Театр фойетыгар Национальнай библиотека тэрийбит быыстапкатыгар А.Я.Овчинникова туһунан архыып матырыйааллара, кинигэлэр, хаартыскалар көрдөрүүгэ туруоруллубуттар, “Бичик” кинигэлэрин быыстапката болҕомтону тардар.Сценаҕа А.Я.Овчинникова улахан мэтириэтэ ыйаммыт. Мунньах саҕаланыытыгар “А.Я.Овчинникова мөссүөнэ -- бүтүн эпоха күөнүгэр” видеофильмы көрдөрдүлэр. Үөрүүлээх мунньаҕы СӨ Правительствотын Председателэ Галина Данчикова иилээн-саҕалаан ыытта. Кини кылгас эҕэрдэ тылын кэнниттэн Россия уонна Саха сирин гимнэрэ ньиргийдилэр.

А.Я.Овчинникова төрөөбүтэ 100 сылыгар аналлаах тэрээһиннэри ыытар туһунан Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын Е.А.Борисов ыйааҕа тахсыаҕыттан икки аҥар сылтан ордук кэм ааста. Уһулуччулаах киһи аатын үйэтитии үлэтэ салгыы ыытылларын бэлиэтээн туран, Ил Түмэн Председателэ Александр Жирков бэйэтин дакылаатыгар Александра Овчинниковаолорбут олоҕун уонна республиканы салайбыт тахсыылаах итиэннэ бэриниилээх үлэтин үрдүктүк сыаналаата. Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун института тэриллиэҕиттэн ыла 52 сыл устата үлэлээбитэ. Онтон уопсайа 44 сылын республика үрдүкү бэрэстэбиитэллээх уорганын Саха сирин уһулуччулаах дьахталлара салайбыттара. Онон бу үрдүкү уорганы ити сылларга салайбыт 8 киһиттэн 5-һэ дьахтар-председатель этэ. Кинилэртэн биирдэстэринэн Ньурба улууһуттан төрүттээх-уустаах саха норуотун уһулуччулаах кыыһа Александра Яковлевна Овчинникова буоларын, бу үөрүүлээх мунньахха А.Я.Овчинникова соратницата, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Председателэ Люлия Николавена Григорьева баарын бэлиэтээтэ.

Общественность үөрүүлээх мунньаҕар дакылаатыгар Ил Түмэн спикерэ биһиги норуоппут көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллибит билиитин, үөрүйэҕин итиэннэ олорон ааспыт уһулуччулаах дьоммутугар сыһыаммыт сүрүн сыаннастарыгар тохтоото. “Биһиги дойдубут норуоттара биир үйэ устатыгар судаарыстыбаннай тутул уонна уопсастыбаннай-политическай сыаннастар төрдүттэн уларыйыыларын ааспыттара. Ол кэмнэри сөптөөхтүк сыаналааһын урукку биллэр-көстөр деятеллэр бу кэмнэр үөскээн сайдан тахсыыларыгар киллэрбит кылааттарын сөптөөхтүк сыаналааһыны кытта араарыллыбат”, -- диэтэ Александр Жирков.

Салгыы спикер Саха сирин саҥа судаарыстыбаннаһа уопсастыбаны бэйэ бэйэлэрин кытта утарыта турар, өһүөннээх кылаастарга араарыы доктринатыгар олоҕуран үөскээбит судаарыстыбаннай тутулга тирэҕирэн тэриллибитин, дьону бу курдук утарыта туруоруу саха курдук аҕыйах ахсааннаах норуоттарга улахан уонна ыар содулламмытын бэлиэтээтэ. “Репрессия көлүөһэтэ Саха сиригэр тэриллибит саҥа былаас чулуу бэрэстэбиитэллэрин да, ону бэйэлэрэ да эбэтэр күһэллэн утарааччылары да - Василий Никифоровы уонна Максим Аммосовы, Роман Оросины уонна Платон Ойуунускайы, Павел Ксенофонтовы уонна Исидор Бараховы, Михаил Артемьевы уонна Степан Аржаковы, атын сүүһүнэн ахсааннаах дьон ааттарын - биир кэккэҕэ туруорбута. Биһиги норуоппутугар бу эт-хаан эрэйдэниитин уонна санаа-оноо самнарыытын өттүнэн улаханохсуу уонна өй-санаа сарбыллыыта этэ”, -- диэн туран Александр Жирков саҥа кэрдиис кэмҥэ ити сыыһаны туоратар үлэ барарын туһунан эттэ.

Дакылаакка норуот бэйэтин чулуу дьонугар сиэрдээх сыһыанын чөлүгэр түһэриигэ суолталаах 1994 сыл муус устар ыйыгар Саха Өрөспүүбүлүкэтин бастакы Президенэ М.Е.Николаев туруорсуутунан тахсыбыт «20-30-с сылларга репресияламмыт саха норуотун бэрэстэбиитэллэригэр сыһыаннаан кырдьыктаах чахчыны тилиннэрии туһунан» РФ Президенин Ыйааҕа чорботон бэлиэтэннэ. “Бу докумуон дьиҥ суолтатын биһиги үгүспүт ситэ өйдүү илик. Бу докумуон суолтата диэн, Өлүөнэ дойдута Россия судаарыстыбатыгар холбоспут түгэниттэн саҕалаан саха норуота быраабын туруулаһыытын историята биһиги норуоппут судаарыстыбаннаһа сүһүөҕэр туруутун уонна сайдыытын историятыгар сиэрдээхтик салҕанарын көрдөрөр”, -- диэтэ Александр Жирков.

Александра Яковлевна бэйэтэ салайар Үрдүкү Сэбиэтин анал туругун бигэтиппитэ, судаарыстыбаннай былаас уорганнара Үрдүкү Сэбиэт иннигэр эппиэтинэстэрин быһаарбыта, партия салалтатын кытта хардарыта эрэмньилээх, дьыалабыай ситими олохтообута, өрөспүүбүлүкэ социальнай уонна хаһаайыстыбаннай боппуруостарын быһаарыыга Үрдүкү Сэбиэт уонна олохтоох сэбиэттэр үтүө ааттарын уонна оруолларын күүһүрдүбүтэ. Итини этэн туран Александр Жирковдьон-сэргэ А.Я.Овчинникова аатынан уонна норуот историятыгар атын биллэр-көстөр уһулуччулаах деятеллэр ааттарынан киэн туттуон туттарын, Александра Яковлевна Овчинникова аата биһиги норуоппут атын чаҕылхай бэрэстэбиитэллэрин ааттарын сэргэ төрөөбүт дойдубут историятыгар сотуллубаттыы суруллубутун тоһоҕолоон бэлиэтээтэ. «Бичик» национальнай кинигэ кыһата олохтообут «Өрөспүүбүлүкэ уһулуччулаах дьоно» диэн серияҕа Саха сирин сэбиэскэй кэминээҕи уһулуччулаах деятеллэрин, ол иһигэр Саха АССР араас ыҥырыылаах Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун бэрэссэдээтэллэрин С.П.Сидорова, М.Д.Нартахова, В.А.Протодьяконов, П.В.Аммосов, Е.Н.Горохова итиэннэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэстэбиитэллэрин Палаататын Бэрэссэдээтэлин А.П.Илларионов туһунан ыстатыйалар, тыл этиилэр уонна ахтыылар бастакы хомуурунньуктара киирбиттэрэ. Соторутааҕыта бу серия иһинэн А.Я.Овчинникова олоҕун уонна үлэтин туһунан кинигэ таҕыста.

“Александра Яковлевна Овчинникова өссө тыыннааҕар номоххо киирбит киһи”, -- диэн туран, Александр Жирков бу ураты дьахтар олоҕун, эппиэттээх үлэҕэ баай үөрүйэҕин, айылҕаттан бэриллибит сатабылын, мындыр өйүн түмэн, автономнай өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай былааһын үрдүкү уорганыгар тахсыылаахтык үлэлээбитин туһунан кэпсээтэ. Спикер түмүккэ Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр Ил Түмэнэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үрдүкү Сэбиэтин утумнаааччытын быһыытынан Российскай Федерация уопсастыбаннай-политическай уонна судаарыстыбанннай тутулугар бигэтик киирэн сүһүөҕэр турбутун бэлиэтээтэ.

Саха сирин историятыгар кэрэ-бэлиэ түгэнинэн Ил Түмэн уонна тус бэйэтин аатыттан эҕэрдэлээн туран, Александр Жирков саха норуотун чулуу кыыһын оҕотугар Елена Алексеевна ИванцоваҕаА.Я.Овчинникова чиэһигэр тыыннаах сибэкки дьөрбөтүн кытта Ил Түмэн өйдөбүнньүк бэлэҕин үөрүүлээх быһыыга-майгыга туттарда.

Ньурба улууһун баһылыгын солбуйааччы Самангади Дондокова Александра Овчинниковатөрөөбүт улууһугар Ньурбаҕа, Антоновка уонна Чаппанда нэһилиэктэригэр кини үтүө аатын үйэтитиигэ ыытыллар үлэ туһунан кэпсээтэ. Ол курдук, Ньурба куоратыгар Александра Овчинникова аатынан саҥа уулусса баар буолбут, Александра Овчинникова аатын сүгэр Чаппандатааҕы “Сааскылаана” оҕо саадын дьиэтигэр өрөмүөн үлэтэ барбыт, Ил Түмэн сис кэмитиэтин председателэ Антонина Григорьева тэрийиитинэн кулун тутарга Ньурбаттан төрүттээх учуонайдар кыттыылаах улууска Наука күннэрэ, биллиилээх биир дойдулаахтарынчиэһигэрулуус ыһыаҕа үрдүк тэрээһиннээхтик ыытыллыбыттар, билигин улуус дьаһалтата Ньурба куоратын киинигэр Александра Овчинникова скверин уонна бюһун оҥорууга үлэни ыыта сылдьар.

Өрөспүүбүлүкэ кырдьаҕастарын Ытык Сүбэтин председателэ Люлия ГригорьеваА.Я.Овчинникова өрөспүүбүлүкэ социальнай-экономическай сайдыытыгар киллэрбит үтүөтүн бэлиэтээтэ уонна Александра Овчинникова үтүө аатын үйэтитиигэ дьоһун үлэ ыытыллыбытыгар өрөспүүбүлүкэ Ил Дарханыгар Егор Борисовка, Ил Түмэн Председателигэр, үбүлүөйү бэлэмнээн ыытыыга өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр хамыыһыйа салайааччытыгар Александр Жирковка, Ньурба улууһун дьаһалтатыгар махтанна.

Манна эбэн эттэххэ, киин куоракка Массыына суолун өрөспүүбүлүкэтээҕи бырабылыанньатын дьиэтигэр (Автодорожнай уулусса 10/2) А.Я.Овчинникова аатынан өрөспүүбүлүкэ суолун хаһаайыстыбатын Музейын үөрүүлээх быһыыга-майгыга арыйбыттара. Бэлиэтээн эттэххэ, Александра Овчинникова өрөспүүбүлүкэҕэ суолу тутуу эйгэтигэр өр кэмҥэ тахсыылаахтык үлэлээбит специалист уонна салайааччы буолар. 2014 сылга Александра Овчинникова олоҕун, үлэтин кэрэһилиир “Уһулуччулаах дьоннор” сериянан кинигэни сэргэ кини салайбыт кэминээҕи событиелар хроникаларын кэпсиир кинигэ бэчээттэнэн тахсыбыта, тохсунньу 21 күнүгэр ХИФУ “Саха сирин былааһын уорганнарын үлэтин региональнай уопута: история уонна аныгы кэм” диэн темаҕа республикатааҕы научнай-практическай конференция ыытыллыбыта.

ХИФУ ректора, Ил Түмэн депутата Евгения Михайлова университет бастыҥ студеннарыгар А.Я.Овчинникова аатынан 10 тыһыынча солкуобайдаах биир кэмнээх стипендияны олохтообутун туһунан этэн туран, ити стипендияны ГРФ 4-с курсун студеныгар Софрон Новгородовка туттарда.

Ити курдук Дьокуускай куорат баһылыгын солбуйааччы Евдокия Евсикова киин куоракка “Албан аат” бырайыагы олоххо киллэрии чэрчитинэн А.Я.Овчинникова бюһа туруоруллара былааннанарын, Елена Иванцова ийэтин Александра Яковлевна Овчинникова үтүө аатын үйэтитиигэ ыыппыт сүҥкэн үлэлэрин иһин өрөспүүбүлүкэ үрдүкү салайааччыларыгар, Ньурба улууһун дьаһалтатыгар, бар дьоҥҥо махталын тиэртэ.

Үөрүүлээх дьоро киэһэ баай композициялаах дьүһүйүүлэринэн, кэнсиэринэн түмүктэннэ.