Сүрүн сорук -- үрдүк үөрэх кыһата

Быйыл үбүлүөйдээх 85 сылын бэлиэтээбит Өймөкөөн улууһун Социалистическай Үлэ Геройа Герасим Кривошапкин аатынан Төрүт нэһилиэгин оскуолата орто оскуола быһыытынан үүнэр көлүөнэҕэ 22-с сылын аанын тэлэччи аһар. Кэлиҥҥи сылларга бу оскуола выпускниктара үрдүк үөрэххэкиириилэрин таһыма олус үрдүгүн бэлиэтиэххэ сөп. Уонча сыл устатыгар Төрүт оскуолатын аҥардас 6 выпускнига үрдүк үөрэх кыһатын кыһыл дипломунан бүтэрбитэ да үгүһү этэр.

Биир кэлим экзамены туттарыы уустук кэмигэр оҕо билиитин таһыма үрдүгэ – оскуола “визитнэй карточканынан” буолбут кистэлэҥэ туохха сытарый? Бу туһунан биһиги саҥа үөрэх дьыла саҕаланаары турдаҕына Г.А. Кривошапкин аатынан Төрүт орто оскуолатын директора Мария НИКОЛАЕВАНЫ кытта көрсөн кэпсэттибит.

-- Мария Кимовна, оскуолаҕа профориентационнай үлэҕэ уһулуччу болҕомтону уурар буолан маннык ситиһиилэннэххит. Ол эрээри ханнык баҕарар оскуола учуутала бу үлэни таһымнаахтык ыытабын дии саныыра буолуо ээ. Кыра комплектаахоскуола буолан, хас биирдии оҕоҕо ордук болҕомто ууруллар эмиэ диэхтэрин сөп. Ол эрээри кыра комплектаах оскуола үгүс да, оҕо барыта үрдүк үөрэххэ тардыспата чахчы. Дьэ, онон, төрүттэр кистэлэҥҥитин “сэгэтэн” көрүөх дуу...

-- Туох улахан кистэлэҥэ кэлиэй? Оскуола эрэ барыта үөрэппит оҕото үрдүк үөрэххэ киирэрин ситиһэ сатыыра чахчы. Биһиги оскуолабыт педагогическай коллективын сүрүн соруга – оҕону анал үөрэхтээх гына олоххо бэлэмнээһин. Ол ону ситиһэр инниттэн 8-с кылаас кэнниттэн оҕо 9-10-с кылааска үөрэнэр кэмнэригэр ханнык идэни таларыгар анал тестирование уонна анкета нөҥүө үлэлэһэн барабыт. Оҕо үөрэнэр сылларыгар биллэн барар: бу үөрэнээччи техническэй дуу, гуманитарнай дуу хайысхалаах идэни талыан сөбө.

-- Арай кыаҕа суох эрээри, ис иһиттэн ханнык эрэ идэни уһулуччу талан баһылыан баҕарар оҕо баара буолуо дии? Ол оннук оҕону хайдах “сиргэ түһэрэн”, “эн идэҥ бу” диэн хайысхатын тобулаҕытый?

-- Уопсайынан, утумнаахтык үлэлэстэххэ, сылтан сыл аайы араас ньыманы киһи тобулар эбит. Биһиги педколлективпыт профориентационнай хайысхалаах үлэни 2006 сылтан саҕалаабыта. Онон 8 сыл устата оҕо ис кыаҕын арыйыытыгар олохтоохтук үлэлэһэн, үрдүк үөрэххэ киирии таһымын үрдэттибит.

Профильнай үөрэхтээһиҥҥэ кэлиҥҥи сылларга оскуола психолога, кылаас салаайааччылара болҕомтолорун ууран, анаан ылсан үлэлэһэллэр.

-- Оттон биир кэмҥэ “дуальнай” үөрэх диэн сайда сылдьыбыта дии. Ол “профильнай” үөрэхтэн туох атыннааҕый?

-- Кыра комплектаах оскуола буолан, улахан оскуолалар курдук “дуальнай” (тустаах идэҕэ уһуйуу), биитэр “гуманитарнай”, “естественнэй” дэнэр анал кылаастарга арааран үөрэтэр кыах суох. Ол иһин биһиги техническэй идэҕэ баҕалаах оҕолорго физика, гуманитарнайга уонна юридическайга баҕалаахтарга нуучча, саха тылларын уонна литератураларын, история, обществознание, эмчит буолуохтарын баҕарааччыларга биология уонна химия предметтэрин чааһын элбэтэн биэрэбит. Онон үөрэтэр учууталга да, оҕоҕо да табыгастаах буоларын ситиһэбит. Уустуга диэн – оскуолабыт кыра, онуоха эбии итинник хайысхалаах үөрэтэр буолан, ардыгар үөрэнэр кабинет тиийбэт. Оччотугар оҕону кытта биир сүбэнэн үлэлэһэбит. Кини биир кэлим экзамены туттарар киһи буолан, эбии билиини ыларга эмиэ интэриэстээх.

-- Биир кэлим экзамен киириитин эн, уопуттаахпедагог, туох дии саныыгын?

-- 12 сыл устата биир кэлим экзамены сыыйа-баайа киллэрэн испиттэрэ. Мин санаабар, экзамены бу маннык ньыманан тутуохтарыттан ыла оҕо уонна учуутал икки ардыгар тус сыаллаах бииргэ үлэлээһин интэриэһэ улаатта. Учуутал биир халыыбынан үөрэппэккэ эрэ, оҕо биир кэлим экзаменыгар туох-ханнык билиини көрдөрүөхтээҕэр ордук болҕомтону уурар. Оттон үөрэнээччи “бу учууталтан ылбыт билиибин чиҥэтэн үөрэттэхпинэ эрэ экзамеммар үрдүк бааллы ылыам” диэн эмиэ улахан интэриэстээх. Онон икки өттүттэн табыгастаах буолан, биир кэлим экзамены туттарыы көннөрү экзаменнааҕар быдан ордук.

Аны оҕо биир кэлим экзаменыгар сылы быһа бэлэмнэнэн баран ситиспит баллынан киин куоракка баран бириэмэтин ыыппакка, дьиэтиттэн олорон үөрэххэ “туттарсар”. Ол эбэтэр кини сылы быһа бэлэмнэммит билиитэ атыттары кытта “күрэстэһэр”. Оттон урукку биһиги курдук бу сыана, айан ороскуота, ас-таҥас ыараханыгар куп-куйааска тиийэн бэйэтэ ааҕан туттарар буоллун? Онно холуйдахха аныгы ыччат үөрэххэ киирбитин истэн-билэн баран, дьонугар оттоон, кыстыкка киириигэ көмөлөһөн баран, үөрэх аана аһыллыытын саҕана дьэ куораттыыр. Онон бары өттүнэн биир кэлим экзамен оҕоҕо да, учууталга да олус табыгастаах экзамены туттарыы ньымата.

-- “Оттоон барар” диэбиккэ дылы, быйыл оскуолаҕытын бүтэрбит аҕыс оҕоттон биир эрэ кыыстаах кылаас -- оскуола историятын бэркэ “киэргэтэн” бүтэрдилэр ээ, уолаттар?

-- Кырдьык, оскуола историятыгар көмүс буукубанан суруллар кылаас оскуоланы бүтэрдэ. Аҕыс оҕоттон -- сэттэтэ уол. Икки уол – Алеша Соколов уонна Коля Захаров оскуоланы кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрдилэр. Алеша Соколов, Коля Захаров Саша Павлов, Алеша Кондаков, Айаал Атласов араас таһымнаах олимпиадалар кыайыылаахтара. Миша Столярчик оскуола бастыҥ спортсмена. Филипп Винокуров оскуола актыбыыһа, соҕотох кыыс Алина Неустроева бары өттүгэр дэгиттэр выпускник. Уолаттар бары баҕарбыт техническэй идэлэргэ үрдүк үөрэх кыһаларыгар киирдилэр. Бу оҕолор барытыгар дэгиттэр талааннаах буолан, оскуола киэн туттуулара этэ. Уопуттаах кылаас салайааччыта Валентина Захарова оҕолорун 5-с кылаастан ыла иитэн таһаарда.

-- Мария Кимовна, үөрэппит оҕолоргутун кытта төһө сибээстээххитий? Ыччаттаргыт төрөөбүт дойдуларыгар төһө төннөллөрүй?

-- Оҕолорбут үрдүк үөрэххэ талаһыыларын биир сүрүн төрүөтэ, арааһа, тохсунньу ыйга выпускниктарбытыгар кыһыҥҥы каникул биир күнүн анаан “Выпускник күнэ” диэн тэрээһини ыытыыбыт эмиэ буолуо. Бу күн сааһыттан хааччаҕа суох ким баҕалаах оҕо үрдүк үөрэх кыһатыгар үөрэнэ сылдьар выпускниктары кытта көрсүһүүгэ кыттар. Ол иһин 5-с кылаастан саҕалаан кэлэллэр. Оҕолорбут онно кэлэн үөрэхтэрин, уопсайга хайдах олороллорун кэлэн кэпсииллэр. Сорохтор өссө анал презентация оҥорон кэлэллэр. Былырыын эрэ кинилэри кытта тэҥҥэ оскуола көрүдүөрүн устун мэниктии сылдьыбыт табаарыстара дуоспуруннанан, улаатан кэлэн устудьуоннуу сылдьалларын истэн, Саҥа дьылллааҕы каникул кэнниттэн олох атын оҕолор үөрэнэ кэлэллэр. Үөрэхтэригэр кыһалыннахтарына эрэ кинилэр аҕа табаарыстарын курдук устудьуон кэккэтигэр киирэллэрин өйдүүллэр. Онон ханнык да лекциятааҕар, натаассыйатааҕар бу маннык көрсүһүүлэр оҕо үрдүк үөрэххэ киириигэ тардыһыытын күүһүрдэллэр.

Оттон выпускниктарбыт төрөөбүт нэһилиэктэригэр төннүүлэригэр тохтоотоххо, сүрүннээн педагогтар үлэлии кэлэллэр. Онтон атын үлэ миэстэтэ суох. Үөрэммит идэлэрэ да биһиги нэһилиэкпитигэр сөп түбэспэт далааһыннаах идэлэр. Онон кэлиҥҥи сылларга киин куорат министерстволарыгар, улуус киинигэр эппиэттээх дуоһунастарга үлэлии сылдьаллар.

... Сыл -- хонук. Учуутал барахсан сайын устата сынньана түһээт, балаҕан ыйыттан ыам ыйыгар диэри эмиэ эппиэттээх үлэтигэр тугу барытын умнан үлэлээн барар. Күннээҕи үлэтин түмүгэ– нэһилиэк, улуус, республикасарсыҥҥытын түстээһин. Ол ону учуутал киһи үөрэппит оҕото үрдүк үөрэхтэнэн, үлэһит буолан, төрөөбүт түөлбэтигэрсынньана кэллэҕинэ эрэ, кинини ыраахтан көрөн үөрдэҕинэ эрэ билэр буоллаҕа.