Сурук

"От ыйын 2 күнэ, 2013 сыл сайына Усуйаана эрэ улууһугар буолбакка бүтүн республика үрдүнэн иэдээн бүрүүкээбит ыарахан кэмэ этэ. Ми-8 бөртөлүөт эстиитигэр 24 киһи олоҕо быстыбыта. Ол иэдээҥҥэ биһиги доҕотторбут ийэлэрин, күҥҥэ көрбүт баар-суох оҕолорун сүтэрбиттэрэ. Олохторун суолталара, сүрэхтэрин чопчуларын хаһан даҕаны эргиллибэттии күдэҥҥэ көппүттэрэ. Бу иэдээн тахсыытыгар биһиги икки пилоту кытта борт механигын буруйдуу саныыбыт. Бу дьыала суута сэтинньи 10 күнүгэр Усуйаана оройуонун Депутатскай бөһүөлэгэр саҕаланна. Бөртөлүөт экипаһа буруйу айылҕа усулуобуйатыгар түһэрэ сатыыр. Суут-сокуон бу дьону көмүскүүр курдук, дьон бэйэтэ дьүүллээбэтин диэн харабыллаахтар, икки-хас адвокаттаахтар. Сурукпутун бэчээттиэххит, болҕомто ууруоххут диэн эрэнэбит». 

Усуйаанаҕа буолбут иэдээҥҥэ 24 киһи суорума суолланыыта Ми-8 бөртөлүөт саахалын историятыгар саамай элбэх сиэртибэлээх быһылаан быһыытынан биллэр. Чугас дьоннорун сүтэрбиттэргэ ааспат сүрэх бааһа буолан хаалбыт быһылааны суут уурааҕа хаһан тахсан арыый чэрдитэрэ дуу, суоҕа дуу. Буруйдаахтар толору эппиэттиэхтэрэ дуу, суох дуу диэн санаа бүтүн Усуйаана оройуонун дьонун долгутар буолуохтаах. Билиҥҥи туругунан үс пилот киһиттэн Бельков эппиэттиир. Онтон иккитэ – эмсэҕэлээччи. 

Биһиги хаһыаппыт былырыыҥҥы нүөмэригэр «Ийэ этим, ийэлээх этим» диэн матырыйаал тахсыбыта. Оччолорго «Стерх» страховкалыыр хампаанньа харчытын ситэ төлүү илик диэн бэчээттэммитэ. Күн бүгүн бу хампаанньа эмсэҕэлээбит, чугас дьонун сүтэрбит дьоҥҥо 100% харчыларын төлөөбүт. Бу туһунан бэйэлэриттэн сиһилии истээри, «Стерх» хампаанньаҕа сибээскэ таҕыстыбыт. Хомойуох иһин, миэхэ үлэһиттэртэн, ону сэргэ пресс-сэкирэтээргэ тиэрдээриҥ диэн хаалларбыт нүөмэрбэр ким даҕаны эрийбэтэ, сибээскэ тахсыбата.

Суругу тутан баран биһиги «Арктика» диэн хотугу улуустар бырааптарын көмүскүүр тэрилтэҕэ сибээскэ таҕыстыбыт. «Арктика» түмсүү бэрэссэдээтэлэ Виктор Миронов Ми-8 бөртөлүөт саахалыгар икки оҕотун сүтэрбит аҕа буолар. Кини санаатын маннык үллэһиннэ:

-- Хотугу норуоттар бырааптарын көмүскүүр сыалтан-соруктан Усуйаана улууһун нэһилиэктэрин баһылыктара кыттыһан бу тэриллибиппит. Тэрилтэбит бырабыыталыстыбаны кытта ыкса үлэлэһэр.

Бөртөлүөт саахалын суутун туһунан этэр буоллахха, суут мөлтөхтүк баран эрэр дии саныыбын. Буруйданааччы соҕотох Бельков буолар. Иккис пилот Бандеров уонна борт мэхээник Слепцов эмсэҕэлээччи оруолун толороллор. Аны туран, кинилэр көрдөрүүлэрэ бэйэ-бэйэлэрин кытта сөп түбэспэт. Дьиҥэр, үс киһи үһүөн бу дьыалаҕа эппиэттиэхтээхтэр этэ. Биһиги ону туруорсабыт. Ону таһынан, күн-дьыл туругун буруйдууллар.

Ааспыт сайын Усуйаана бөһүөлэгэр пааматынньык туруоруллубута. Хайа быһыылаах. Сотору кэминэн кинигэ тахсыахтаах. Манна барытыгар Ил Дархан, бырабыыталыстыба көмөтө улахан. Бөртөлүөт саахалыгар пассажирдартан соҕотох тыыннаах хаалбыт Эрэл Горохов сиһин эппэрээсийэлэтэ Соҕуруу Кэриэйэ Сеул куоратыгар барыахтаах. Икки мөлүйүөн сууманы доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ уйунан көмөлөһөр буолла. Инникитин бу тэрилтэбитин кэҥэтэн, бары хотугу улуустары хабан бииргэ үлэлэһэр былааннаахпыт.

Сүтүктээх дьон санаата:

Лилия Левковец, икки оҕотун сүтэрбит ийэ: 

– Суут мунньаҕын түргэнник түмүктээн дьыаланы саба охсуохтарын баҕараллар. Мин санаабар, дьон бу быһылаан кэнниттэн толкуйдуу түһүөхтээх. Киһи бэйэтин уонна чугас дьонун олоҕун маннык пилоттарга эрэниэн сөп дуо диэн. Биһиги, Усуйаана олохтоохторо, хаһан даҕаны суут дьыалатыгар кыттыспатах, оннукка сылдьыбатах дьон наһаа ыараханнык ылынныбыт. Аны сууппут мунньаҕа нууччалыы тылынан барда. Тылбаасчыкка наадыйаҕыт дуо диэбиттэригэр өйдүүбүт диэн аккаастаммыппыт. Ол эрээри сорохторбут санааларын кыайан этиммэтилэр. Хайдах туран санаабытын да этэрбитин билбэппит. Хомойуох иһин, иккис пилот уонна борт-мэхээник биһигини, эмсэҕэлээччилэри кытта биир ыскамыайкаҕа олороллор. Бу кыһыытын-абатын көрүҥ. Иккис пилот кэпсээнинэн кини Белькову быыһаабыт. Оттон атыттары, умайа турар бөртөлүөттэн тоҕо быыһаабатаҕый? 19-с сыл ыстаастаах пилот мунан хаалбыт үһү. Күн-дьыл туруга куһаҕанын билэ-билэ тоҕо төттөрү төннүбэтэхтэрэй. Саатар бөртөлүөт саахалламмытын кэнниттэн тыыннаах ордубут икки дьахтары уонна алталаах оҕону ким да быыһыы сатаабатах, ол түмүгэр оҕо тымныйан өлбүт. Умайа турар бөртөлүөт таһыгар киһи хайдах тоҥон, тымныйан өлүөн мин өйүм хоппот. Ол кэннэ дьону быыһыы сатаабыппыт диэн куотуналлара сиэргэ баппат. 

Оксана Миронова, икки оҕотун, ийэтин сүтэрбит ийэ:

-- «Полярные авиалинии» тэрилтэ идэлэрин ситэри баһылаабатах дьону үлэлэппиттэрин түмүгэр маннык иэдээн таҕыста. Суут уурааҕы чиэһинэйдик уурар ини диэн испэр эрэнэбин, ол эрээри борт мэхээник уонна иккис пилот эмсэҕэлээччи быһыытынан сылдьалларыттан кыһыйабын. Суут бу дьону накаастыан, оҥорбут буруйдарыгар толору эппиэттэтиэн баҕарабын.

Мария Винокурова, оҕотун сүтэрбит ийэ:

-- Мин оҕом баара суоҕа алта эрэ саастаах этэ. Бөртөлүөт саахалыгар тыыннаах ордон баран пилоттар көмөлөспөтөхтөрүттэн тоҥон өлбүт. Мин оҕом «Маама» дии-дии суукканы быһа ытыы-ытыы хаампытын суут буолбутугар кэлэн биирдэ истэбин. Оҕом сирэйдиин-харахтыын, бары уҥуохтара бүтүннэр этэ, арай ис уоргачааннара доргуйаахтаабыттара буолуо. Оҕобун сылаас таҥаһынан бүрүйбүттэрэ буоллар, киһи да аҥаара буоллар, тыыннаах хаалыа этэ. Киһи абатыйыах, суукка иккис пилот уонна борт мэхээник бэйэбитин кытта эмсэҕэлээччи буолан кэккэлэһэ олороллор. 20-чэ сыл ыстаастаах пилоттар суолу билбэтэхтэрин дьиктиргиибин, оннооҕор биһиги аҕыйахтык бөртөлүөтүнэн көтөр дьон удумаҕалатабыт. Пилот «кууркабынан бүрүйбүтүм, мин илиибэр өлбүтэ» диэн этэр. Мин онно итэҕэйбэппин. Киһи көмөлөспүтэ буоллар, оҕом баар буолуо этэ. Оҕом баара буоллар, балаҕан ыйын 22 күнүгэр сэттэ сааһын туолуохтааҕа...

Суут аһаҕастык барда

Биһиги Усуйаана улууһун суутугар эрийэн сибээскэ таҕыстыбыт. Сэтинньи 10 күнүгэр Ми-8 бөртөлүөт саахалын дьыалатыгар суут буолбут. Иккис истээһин ахсынньы 16 күнүгэр буолар эбит. 

Радмила Сюн-Цин-Фан, Верховнай суут бэрэссэдээтэлин көмөлөһөөччүтэ, СМИ-ни уонна общественноһы кытта үлэлиир:

-- Буруйданааччы М.Н. Бельковка сыһыаннаах холуобунай дьыалаҕа буруйу оҥоруу иһин УК РФ 263 ыст. 3ч. көрүүгэ Усуйаана оройуонугар атырдьах ыйын 21 күнүгэр 2014 сыллаахха киирбитэ. Бу дьыаланы көрүү сэтинньи 10 күнүгэр буолла. Суут аһаҕастык барда, ол эрээри видеокамераҕа устуу, хаартыскаҕа түһэрии бобулунна. Маннык быһаарыыны суут икки өрүт санаатын истэн ылылынна. Билиҥҥи туругунан, суут силиэстийэтин быһыытынан дьыала бара турар. Бу дьыл ахсынньы 16 күнүгэр суут салгыыта буолар.

Сыыппаралар кэпсииллэр:

1. 2002 сыл атырдьах ыйыгар Ми-8 бөртөлүөт саахалыгар Красноярскай кыраай губернатора Александр Лебедь өлбүтэ.

2. 2004 сыл атырдьах ыйыгар Тюменьскэй уобаласка Ми-8 бөртөлүөт саахалыгар 16 киһи тыына быстыбыта.

3. 2005 сыл, кулун тутар ыйга Ми-8 байыаннай бөртөлүөт сууллуутугар Чечняҕа 15 киһи өлбүтэ.

4. 2006 сыл, кулун тутар ыйга Ненецкэй автономнай уокурукка Варандей бөһүөлэккэ Ми-8 бөртөлүөт аварийнай түһүүнү оҥорон биир киһи өлбүт, 14 киһи улаханнык эчэйбит. 

5. 2008 сыл, алтынньы ыйга Казань анныгар Ми-8 бөртөлүөт үөрэтии кэмигэр саахалламмыт, ол түмүгэр түөрт киһи өлбүт.

6. 2010 сыл, сэтинньи ыйга Сахалин соҕуруу өттүгэр эмиэ МИ-8 бөртөлүөтү үөрэтии кэмигэр түөрт киһи өлбүт. 

7. 2010 сыл, сэтинньи ыйга Омскай уобаласка Ми-8 бөртөлүөт умайбытынан түспүт, ол түмүгэр сэттэ киһи өлбүт.

8. 2010 сыл, ахсынньы ыйга, Ямалга Ми-8 бөртөлүөт саахалыгар биир киһи өлбүт, 17 киһи эчэйбит.

9. 2013 сыл, ыам ыйыгар Иркутскай уобаласка Ми-8 бөртөлүөт саахалыгар 9 киһи өлбүт.

10. 2013 сыл, бэс ыйыгар Хабаровскай кыраайга Ми-8 бөртөлүөт саахалыгар 5 киһи өлбүт.

11. 2013 сыл, от ыйыгар Усуйаана улууһугар Ми-8 бөртөлүөт саахалыгар 24 киһи, ол иһигэр 11 оҕо суорума суолламмыттара.

12. 2014 сыл бэс ыйыгар Хабаровскай кыраайга Ми-8 бөртөлүөт саахалламмыта. Биир да киһи эмсэмсэҕэлээбэтэх.

13. 2014 сыл сайыныгар Мурманскай уобаласка Ми-8 бөртөлүөт саахалын түмүгэр 12 киһи суорума суолламмыта. 

Аан дойдуга буолбут улахан саахаллар

2011 сыл от ыйын 10 күнүгэр Волга өрүскэ «Булгария» хараабыл экипаж иллюминаторы саппатах буруйуттан уунан туолан тимирбитэ. Хараабылга уопсайа 201 киһи баарыттан 122 киһи суорума суолламмыта, олор истэригэр хараабыл хапытаана Александр Островский эмиэ. Суут иннигэр хараабыл экипаһа толору эппиэттээбиттэрэ, хараабыл хапытаанын көмөлөһөөччүтэ Рамиль Хаметов 6 сылга уоннаҕылар 5-тии сылга барбыттара. 

2012 сыл тохсунньу 12 күнүгэр «Соsta Concordia” диэн уунан устар лайнер Средиземнэй муораҕа тимирбитэ. Суудунаҕа 3216 киһи баарыттан 32 киһи суорума суолламмыта. Лайнер хамандыыра Скеттино диэн киһи биир бастакынан тыыга олорон тимирэн эрэр хараабылтан тыынын тэскилэппит. Хараабылга туох-ханнык буолбутун ситэ өйдөөбөккө аһаҕас халлаан анныгар өлөр өлүүнү кытта хабыр хапсыһыыга хаалбыт дьон хайдах буолбуттара сэрэйиллэр. Скеттино дьону өлөрүү иһин 15 сыл, дьалаҕай быһыытын иһин 10 сылга, хас биирдии пассажир ахсын 8 сыл эбилиннэҕинэ 2697 сылга хаайыыга барар туруктааҕын туһунан Аан дойду үрдүнэн тарҕаммыта. 

Түмүк

Ириҥэлээх бааһы хаттаан хастаан эмсэҕэлээбит дьону кытта кэпсэтии харах уута суох ааспата. Кинилэр билигин кэтэһиинэн олороллор. Суут тугу быһаарыай, буруйданааччы накаастаныа дуо диэн санаа үүйэ-хаайа тутар буолуохтаах... Ахсынньы 16 күнүнэн суут бүтэн хаалыа дуо? 

Оттон биһиги хаһыаппытыгар салгыы дьыала хайдах барбытын суруйуохпут.