Буруйу оҥоруу туруга 

-Анатолий Анатольевич, 2006 сылтан саҕалаан, биһиги республикабытыгар буруйу оҥоруу аҕыйаан иһиитэ бэлиэтэнэр. Ити быраабы араҥаччылыыр уорганнар уопсай үлэҕит түмүгэ дуу биитэр олох сокуонунан итинник «долгун» (үрдээһин-намтааһын) буолуохтаах дуу?

- Кэлиҥҥи сэттэ сылга криминогеннай быһыы-майгы дойду үрдүнэн итинник. Бу сыл тоҕус ыйын түмүгүнэн, биһиэхэ 0,1 %-нан аҕыйах буруйу оҥоруу бэлиэтэннэ (8205-тэн 8193-кэ диэри). Онуоха буруйу оҥоруу намтааһынын сүрүн биричиинэлэринэн олохтоох уонна судаарыстыбаннай уорганнар өйдөтөр-сэрэтэр үлэлэрэ тэтимирбитин, гражданнар бэйэлэрин бырааптарын билэллэрин туһугар иһитиннэрэр, сырдатар үлэ таһыма үрдээбитин ааттыыбын.

Маны тэҥэ, буруй аҕыйыырыгар холуобунай сокуоҥҥа киирбит уларыйыылар эмиэ дьайдылар: кэккэ буруйдар холуобунайтан административнайга «көспүттэрэ». Маны таһынан, быраабы араҥаччылыыр уорганнар үлэлэрин сүрүннээһин күүһүрбүтэ эмиэ улахан оруолу оонньуур – бу тоҕус ый иһигэр прокурордар сокуон уорганнарын кытта 200-тэн тахса мунньаҕы, тус сыаллаах тэрээһиннэри ыыттылар, улуустарга бииргэ тахса сырыттылар. Маныаха буруйу оҥоруу намтааһына бэлиэтэнэр эбит буоллаҕына, буруйу арыйыы көрдөрүүтэ үрдүүр – 72,1 % буолла (былырыын бу кэмнээҕигэ 69 % этэ). 

Таһаҕаһы тиэрдии 

-Хотугу уонна арктическай улуустарга тыын суолталаах таһаҕаһы тиэрдиигэ туох да харгыс, кыһалҕа үөскээбэтин туһугар прокурордар туох миэрэлэри ылаҕытый?

-Тыын суолталаах бородууксуйанан хааччыйыыга гражданнар бырааптарын кэһиини таһаарбат буолуу – сүрүн соруктарбытыттан биирдэстэрэ. Бу боппуруоһу куруук хонтуруолга тутабыт. Быйыл РФ Генпрокурорун Уһук Илиҥҥи уокурукка солбуйааччытын мунньаҕар кытары ырытыһан, былаас уорганнарын салайааччыларыгар сэрэтии бэриллибитэ.

Бу тоҕус ыйга прокурордар ити хайысханан 100-тэн тахса сокуону кэһиини буллулар. Ол түмүгүнэн ылыллыбыт миэрэлэр социальнай суолталаах таһаҕастары тиэрдиини тэрийии үлэтин тупсардылар. Холобура, 1,5 мөл. туонна таһаҕастан 96 %-на тиэрдилиннэ (2013 сылга 86 % этэ).

Ол эрэн, прокуратура бэрэбиэркэтэ кэккэ улуустарга (Аммаҕа, Дьааҥыга, Өймөкөөҥҥө) таас чоҕу ситэ тиэрдибэтэх чахчыларын булла. Холобура, Дьааҥы улууһун Баатаҕай бөһүөлэгэр 20 тыһ.туонна тиийиэхтээҕин 1,6 тыһ.туонна эрэ тиэрдиллибит. Онуоха прокуратура орооһон, ити улуустарга таас чоҕу массыынанан тиэрдиигэ кэлим миэрэлэр ылылыннылар. Дьааҥы улууһугар ити боппуруос ураты хонтуруолга сылдьар.

Маны сэргэ, ити сыалга көрүллүбүт бюджет харчытын туттууга болҕомто эмиэ ууруллар. Ол түмүгэр, 133 мөл.солк. сууманы сокуону кэһэн атын сыалга туһаммыт чахчылара булулуннулар. Буруйдаах киһиэхэ административнай дьыала тэрилиннэ, бырабыыталыстыбаҕа представление түһэрдибит.

 Хамнаска иэһи төлөттөрүү 

-Соторутааҕыта биһиги хаһыаппыт сайтын форумугар Уус-Алдантан биир ааҕааччыбыт суруйбутунан, олох-дьаһах хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ хамнастарын ылбатахтара үһүс ыйыгар барбыт. Итинтэн сиэттэрэн, атын улуустар форумнарын киирэн аахпытым, – Тааттаҕа уонна Хаҥаласка эмиэ ОДьКХ үлэһиттэрэ хамнаһа суох олороллор эбит. Прокуратура уорганнара хамнаска иэһи төлөттөрүүгэ балайда үчүгэйдик үлэлиигит дии, ити улуустарга тоҕо кыһамматтарый?

-Чуолаан, ОДьКХ ГУП Уус-Алданнааҕы филиала үлэһиттэригэр иэһин туһунан эттэххэ, балаҕан ыйдааҕы иэһэ 10 955 тыһ.солк., алтынньы 15 күнүгэр төлөнүөхтээх эбит.

-Төлөммөтөх буолан, кыһалҕалаах киһи биһиги хаһыаппытыгар алтынньы 22 күнүгэр суруйдаҕа...

-Билигин ити улууска, Тааттаҕа уонна Хаҥаласка прокуратура бэрэбиэркэлэрэ бара тураллар. Оттон уопсайынан ыллахха, кэлиҥҥи уон сылга гражданнар үлэлэрин төлөбүрүн ылар бырааптарын көмүскээһин прокуратура сүрүн соруктарыттан биирдэстэринэн буолар. Хамнаска иэстээх тэрилтэлэри араас суолунан булабыт, ол иһигэр, үлэһит бэйэтин үҥсүүтүнэн. Маныаха тыа сиригэр уонна хотугу улуустарга үлэлиир дьон хамнаһын ыйы-ыйынан ылбат да буоллаҕына, салайааччыларын үҥсүбэтин бэлиэтиибин. Маннык түбэлтэҕэ хамнаһы суһаллык төлөттөрүү биллэрдик бытаарар.

Тоҕус ый түмүгүнэн 160 тэрилтэҕэ уопсайа 484 мөл.солк. тахса суумалаах иэс баара булулунна. Итинтэн 427 мөл.солк. прокуратура уорганнара бэйэлэрэ булан төлөттүлэр. Маныаха прокуратура хамнаска иэс төлөнүөр диэри хонтуруоллуурун бэлиэтиибин.

 Олорор усулуобуйаны тупсарыы 

-Анатолий Анатольевич, олорор дьиэни-уоту тупсарыыга прокуратура дьон быраабын төһө көмүскүүрүй?

-Гражданнар социальнай бырааптарын көмүскээһин эйгэтигэр прокурордар тиһигин быспакка бэрэбиэркэлииллэр. 2013 сыл түмүгүнэн, республикаҕа 2070 саахалланар туруктаах дьиэ баар. Бүгүҥҥү күҥҥэ республикатааҕы тус аадырыстаах программаларынан 1470 дьиэ хабыллыбыт. 2013-2017 сылларга дьону хаарбах дьиэлэртэн көһөрүүгэ 28 млрд. солк. көрүллүбүт. 150-тан тахса дьиэ олохтоохторо муниципальнай программалар көмөлөрүнэн көһүөхтээхтэр.

Оттон 2012 сыл тохсунньу 1 күнүн кэнниттэн саахалланар туруктааҕынан билиниллибит биитэр үөһэ этиллибит программаларга атын биричиинэлэринэн киллэриллибэтэх 450 дьиэ олохтоохторун бырааптарын көмүскээһиҥҥэ прокуратура миэрэ ылар.

Сыл саҕаланыаҕыттан бу эйгэҕэ прокурордар 600-тэн тахса кэһиини буллулар, 60-тан тахса ыал (190 киһи) быраабын суукка көмүскээтилэр.

-Оттон саҥа дьиэ ылаары албыннаппыт дьон быраабын көмүскээһиҥҥэ үлэҕит хайдаҕый?

-Манна прокуратура хонтуруоллуур уорганы – Судаарыстыбаннай тутуу уонна жилищнэй надзор управлениетын – кытта бииргэ үлэлиир, элбэх кэһии булуллар. Ылбыт миэрэлэрбит түмүгэр, тутуу эбийиэктэрин тутар тэрилтэлэр («Сонор», «Делайн», «Эркин Инжиниринг», «Ессо-стиль», «Глория» уонна «Капитал-Строй») кыһалҕалаах эбийиэктэр ахсааннарыттан көҕүрээтилэр. Тутууларын болдьоҕо бүппүтүнэн, албыннаппыт дьоҥҥо республика бюджетыттан социальнай төлөбүр оҥоһуллубутунан сибээстээн уонна да атын төрүөттэргэ олоҕуран.

 Коррупцияны утары 

-Бу хайысханан прокуратура төһө дьыаланы тэрийдэ? Сүрүн кэһиилэр ханнык эйгэҕэ тахсалларый?

-Тоҕус ый түмүгүнэн, прокурордар бэрэбиэркэлэрин матырыйаалларыгар олоҕуран, 14 холуобунай дьыала тэрилиннэ, 2144 федеральнай сокуону кэһии чахчыта булулунна. Оттон быраабы араҥаччылыыр уорганнар уопсайа 140 буруйу буллулар. Балартан 97 дьыаланы Силиэстийэлиир управление, 43-һү ис дьыала уорганнара силиэстийэлииллэр.

Бэлиэтээн эттэххэ, сулууспа балаһыанньатынан туһанан, бюджет харчытын хорон сиэһин, бэриги ылыы чахчылара элбээтилэр. Сүрүн кэһиилэр үөрэх эйгэтигэр уонна олохтоох салайыныы уорганнарыгар булулуннулар. Бу хайысханан үлэ ураты хонтуруолга сылдьар.

Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ.