Александра Алексеева Эдьигээҥҥэ күн сирин көрбүтэ. 1995 сыллаахха Свердловскайдааҕы юридическай институту (билигин Ураллааҕы судаарыстыбаннай юридическай академия) үөрэнэн бүтэрбитэ. Ити сылтан Дьокуускай куорат прокурорун көмөлөһөөччүтүнэн үлэтин саҕалаабыта. Бу саҥа дуоһунаска ананыар диэри, 2008 сылтан СӨ Прокуратуратын экономика уонна экология эйгэтигэр сокуону тутуһууну надзордуур отделын начальнигынан үлэлээбитэ.

 Оҕо саас сырдык өйдөбүллэрэ

Кини кабинетыгар киирээппин, остуолугар турар араас сибэкки сувенирдара харахпар тута быраҕылыннылар. Погоннаах дьахталлар төһө да “эр киһи идэтэ” дэнэр уустук үлэҕэ сырытталлар, бу курдук кэрэни кэрэхсиир нарын дууһалара өтө таайа сытар.

-- Александра Егоровна, эн ханнык сибэккини сөбүлүүгүнүй? Мин холобура, хонуу сибэккилэриттэн «ууллабын»...

- Ис дууһаттан бэлэхтэммит сибэккини барытын...

Кини үлэтигэр Конфуций муударай

этиилэрдээх халыҥ кинигэтин

ууруна сылдьан, кэмиттэн кэмигэр ылан ааҕарын,

туһанарын сэргии иһиттим.

- Оҕо сааскыттан ханнык сырдык өйдөбүл өйгөр-санааҕар хатанан хаалбытый? Мин эйигин тоҕо эрэ «комсомолка, активистка, спортсменка и просто красавица», инники кэккэҕэ сылдьыбыт лидер буолуо дии саныыбын.

- Оннук да этим диэххэ сөп (күлэр). Пионерскай дружина бэрэссэдээтэлэ, комсомольскай тэрилтэ бэрэссэдээтэлин солбуйааччы, баскетбол хамаандатын капитана, спортивнай ориентированиеҕа Хаҥалас оройуонун чемпионката этим. Саамай сырдык, үчүгэй өйдөбүлүм диэн – пионерскай слеттар, араас тэрээһиннэр, «Зарница» оонньуу, «Орленок» лааҕырга сынньаныым... Уонна сүрүнэ – тимуровскай этэрээттэр. Оччотооҕу оҕолор дьоҥҥо көмөлөстөрбүт ханнык диэн санаанан кынаттанар этибит дии. Сэрии, тыыл бэтэрээннэригэр, кырдьаҕас-кыаммат дьоҥҥо мастарын хайытан, саһааннаан, муустарын таһан, тэлгэһэлэрин ыраастаан сүппүрүүс оҥорор этибит. Ол кэмнэри олус истиҥник саныыбын.

- Хаҥаласка диэтиҥ... Эдьигээнтэн төрүттээх этиҥ буолбатах дуо?

- Эдьигээҥҥэ төрөөбүтүм эрэ, онно икки сааспар диэри олорбуппут. Дьонум үлэлэринэн оройуонтан оройуоҥҥа көһө сылдьыбыттара. Онон, Үөһээ Бүлүүгэ, Тааттаҕа, Хаҥаласка олорбуппут. Эдьигээни истиҥник саныыбын, ол көһүөхпүтүттэн онно сылдьа иликпин. Төрөөбүт сирбин-уоппун, олорбут дьиэбитин көрүөхпүн олус баҕарабын. Хайаан да тиийэ сылдьыам дии саныыбын.

- Оскуолатааҕы сылларгар төнүннэххэ, үөрэх чааһыгар хайдах этигиний?

- Өрөспүүбүлүкэҕэ оҕуруот аһын үүннэрии олимпиадатыгар кыайыылаах тахсан, Мордовияҕа өрөспүүбүлүкэ чиэһин көмүскээбиттээҕим, оройуоҥҥа ыытыллар кэккэ предметтэр олимпиадаларыгар миэстэлэһэр этим. Оскуоланы биир эрэ «4»-тээх, үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбит буоламмын, учууталларым университет биолого-географическай факультетыгар эксээмэнэ суох киирэрбэр сүбэлээбиттэрэ.

- Оччотугар прокурор идэтин хайдах талбыккыный? Дьонуҥ сокуон үлэһиттэрэ буолаарай? Эбэтэр оччотооҕу «Место встречи изменить нельзя» курдук киинэлэр, идеологическай ис хоһоонноох кинигэлэр дьайыылара дуу?

- Суох, төрөппүттэрим сокуон эйгэтигэр сыһыана суохтар. Дьиэбитигэр хаһыат, сурунаал арааһын суруттарар этилэр. Олор ортолоругар «Человек и закон» диэн сурунаал эмиэ баара. Арай ол сурунаал биир нүөмэрин бүтэһик сирэйигэр Свердловскайдааҕы юридическай институт үөрэххэ ыҥырарын туһунан биллэрии баара. Онуоха билэр кыыһым «манна баран туттарсыахха» диэн эппитигэр, иккиэн ыллыбыт да, Свердловскайдаан хааллыбыт. Кыыһым ол үөрэххэ кыайан киирбэтэҕэ, оттон мин судебно-прокурорскай факультет устудьуона буолбутум.

“Саамай үчүгэйэ – дьоҥҥо көмөлөһүү”

- Дьэ, ол кэмтэн сыл-хонук ааһан, билигин бу Дьокуускай куорат прокуроругар тиийэ үүннүҥ. Үлэҥ хобдох уонна үчүгэй өрүттэринэн тугу ааттаталыаҥ этэй?

– Прокуратура уорганнарыгар сүүрбэ сыл үлэлээтим. Үлэм киниискэтигэрбиир эрэ сурук баар диэххэ сөп – «прокуратура». Үлэбин сөбүлүүрүм бэрт буолан буолуо, ханнык да хобдох өрүтү көрбөппүн, барыта үчүгэйи эрэ. Олортон саамай үчүгэйэ – гражданнар бырааптарын көмүскээһин. Кыһалҕалаах, социальнай өттүнэн көмүскэлэ суох дьоҥҥо – инбэлииттэргэ, тулаайах оҕолорго уо.д.а – көмөлөһүү – биһиги идэбит саамай үтүө өрүтэ дии саныыбын. Көмүскэппит, кыһалҕалаах боппуруостарын быһаарарга көмөлөспүт дьоммут ис сүрэхтэриттэн махтаннахтарына, үлэҕиттэн дьиҥ дуоһуйууну ылаҕын.

Бигэ тирэҕэ – дьиэ кэргэнэ

- Александра Егоровна, аны дьиэ кэргэниҥ туһунан кэпсии түһүөҥ дуо? Бастаан төрөппүттэриҥ туһунан.

- Аҕам эрдэ өлбүтэ, оттон ийэм Марина Степановна Иванова библиотекаҕа үлэлиирэ, партия актыбыыската, оччоттон күүстээх санаалаах, кытаанах майгылаах «железная леди» этэ. Билигин да оннук: төһө да 73 сааһыгар сырыттар, куорат араас тэрээһиннэригэр көхтөөхтүк кыттар, дьиэтигэр быар куустан, сууланан баран олорбот.

Ийэм оҕо сырыттахпына, «Ленин туйгуннук үөрэммитэ» диэн ирдэбил туруоран, алта сааспар ааҕар-суруйар буолбутум. Билигин 11 кылааска үөрэнэр кыыспыт үөрэҕэр эмиэ туйгун, быраап олимпиадатыгар ситиһиилээхтик кыттар. Ону таһынан, үчүгэйдик ыллыыр. Хаһан эрэ үрүҥ көмүс мэтээлбин түбэһэ көрөн, тугун-ханныгын ыйыппыттаах. Онуоха быһааран биэрбиппэр, «Ийээ, мин арааһа, эйигин куоһарарым буолуо!» диэбитэ. Онтон 10 саастаах уолбут математикаҕа сыстаҕас, тхэквондонан дьарыктанар. Кэргэмминээн 21 сыл бииргэ олоробут.

- Уһуннук, эн-мин дэһэн бииргэ, иллээхтик олоруу кистэлэҥэ тугуй, эн санааҕар?

- Бэйэ-бэйэҕэ интэриэһинэй буоларга дьулуһуохтааххын. Бэйэҕэр эмиэ интэриэһинэй буолуохтааххын. Дьахтар киэҥ-холку, нус-бараан, муударай буолара ордук.

Кини олоҕор тутуһар бириинсибэ –

ханнык баҕарар балаһыанньаттан тахсар

суол-иис хайаан да баар, ол иһин хаһан даҕаны

ыһыктынымыахха, санааны түһэримиэххэ эрэ наада диэн.

- Эр киһиэхэ сыаналыыр хаачыстыбаҥ ханныгый?

- Эркин курдук эрэллээх буолууну. Эр киһи биир сүнньүлээх буолуохтаах.

- Оттон оҕону иитиигэ анал ньымалардааххыт дуо?

- Мин саныахпар, төрөппүт оҕотун бэйэтин тус холобуругар иитиэхтээх. Оҕо төрөппүтүттэн үөрэнэр. Оҕоҕун таптыахтааххын. Кинини кытта атаарбыт бириэмэҥ ахсаанынан буолбакка, хаачыстыбатынан сыаналанар. Ону тэҥэ, оҕоҕо туолбаты эрэннэрэр сыыһа дии саныыбын. Уонна оҕолорбор куруук этэбин: «Эһиги бэйэҕит тускутугар үөрэнэҕит, оттон мин соругум – эһиэхэ көмөлөһүү, өйөбүл буолуу», – диэн. Эппит тылларын толорорго үөрэтэбин.

- Эһиги дьиэ кэргэҥҥит олоҕор буолбут биир эмит көрдөөх дуу, долгутуулаах дуу түгэнтэн кэпсиэҥ буолаарай?

- Оннук түгэнтэн диэ... Былырыын күһүн «Сайсары» ырыынактан Уус-Алдан наһаа үчүгэй, эмис соболорун атыыластыбыт. Дьиэбитигэр тиийэн, арай кэргэним ыраастаары көрбүтэ – уонтан үһэ тыыннаах! Дьонум айманыы бөҕөтө буоллулар. «Хайыыбытый?» диэн. «Ама, тыыннаахтыы хатырыктаан сиэхпит дуо» диэн. Дьэ, онтон оҕолорбутунаан сүбэлэһэн баран, ол тыыннаах соболору Сэргэлээх күөлүгэр тиийэн, ыытан кэбиспиппит. Били остуоруйа кыһыл көмүс балыкчааныгар курдук, баҕа санааларбытын этэн баран.