Сонно тута убай уонна балыс Бурцевтар Интернет геройдарынан буолбуттара, суруналыыстар болҕомтолоругар киирбиттэрэ. “Уус-Алдан спортсменнарын тоҕо итиччэ айылаах аатыртылар?” -- диэн, билбэт киһи бастаан утаа, кырдьык да, соһуйуох курдук. Онтон уоллаах кыыс африкалыы дьүһүннээхтэрин көрдөхтөрүнэ, аны: “Кыыс тоҕо уу сахалыы ааттааҕый, иккиэн уус-алданныы араспаанньалаахтарый?” – диэн “һык” гына түһүөхтэр этэ.

Дьэ, онон, чемпион Бурцевтар диэн кимнээҕин чугастык билсээри тыҥааһыннаах күрэхтэһиилэр кэмнэригэр быыс булан, Нам Оонньууларын саҥа геройдарын уонна кинилэр ийэлэрин Тамара Бурцеваны кытта анаан болдьоһон, “Ыалдьыт сэргэтигэр” ыҥырдыбыт.

Дьол көрдөөн – Ленинградка!

-- Тамара Николаевна, эйигин олоҕуҥ суола хайдах соҕуруу куоракка, буолаары буолан, дойду иккис киин куоратыгар тиэрпитэй?

-- Мин Уус-Алдан Сыырдааҕын орто оскуолатын бүтэрэн баран, “Оскуола-производство-вуз” диэн комсомольскай путевканан икки сыл совхозка үлэлээбитим. 1979 сыллаахха Ленинградка күүлэйдии барбытым. Онно дьүөгэм олорор этэ. “Кэлэн куораты көр, сынньанан бар”, -- диэн ыҥырбыта.

-- Оччолорго соҕуруу куораттарга үөрэнии – баҕа санаа ымыыта этэ дии. Баҕарыаххын эрэ наада курдуга...

-- Мин эмиэ оннук санаалааҕым: “Тиийэн көрүүм-истиим, сөбүлээтэхпинэ үөрэххэ туттарсыам”, -- диэн. Тыа сирин оҕото эрээри, дууһабынан өрүү киин куоракка тардыһарым. Ленин куоратын, биллэн турар, олус сөбүлээбитим. Ол эрээри олорор дьиэм суох буолан, тугу эрэ эрдэттэн тобулбатахпына, эрэйи көрүүһүбүн дии санаабытым. Ол иһин уопсай дьиэлээх, үөрэнэ охсон, үлэһит буолан, бэйэбин ииттинэр, хамнастанар үөрэҕи көрдөөбүтүм. Оттон оннук “түргэн” үөрэх ПТУ эрэ буоллаҕа дии. Каменщик идэтин баһылаан, уопсайга хос ылан, дьүөгэбин "босхолоон", бэйэм Ленинград олохтооҕо буолан хаалбытым.

-- Онтон кэргэн таҕыстыҥ...

-- Саахсата суох Гвинея-Бисау киһитин кытта бииргэ олорбуппут. Кини бастаан электротехническай техникумҥа үөрэммитэ, онтон хайа үлэтин институтун бүтэрбитэ. Кэлин Россияҕа олорор визата бүтэн, 1992 сыллаахха дойдутугар барбыта.

-- Саамай ыарахан кэм бүрүүкээбит кэмигэр оҕолоргун кытта соҕотоҕун хаалбыт эбиккин дии.

-- Үлэлиир тэрилтэлээх, уопсайдаах буолан, атыттарга холоотоххо, көмүскэллээх этим. Оҕолорум оҕо саадыгар сылдьар миэстэлэммиттэрэ. Биллэн турар, аска-таҥаска кыпчыттарыы ханна барыай? Кэлиҥҥи үс сылга коммунальнай уопсайдартан дьэ “босхолонон”, ипотеканан икки хостоох дьиэни атыыласпыппыт. Ол иннинэ дьиэбит наар -- уопсай дьиэ кыракый хоһо.

-- Дойдугун кытта төһө сибээстээххиний?

-- Бииргэ төрөөбүттэрим ахсыабыт. Кинилэр ыарахан кэмнэрбэр өрүү өйөбүл буолаллара. Кыыс төрөөтүн кытта, дьиэбит кыараҕаһыттан уолум 5 саастааҕар Сыырдаахха кэлэн 1,5 сыл аймахтарбар олорбута.

Оҕотун кэскилин түстээн

-- Санкт-Петербурга олорон хайдах Уус-Алдан чиэһин көмүскүүр буолан хааллыгыт?

-- 2010 сыллаахха Бүлүүгэ Манчаары Оонньууларыгар уолум Артур киин куораттар үрдүк үөрэххэ кыһаларын спортивнай хамаандаларын аатыттан кыттыбыта.

-- Артур, ол онно кыттаргар эн саха хааннааххын хантан билэн кытыннарбыттарай?

-- Уопсайынан, улахан спортка кэлиибэр тренерим Елена Пловкова улахан өҥөлөөх. Мин дьолбор, Елена Дмитриевнаны 13 саастаахпар көрсүбүтүм. Оччолорго тренердэр оскуолалары кэрийэ сылдьан чэпчэки атлетикаҕа дьарыктаныан сөптөөх оҕолору тала сылдьаллар этэ. Кини миигин талыаҕыттан ыла олохпор ситиһиим үксээн барбыта. Үөрэхпин көтүтэрбэр мэһэйдэппэт гына предметтэри дириҥэтэн үөрэтэр кылаастардаах оскуолаларга бэйэтэ кэпсэтэн үөрэттэрбитэ. Балтыбын эмиэ бэлиэтии көрөн, спортка уһуйбута. Билигин Яна физкультурнай институту бүтэрэн, преподавателинэн үлэлиир. Мин ойуур техническэй академиятын бүтэрэн баран, иккис үрдүк үөрэхпэр физическэй культура институтугар үөрэммитим.

Онно үөрэнэ сылдьан бииргэ эрчиллэр оҕолорум ортолоругар Саха сириттэн Дмитрий Колесников диэн спортсмен баара. Кини нөҥүө Москваҕа спорт национальнай көрүҥнэрин сайыннарарга үлэлэһэр Лена Томскаяны кытта билсибитим. Лена миигин Саха сиригэр ыытыллар спортивнай күрэхтэһиилэргэ кыттарбын хааччыйбыта.

-- Оттон сааскынан аармыйаҕа ылбаттар дуо? Үөрэххин бүтэрэн номнуо үлэһит буолбуккун дии?

-- Ыла сатаабыттара. Ол эрээри спортивнай ситиһиилэрбин көрөн, миэхэ утары барбыттара. Араас спортивнай күрэхтэһиилэргэ кыттарга формабын сүтэрбэт туһуттан, билигин контракт дуогабарынан Россия сэбилэниилээх күүстэрин аатыттан кыттан, аармыйа чиэһин көмүскүүбүн. Онон сулууспалыыр сылым ааҕылла турар. Бу боппуруоһу эмиэ иккис ийэбинэн ааҕар тренерим Елена Пловкова быһаарбыта.

-- Тамара Николаевна, аны манна хайдах үһүөн тутуспутунан баар буолан хаалбыккытыгар төннүөх...

-- О, ол бэйэтэ туспа кэпсээн! Мин оҕолорум спортка кыахтарын билэбин. Ол иһин маннык таһымнаах оонньууларга төһө кыалларынан кытталларын ситиһэ сатыыбын. Хомойуох иһин, Бүлүүгэ кэлэ сырыттахпытына, кинилэри ким да аахайбатаҕа. Буолуохтаах буолуохтааҕын курдуга. Онно өйдөөбүтүм, киин куораттан сылдьар устудьуоннарга улахан болҕомто ууруллубатын. Сөп буоллаҕа: бу спортсмен бүгүн баар, сарсын -- суох. Ол иһин оҕолорум мин төрөөбүт улууһум чиэһин көмүскүөхтээхтэрин бигэтик өйдөөбүтүм. Чурапчыга кыыспын аҕала сылдьан, биир дойдулаахпын Алексей Федотовы көрсүбүтүм. Киниэхэ бэйэм былааммын кэпсээри, аттыттан арахсыбатаҕым, ханна тиийэринэн эккирэтэ сылдьыбытым. Уус-алданнар ааттарыттан кытыннахтарына оҕолор да, төрөөбүт дойдум да икки өттүттэн сүүйүүлээх хаалаллара чуолкай. Дьолго диэххэ дуу, Алексей Васильевич баһылык быыбарыгар кыттаары сылдьар этэ. Онон күһүн быыбарданнаҕына, бу кэпсэтиигэ төннүөхпүт, биһигини "бэйэм булуом" диэн эрэннэрбитэ. Хайдах эрэ соччо эрэммэтэрбин да, испэр күүтэргэ санаммытым. Салайааччы киһи биһигиннээҕэр буолуох түбүгэ үгүс буоллаҕа. Ол эрээри быыбарданаат, Алексей Федотов эппит тылын толорбута -- кэпсэтиибит оннунан хааларын, бэйэтэ Санкт-Петербурга кэлэн, Артур уонна Ньургуйаана дьарыктанар усулуобуйаларын кытта билсэр баҕалааҕын туһунан иһитиннэрбитэ. Ол кэннэ биһиэхэ кэлэн, икки күнү быһа оҕолор дьарыктанар, олорор усулуобуйаларын кытта билсибитэ. Онтон Чурапчы оонньууларын кэнниттэн оҕолор Уус-Алдаҥҥа пропискаламмыттара. Улуус чиэһин көмүскүүр буоллахха, туораттан буолбакка, олорор сиргинэн бигэргэтэриҥ ордуга чахчы. Хайдах ким баҕарар Санкт-Петербургтан кэлэн, мин бу улуус олохтооҕо этим диэн сөбүй? Инньэ гынан оҕолорум төрүт буордарыгар дьиҥнээхтик төнүннүлэр. Докумуоннара силигин ситэн, билигин бары күрэхтэһиилэргэ Уус-Алдан чиэһин көмүскүүр толору бырааптаахтар. Түгэнинэн туһанан, мин улуус баһылыгар Алексей Федотовка уонна дьаһалта бары специалистарыгар биһиэхэ туһааннаах болҕомтолорун иһин истиҥ махталбын тиэрдэбин. Ону тэҥэ чэпчэки атлетикаҕа олимпийскай чемпион Мария Пинигина оҕолорбун күрэхтэһии кэмигэр анаан-минээн өйөөбүтүгэр барҕа махтал буоллун! Төрөөбүт дойдум салалтата кыахтаах ыччатыгар улахан болҕомтотун уурарын, Саха сиригэр ол да иһин спорт муҥутуурдук сайдар эбит диэн илэ көрөн итэҕэйдим.

-- Онон оҕолор ситиһии көтөллөнөн, соруктарын ситистилэр?

-- Саамай кылаабынайа, биир дойдулаахтарбыт эрэллэрин түһэн биэрбэтибит. Санкт-Петербургтан кэлэрбитигэр айаммыт ороскуотун төлөөбүттэрин оҕолорум бэйэлэрин ситиһиилэринэн, кыайыыларынан толуйдулар. Онтон ордук үөрэбит.

... Кэпсэтиибитин түмүктүүрбүтүгэр мин Артуртан: "Эмискэ "сулус" буола түһэр хайдах эбитий?" диэн ыйытыыбар, Артур, мичээрдээн кэбиһээт: "Биллэн турар, дьон болҕомтото туох куһаҕаннаах буолуой? Ол эрээри иккиэн чемпионнаан, Уус-Алдаммыт аатын ааттатыахпытыттан ыла эппиэтинэс икки бүк улаатта".

Оттон Тамара Николаевна оҕолорун имэрийэ көрө-көрө: "Төрөөбүт дойдубар кэлэн дьоммун-сэргэбин кытта төрүт тылбынан кэпсэтэ, ахтар сахам аһын амсайа, ыраас салгынын тыына сылдьарбыттан ордук күндү түгэн суох. Аттыбар -- оҕолорум уонна төрөөбүт Сахам сирин дьоно. Дьол диэннэрэ бу буоллаҕа...", -- диэн санаатын үллэһиннэ.

Бурцевтары кытта кэпсэтэ олорон, Уус-Алдан улууһун муниципальнай тэриллиитин дьаһалтатын баһылыгын дьиэ кэргэн, ыччат уонна спорт боппуруостарыгар солбуйааччы Геннадий Васильев эппитин санаан кэллим:

-- Тамара Бурцева Уус-Алдан Бэрт Ууһун нэһилиэгин Бурцевтар улахан аҕа уустарыттан төрүттээх. Бу аатырбыт Майаҕатта Бэрт Хара үөскээбит дойдута. Онон түөлбэ ыччаттара спортка олус тардыһыылаах, чэпчэки атлетикаҕа тэҥнээхтэрин булбат дьон. Артур уонна Ньургуйаана Бурцевтар хааннарыгар өбүгэлэрин удьуора эмиэ баар буоллаҕа.

Ити курдук, Майаҕатта Бэрт Хара сыдьааннара -- убай уонна балыс Бурцевтар төрөөбүт дойдуларыгар ааттаах-суоллаах төнүннүлэр. Ол ону Саха сирэ барыта айхаллыы көрүстэ!