Тустууга ким элбэхтэ бастаабытай?

Республика көҥүл тустууга бастакы чемпионата 1956 сылтан ыытыллар. Бу кэм устата элбэх бөҕөс чемпион үрдүк аатын ылбыта. Кинилэр ортолоругар хастыыта эмэтэ бастаан, албан аатырбыттар аҕыйаҕа суохтар. Төрөөбүт оройуонугар Уус-Алдаҥҥа “Чемпион Баһылай” диэн аатынан биллэр Василий Румянцев Саха сиригэр аҕыс төгүл бастаан, хаһан да куоһарыллыа суох көрдөрүүлэммитэ. Сахалартан РСФСР бастакы чемпиона Николай Гоголев уонна биллиилээх советскай-хаһаайыстыбаннай үлэһит Максим Сибиряков сэттэлии төгүл тэҥнээхтэрин булбакка, тустууну сэҥээрээччилэр уостарын номоҕор киирбиттэрэ. Маннык үрдүк көрдөрүүнү ким эмэ өссө ситиһиэ дуо диэн сөҕөн-махтайан, бу чемпионнарга ытыктабыл дириҥ бэлиэтин анаабыттара.

Чочумча буолаат, тустуу көбүөрүгэр Игорь Кудрявцев диэн нуучча бухатыыра күөрэйэн тахсыбыта. Улуу тренер Дмитрий Петрович Коркин оскуолатын ааспыт, ыарахан ыйааһыннаах бөҕөс диэтэххэ, түргэн хамсаныылаах, үөһэттэн быраҕан түһэрэр сөбүлээн туттар албастаах бөҕөс республикаҕа 15 (!) төгүл бастаабыта. Кини маҥнай 1969 сыллаахха чемпион аатын ылан баран, 70-с сылларга алтата, 80-с сылларга биэстэ, 90-с сылларга үстэ кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Бу көрдөрүү өтөрүнэн куоһарылларын өйүм хоппот. Онон Игорь Кудрявцев аата үйэлэр тухары Саха сирин тустуутугар саамай элбэхтэ бастаабыт бөҕөс быһыытынан өрүү ааттана туруоҕа.    

Эмиэ бу кэмҥэ күннээн-күөнэхтээн тустубут Ньурба ньургуна Юрий Андреев – Кудрявцев көрдөрүүтүгэр лаппа чугаһыы сылдьыбыта. Кини Сахатын сирин 13 төгүллээх чемпионунан буолбута. Манна даҕатан эттэххэ, Юрий Андреев уонна Игорь Кудрявцев сирэй көрсүүлэрин ахсааныгар, мин билэрбинэн Андреев чорбойор буолуохтаах. Саха биир талааннаах тустууга Захар Чукров республикаҕа 8 төгүл чемпионнаан, Василий Румянцев көрдөрүүтүн бастакынан хатылаабыта. Оттон биир дойдулаахтара “Бырахсан баран кэлээр” диэбит бөҕөстөрө, кылбар тустуулаах Анатолий Константинов – Николай Гоголев уонна Максим Сибиряков курдук, Саха сиригэр сэттэ төгүл чемпионнаабыт үһүс киһинэн буолар. Эрдэлээн эттэххэ, республикаҕа сэттэтэ бастаабыттар кэккэлэрин – Герман Контоев, Анатолий Андреев уонна Дмитрий Шадрин хаҥаппыттара. 

Интэриэһинэйэ баар, үөһэ ахтыллыбыт Юрий Андреевы, Захар Чукровы кытта биир кэмҥэ күрэс былдьаспыт, күөн көрсүбүт Максим Васильев төрөөбүт республикатыгар уон төгүл чемпионнаабыта сэҥээриини ылбат буолуон табыллыбат. Аҕыс уонус сылларга сып курдук атахха киирэн, утарсааччыларын тиргэҕэ иҥнибит кустуу өрө баһан таһааран тас уорҕаларынан түһэрэр Арамаан Цыпандин аата дорҕоонноохтук ааттаммыта. Ытык сир Төҥүлү ыччата Сахатын сиригэр аҕыс төгүл кыайыы көтөллөнөн, норуот тапталын ылыан ылбыта. Итинэн Роман Цыпандин – Румянцевтаах Чукров көрдөрүүлэрин хатылаабыта. Биһиги республикабыт тустууга чемпионатыгар бу күҥҥэ аҕыс төгүл бастаабыт бөҕөстөр билиҥҥитэ төрдүөлэр. Төрдүс киһинэн сахаҕа туспа буочардаах: куоска курдук сымса, баабыр курдук сытыы хамсаныылаах Семен Семенов буолар. Оо, арай быйылгы чемпионакка Сэмэни киллэрбит буоллуннар, кыайара хаалла... 

Захар Чукров төрөппүт уолаттара аҕаларын туйаҕын хатаран, тустуунан утумнаахтык дьарыктаммыттара. Кинилэр көбүөргэ тохпут көмүс көлөһүннэрэ паар курдук көтөн, симэлийэн хаалбатаҕа. Иккис уол Ньургун Саха сирин чемпионатыгар тоҕуста бастаан, аҕатын көрдөрүүтүн аһара түспүтэ. Оттон улахан уол Николай республика көбүөрүгэр алтата кыайбыта. 

Онон түмүктээн эттэххэ, Саха сиригэр көҥүл тустууга билиҥҥи туругунан саамай элбэхтэ бастаабыт бөҕөстөрүнэн буолаллар: Игорь Кудрявцев (15), Юрий Андреев (13), Максим Васильев (10), Ньургун Чукров (9), Василий Румянцев, Захар Чукров, Роман Цыпандин, Семен Семенов (8-тыы)...                  

Билигин күннээн туста сылдьар уолаттар аҕа көлүөнэ тустууктар көрдөрүүлэрин хатылыахтара, ону ааһан аһара түһүөхтэрэ дуо?