Киһи күлүөх курдук балаһыанньатыгар түбэстим эрээри, бу аҕыйах кэм иһигэр, сыана үрдүү охсубута киһини соһутар. Бу биир эрэ түгэн буолбатах. Маннык хабааннаах түгэҥҥэ бу күннэргэ үгүстүк түбэстим. «Ганза», «Токко» маҕаһыыннарга эмиэ оннук хартыына.

Ас-үөл сыанатын туһунан этэ да барыллыбат. Сыана Дьокуускайга уларыйа-халбаҥныы турар. Кытыы турар маҕаһыыннары хонтуруоллуур кыайтарбатыттан эбитэ дуу, сорох сирдэргэ сыана бас баттах барбыта быданнаата. Холобур, мин кыра оҕолоох киһи быһыытынан, подгузник, оҕо салфеткатын куруук атыылаһарбар тиийэбин. «Памперс» оҕо салфеткатын былырыын ахсынньы ыйга 110 солк. ылар эбит буоллахпына, билигин сорох маҕаһыыннарга 160 солк. көрдүүллэр. Бу сыана ыйдааҕы хамнаспар, оннооҕор буолуох, ыйдааҕы оҕо пособиетын эптэххэ да эппиэттэспэт. Оҕо биир ыйдааҕы пособиета тохсунньу 1 күнүттэн үрдээн 515 солк. 33 харчыга тэҥнэспитэ. Аны бороһуок үүт сорох көрүҥэ, холобур, «НАН» 900 солк. тиийдэ (!!!).

Билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн хамнас алын кээмэйэ 5965 солк. тэҥнэһэн турар (урут 5554 солк. этэ). Орто хамнас 40 тыһ. солк. тахса диэн отчуоттууллар эрээри, маннык дохуоту аахсар киһи аҕыйах. Онон сыана үрдээһинэ оҕо пособиетыгар, пенсияҕа, бэл диэтэр, хамнаска эппиэттэспэт буолла.

 Буруйдаах – санкция

Биһиги билиҥҥи олохпутун «санкция иннинээҕи» уонна «санкция кэннинээҕи» диэн араарар буоллубут. Санкция биллэриллэ илигинэ быһыы-майгы ортоһуор этэ. Ас-үөл сыаната сыллата инфляция хаамыытынан үрдүүрэ.

Санкция биллэриллиэҕиттэн ордук кууһунан атыылааччылар күннээтилэр. Эрдэ аҕалбыт табаардарыгар сыананы «искусственнайдык» үрдэтэн, нэһилиэнньэҕэ «ажиотаж» үөскэттилэр. Эбиитин интернет, социальнай ситимнэр нөҥүө 90-с сыллардааҕы ыктарыы кэмэ ыган кэлбитин, үп-харчы кризиһэ бүрүүкээри турарын туһунан сураҕы тарҕаталлар. Маны көрө-истэ сылдьан, сорох дьон ас-үөл хаһаанарга тиэтэйэр.

Санкция иннинэ Дьокуускай куоракка биир киилэ ынах этэ ортотунан 338 солк., куурусса буута 126 солк., үүт 60 солк, саахар 51 солк., бурдук 35 солк. 40 харчыга, гречка 44 солк. атыыланара. Биллэн турар, хоту уонна кытыы сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга сыана арыый эбиллэрэ. Оттон билигин куорат маҕаһыыннарыгар ынах этэ 350 солк., үүт 65 солк., Дьокуускайдааҕы үүт кэмбинээтин «Молочный дождик» 180 гр арыыта 118 солк., саахар 55 – 75 солк., гречка 82 —85 солк., «Sunny Gold» үүнээйи арыыта 86 солк. атыыланар.

 Надбавканы баһылык бигэргэтэр

СӨ Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл политикатын министиэристибэтин «сымнатыллыбыт» отчуотуттан көрдөххө, 2014 сыл атырдьах ыйыттан саҕалаан табаары оҥорон таһаарааччылар, ол иһигэр үүт, арыы, оҕуруот аһылыгын сыанатын улаханнык үрдэппэтэх эбиттэр. Хаппыыста 5%, хортуоппуй 12% үрдээбит. Ол эрээри маҕаһыыннары кэрийэн көрдөххө, дьиҥнээх хартыына чыҥха атын. Маҕаһыыннар кууһунан атыылааччылартан, оҥорон таһаарааччылартан чэпчэки сыанаҕа ылан баран, үлүннэрэн атыылыыллар. Бигэргэтиллибит атыы-эргиэн эбилигинэн (торговая надбавка) эрэ ыарыахтаах этэ эрээри, сорох маҕаһыыннар сыананы таптаабыттарынан олохтууллар. Кумааҕы уйуоҕа! Суукка-сокуоҥҥа кумаардаан да көрбөттөр.

Билигин атыы-эргиэн эбилигин олохтооһун, бигэргэтии, көрүҥүн элбэтии муниципальнай тэриллиилэргэ сүктэриллэн турар. Онон улуустарынан сыана араастаһар. Холобурга Ньурба улууһун көрүөххэ. Муниципальнай тэриллии баһылыгын 2014 сыл кулун тутар 20 күнүнээҕи уурааҕыгар олоҕуран, социальнай суолталаах аска-үөлгэ, уопсайа 12 көрүҥҥэ – килиэпкэ, бурдукка, үүнээйи арыытыгар, саахарга, үүккэ, тууска, рискэ, гречкаҕа, сымыыкка, вермишельгэ, чэйгэ, арыыга уонна оҕо иһэр бороһуок үүтүгэр 10-70 % атыы-эргиэн эбилигин муҥутуур улахан көрдөрүүтүн бигэргэппит. Килиэп сыанатын надбавката биирдиилээн уонна кууһунан атыылааһыҥҥа 10 % үрдүө суохтаах. Өрөспүүбүлүкэ таһыттан аҕалыллар ас-үөл эбилигэ 60-70 % улааттаҕына, маҕаһыын хаһаайыттара миэрэҕэ тардыллан, ыстарааптаналлар.

Социальнай суолталаах аһылыгынан өрөспүүбүлүкэ 24 улууһун «Якутоптторг» ААУо хааччыйар. Улуустарга Алтайтан, Новосибирскай уонна Амурскай уобаластартан, Краснодарскай, Красноярскай уонна Хабаровскай кыраайдартан аһы-үөлү быһалыы аҕалаллар.

 Мирнэйдэр бычыгыраппаттар

 Ол эрээри сорох муниципальнай тэриллиилэр социальнай суолталаах аска-үөлгэ олох аҕыйах эрэ көрүҥү киллэрэр эбит буоллахтарына, Мирнэйгэ 23 көрүҥ киирэ сылдьар. Онон Мирнэй улууһугар килиэп (бары суортара), бурдук, үүнээйи арыыта, арыы, үүт, сымыыт, рис, пшено, гречка, мокоруон, саахар, туус, чэй, сибиинньэ этэ, ынах этэ, бараан этэ, куурусса этэ, тоҥ балык, хортуоппуй, хаппыыста, луук, моркуоп, яблоко сыаната куруук муниципальнай тэриллии хонтуруолугар сылдьар.

Соторутааҕыта прокуратура үлэһиттэрэ Эдьигээн улууһугар «Сундучок» маҕаһыыҥҥа социальнайсуолталаах ас-үөл 10 көрүҥэрсыана сиэри таһынан үрдэтиллибитин быһаарбыттара. Ол курдук, гречканы 71,4%, тууһу 41%, бурдугу 40%, мокуруону 24,9% үрдэтэн атыылаабыттар. Бу маҕаһыын хаһаайыттара 50 тыһ. солк. ыстарааптаннылар. Онон, эргиэмсиктэр эмиэ ночоокко тэбиллибэт курдук, сыананы таптаабыттарынан улаатыннарбаттара ордук. Маны таһынан олохтоохтор эмиэ сыана соһуччу үрдээбит түбэлтэтигэр тустаах уорганнарга, ол иһигэр Федеральнай антимонопольнай сулууспаҕа биллэриэхтээхтэр.

Социальнай суолталаах аһылыкка государственнай стандарка олоҕуран 12 көрүҥ киирэр: бурдук, үүнээйиарыыта, саахар, бороһуок үүт, туус, мокоруон, куруппа, эт кэнсиэрбэтэ, балык кэнсиэрбэтэ, чэй, үүт оҥоһук (кэнсиэрбэ), фрукта уонна оҕуруот аһылыга (кэнсиэрбэ).

 Килиэп 57 солк. 14 харчы

Дьокуускайдааҕы килиэби астыыр кэмбинээт килиэп сыанатын тохсунньу 1 күнүттэн 5,3 % үрдэттэ. Онон биир киилэ ыйааһыннаах килиэп сыаната 57 солк. 14 харчынан быһылынна. Бастакы суортаах сэлиэһинэй килиэп куорат маҕаһыыннарыгар, атыы-эргиэнэ билигин ааҕан туран, 40 солк. атыыланар. Сыана эбиллиитэ бурдукка уонна электроэнергияҕа ороскуот кээмэйэ улааппытын кытары сибээстээҕин таһынан, бурдук сыаната ис ырыынакка 50 % үрдээбит. Россия үрдүнэн Саха сирэ саамай сыаналаах килиэптээ хрегионнар ахсааннарыгар сылдьабыт.

 Бензин сыаната үрдээтэ

 Бензин сыаната эмиэ үрдээтэ. Улуустарынан ылан көрдөххө, МирнэйгэАИ-92 бензин 44,80 солк., дизельнэй уматык 32-37 солк. атыыланар. Оттон «Туймаада-нефть» ААУо тохсунньу 20 күнүттэн нэһилиэктэргэ баар заправкалыыр станцияларыгар сыаналарын үрдэттэ. Онон АИ-92 – 44,30 солк., АИ-95 – 45,8 солк., дизельнэй уматык 45,3 солк. олохтонно.

Антонина Винокурова, СӨ Сыанаҕа политикатын государственнай кэмититэтэ – Региональнай энергетическэй хамыыһыйа бэрэссэдээтэлэ:

— Муниципальнай тэриллии баһылыктарын кытары көрсөн баран, үөскээбит балаһыанньаны учуоттаан туран, социальнай суолталаах ас-үөл көрүҥүн элбэтэллэригэр сүбэлээтибит. Оччотугар туһааннаах специалистар сыананы хонтуруолга ылыа этилэр. Маны таһынан муниципальнай былаас уорганнара прокуратураны кытары социальнай суолталаах ас-үөл сыанатын бэрэбиэркэлиэхтэрэ. Итиэннэ гражданнар үҥсүүлэринэн бэрэбиэркэ ыытыллыахтаах.