аһарга күһэллиэхпит.
Онон Таатта үрэх тардыытыгар айылҕа быйылгы кыстыкка соһуччу «бэлэх» оҥорбут. Ол курдук, быйыл сайын уонна күһүн өр кэмнээх ардахтар түмүктэринэн сир-дойду аһары нүөлсүйбүт. Онуоха, сылаас кыһын кэлэн сир, уу төһө да тоҥнор аллараанан сүүрүгүрдэрэ тохтооботоҕун түмүгэр Тааттаҕа «кыһыҥҥы халаан уута» чаалыйбыт. Айылҕа бу «бэлэҕэ» сааскы көмүөл уонна сайыҥҥы ардахтар ууларыттан эрэйдэммит Таатта дьонугар-сэргэтигэр куһаҕан соттуктамматар ханнык.

Хаартыска Интернет ситимиттэн туһанылынна.