Милиция уол Горнай Бэрдьигэстээҕэр саҥа үлэлии кэлбит кыргыттартан быһаарыы сурук ыла сылдьан, саҥата суох, холку майгылаах эдэркээн Өймөкөөн кыыһын тута сөбүлүү көрөр.

-- Сотору кэминэн уолаттарбын кытта аны бэйэбит бу кыргыттарга тиэстэр буолбуппут, -- диэн кэпсиир Александр Александрович. Төрүттэр кинини ытыктаан “Сан Саныч” диэн ыҥыраллар. Ол сиэринэн мин эмиэ кинини бу аатынан ааттыым.

-- Уолаттарбыт да киһи толлор дьоно этилэр: сопхуос дириэктэрин, райпо үлэһитин оҕолоро. Култууралара, иитиилэрэ атына тута харахха быраҕыллара. Үс паараттан икки паара ыал буолбуппут, -- диэн кэпсэтиибитигэр кыттыһар улахан дьиэ кэргэн ийэтэ Татьяна Николаевна.

-- Горнай Бэрдьигэстээҕэр олохсуйбакка, хайдах Өймөкөөҥҥө көһөн кэлбиккитий? – диэн ыйыппыппар Сан Саныч: “Татьяна ыал улахан оҕото буолан, санаата наар дьонугар этэ. Элбэх оҕолоох ыалга төрөөбүт буолан, балтыларын уонна бырааттарын, төрөөбүт дойдутун олус ахтара, -- диэн кэпсиир.

-- Аҕам өлөрүгэр тиийэ сылдьыбыппар, оҕонньор: “Улахан киһи ийэҕэр көмөлөһөөр. Аҕыс кырачаан дьон эн эппиэтинэскэр хаалан эрэллэр”, -- диэн эппитэ. Аҕам кэриэһин толорон, дойдубар көһөн кэлэн, балтыларбар уонна бырааттарбар өйөбүл буолан олорорбуттан үөрэбин, -- диэн санаатын үллэстэр Татьяна Николаевна.

Кырдьык, Атласовтар дьиэ кэргэн билигин тэнийэн, бырааттар-балыстар бэйэлэрэ нэһилиэк сис ыалларынан буоллулар. Сиэннэр эбиллэн, халыҥ хаан уруу-аймах силиһэ дириҥээн иһэр. Кинилэр төрөөбүт Төрүттэрин сарсыҥҥы кэскиллэринэн буолаллар.

Сан Саныч Атласовтарга мааны күтүөт. Барытыгар дэгиттэр: уус да, худуоһунньук да, тиэхиникэни да кытта “доҕордоһор”. Ол эрээри кини иистэнэрин истэн баран, мин чахчы соһуйдум: “Иистэнэр даа?”.

-- Хайа, кыргыттарын былааччыйаларын, куопталарын бэйэтэ тигэр этэ. Иистэнэрин манна, Төрүккэ кэлэн баран, билбиппит. Балтыбар Аанчыкка бырааһынньыкка байыаннай көстүүм тигэн биэрбитэ, -- диэн кэпсиир Татьяна Николаевна. Мин онно оҕо сааспын өйдүү биэрдим. Биирдэ Сэбиэскэй Аармыйа күнүгэр учууталбыт Серафим Данилович өйбүтүгэр хаалар “Смотр строя и песни” ыыппыта. Ол онно Аанчык Атласова үчүгэй да формалааҕа! Олох саллаат кыыс курдуга, бэл, уҥуоҕунан уһаабыкка дылыта. Билигин кэлэн билбитим, бортунуойа -- Сан Саныч эбит дии!

-- Үс оҕоттон соҕотох уолбун. Ол иһин буолан буолуо, кыргыттары кытта ийэм тэҥҥэ тутан ииттэҕэ. Уруһуйдуурум -- оҕо эрдэхпиттэн. Ол эрээри олохтоохтук уруһуйдуурум Төрүккэ кэлэн баран арыллыбыта. Бибилиотекарь Евдокия Кондакова араас тэрээһиннэри тэрийэн ыытара. Суруйааччылар үбүлүөйдэригэр кэмпириэнсийэ ыытара. Онно саха суруйааччыларын мэтириэттэрин уруһуйдуурум, -- диэн кэпсиир Сан Саныч.

Павловтар биэс оҕолоохтор, аҕыс сиэннээхтэр. Иэримэ дьиэ туллар тутааҕа Татьяна Николаевна: “Күтүөттэрбин бэйэм төрөппүт оҕолорум курдук саныыбын. Үлэһиттэрэ, булчуттара, дьиэ кэргэттэрин хаһаайынныы тутан олороллоро – миэхэ онтон ордук күн сиригэр улахан наҕараада суох. Оҕолорум, сиэннэрим тирэхтэрэ – аҕалара. Онон күтүөт уолаттарбын Таҥара бэлэхтэрин курдук ылынабын, -- диэн киэн тутта кэпсиир.

Мин 40 сыл “эн-мин” дэһэн олорор сис ыал ийэтиттэн: “Дьахтар сирдээҕи дьоло – кини кэргэнэ, оҕолоро, сиэннэрэ буоллаҕына, ол дьол хайдах ситиһиллэрий?” – диэн философскай хабааннаахтык ыйыттым.

-- Биллэн турар, ыал буолар акылааты уурар кэмигэр дьахтар биир быраабыланы өйдүөх тустаах – хайдахтаах да түгэҥҥэ бэйэ-бэйэни өйдөһө үөрэниэххэ наада. Ол олох сокуона биир-уон эрэ сыл иһигэр тутуһуллубат – олоҕуҥ устата ити быраабыланан олордоххуна эрэ, дьиэ кэргэн сыаннаһа тахсан кэлэр. Муударай дьахтар эрэ кыыһырбыт, ыгылыйбыт кэмигэр сыатааҕар сымнаан биэриэхтээх. Эбэтэр эр киһи кэргэнэ настырыанньата суох кэмигэр уоскута сатыахтаах. Өскө иккиэн киҥир-хаҥыр утары саҥарса сырыттахтарына, туох өйдөһүүтэ кэлиэй. Хаһан баҕарар үчүгэйи эрэ ыраҥалыы сылдьыҥ, ол үтүө санааҕыт кэскили эрэ түстүөҕэ диэн оҕолорбун үөрэтэбин.

Мин кэргэммэр табыллыбыт дьахтарбын. Ыарыйдахпына Сан Саныч таҥас да сууйар, ас да астыыр. Дьиэҕэ бүгүрү буолан, барыны бары оҥоро, бүтэрэ-оһоро сылдьар. Кини холобурун көрө сылдьан, күтүөттэрим да кэргэттэригэр сымнаҕастар, -- диэн санаатын үллэстэр улахан дьиэ кэргэн ийэтэ.

Павловтары кытта кэпсэтэ олорон, мин кинилэр киһи өйүгэр умнубаттык хатыах олохтон күүс ылар түгэннэрин өйдөөн хааллым. Сан Саныч эттэ ээ: “Күһүн аайы үрэхтэн балыктаан кэлэн иһэн, өрүү дьиэм оһоҕун буруотун көрөбүн. Турбаттан хоп-хойуу буруо унаара турарыттан санаам көнньүөрэр: сибилигин сылаас ньээкэ уйабар киирэн, Таням астаабыт аһын тото-хана аһыам... Оо, онтон ордук дьол бу дойдуга баар үһүө!”. Хайдахтаах курдук киһи дууһатын ортотунан киирэр тылларый!

Татьяна Николаевна сайын аайы сарсыарда алта чааска туран, тэлгэһэтигэр дьаарбайар эбит. Тыа ортотугар олорор буолан, сибиэһэй салгынынан тыына сылдьан: “Төрөөбүт Төрүппүттэн ордук сир баар үһүө. Дьолбун түстээ, кэргэммин, оҕолорбун уонна сиэннэрбин арчылаа, төрөөбүт түөлбэм барахсан!” – диэн Ийэ айылҕатыттан көрдөһөр эбит. Дьиҥэр, хас биирдии дьахтар, ийэ, эбэ тэлгэһэбитигэр тахсан, бу курдук дьаарбайыахпытын төһөлөөх баҕарарбыт буолуой? Наар бириэмэ суох, олох тэтимигэр оҕустаран, ол санаабыт баҕа санаа ымыыта эрэ буолан сылдьар. Оттон Татьяна Николаевна хайаан да бириэмэ булан, айылҕалыын алтыһар үтүө түгэни мүлчү туппат дьоллоох киһи.

Мин 40 сыл устата холумтаннара сылааһынан илгийэр Павловтар дьиэ кэргэн баар суох Таҥараларын Татьяна Николаевнаны Ийэ күнүнэн эҕэрдэлээн туран, санаабытыҥ барыта бу курдук туолан истин, төрөөбүт Төрүтүҥ сарсыардааҥҥы чэбдик салгына эн дууһаҕын өрүү угуттуу турдун диэн алҕаатаҕым буоллун!