Харах ырааҕы көрүөхтээх
– Бу кабинекка биһиги быраас ыыппыт ыарыһаҕар ультразвуковой диагностиканы оҥорон, чопчу түмүгү оҥоробут. Ол эбэтэр быраас да хараҕар кыайан көстүбэт патологияны булан, ааҕан, суруйан биэрэбит. Харахха УЗИ чинчийиилэрин эмиэ бу кабинекка оҥоробут. Катаракталаах дьоҥҥо болоорхой хрусталиктарын ылан быраҕан, искусственнайы олордоллор. Онуоха биһиги төһө күүстээх хрусталик олордуллуохтааҕын миллиметргэ тиийэ ааҕан-суоттаан биэрэбит. Олох сыысхала суох ааҕан-суоттаан эпэрээссийэлээтэххэ эрэ, ыарыһах үчүгэйдик көрөр буолар.
Саха сиригэр глаукомалаах ыарыһах наһаа элбэх. Киһи эрдэттэн хараҕын харах харатын курдук харыстыыр буоллаҕына, глаукомаҕа тиэрдимиэххэ сөп. 40 саас кэнниттэн куруук бэрэбиэркэлэнэ сырыттахха, харах кэккэ ыарыыларын эрдэттэн булан, букатыннаахтык эмтээн үтүөрдүллэр.
Харах ыарыыта киһи ааҕан сиппэтин курдук элбээтэ. Урут баҕар, прибор аҕыйаҕынан судургутук көрөрбүтүнэн ыарыы аҕыйах курдук буолуон сөп. Билигин тиэхиньикэ, наука сайдан, араас ыарыыны булар, быһаарар кыахпыт улаатта.
Холобур, ырааҕы көрбөт, а.э. харалҕан (близорукай) харахтаах дьон тоҕо элбэҕий? Наука суруйарынан, киһи хараҕа айылҕаттан ырааҕы көрөргө анаан айыллыбыт. Оттон аныгы киһи таһырдьа аҕыйахтык сылдьар, ырааҕы аҕыйахтык көрөр. Дьиэтигэр олорор киһи түөрт истиэнэтинэн муҥурданан, чугаһы эрэ көрөр. Оттон харах чугаһы эрэ көрөргө бэлэмэ суох. Харах ити аналын уларытарга тыһыынчанан сыллар наада буолуохтарын сөп. Ол иһин, учуонайдар киһи куруук ырааҕы көрө сылдьыахтааҕын туһунан этэллэр. Онон оҕолорбут төһө сырдык дуу, хараҥа дуу уокка олороллорун эрэ буолбакка, наһаа чугаһы көрөллөрүн, олус чугастык тутан ааҕалларын хонтуруоллуохтаахпыт.
Киһи сүһүөхтэрин эрчийэр дии. Ол курдук, чугаһы уонна ырааҕы дьүөрэлээн көрөн, хараҕы эрчийиллиэхтээх. Тоҕо диэтэххэ, харах иһигэр баар элбэх былчыҥ толору үлэлиэхтээх. Оҕолор араас өҥү көрөллөрө, ону тутан-хабан, бигээн көрөллөрө кинилэр сайдалларыгар туһалаах. Ол гынан баран, наһаа чаҕылхай, сырдык күлүм гынар уоттарынан, лазердаах ыйар тэриллэринэн оонньууллара кутталлаах – сетчаткаларын сиэтиэхтэрин сөп.
Аһылык уонна харах
– Киһи хараҕын туруга кини тугу аһыырыттан, хайдах састааптаах ууну иһэриттэн эмиэ тутулуктаах. Киһи төһөнөн үчүгэй ууну иһэр да, оччонон доруобай буолар. Тоҕо диэтэххэ, киһи этэ-сиинэ, хаана, былчыҥа, хараҕа уо.д.а., сүрүннээн, ууттан турар.
Харах уута
– Киһи сааһыттан тутулуктанан, харах уутун састааба уларыйар. Харах уута аҕыйаан, хараҕыҥ кууран-хатан хаалар курдук буолар. Сүрүннээн, компьютеры өр чыпчылыйбакка көрөн олорор дьон харахтарын уута аҕыйыыр. Киһи хараҕар уулаах бүрүө хайаан да баар буолуохтаах. Тоҕо диэтэххэ, харах уута «аһатар» эрэ буолбакка, бактериялартан, атын да тас дьайыылартан көмүскүүр. Билигин харах уутун солбуйар убаҕастар аптекаларга элбэхтэр. Ону харах бырааһыттан сүбэлэтэн баран туттуохха сөп.
Билбэтиҥ өссө элбиир
– Харах бырааһа куруук сайда, саҥаны билэ, билиитин кэҥэтэ сылдьыахтаах. Офтальмолог-быраастар икки сылга биирдэ соҕуруу баран үөрэнэн кэлэбит. Биир улуу киһи: «Эн күҥҥэ саатар сүүрбэ мүнүүтэ саҥа атын иһитиннэриини ылбатаххына, улам кэхтэн иһэҕин (деградациялыыгын)», – диэн этэн турар. Мин эмиэ күн аайы 10-20 мүнүүтэбин саҥа кинигэни ааҕарга аныыбын. Тапталлаах кинигэбэр туох эрэ умнубуппун булан ылабын эбэтэр бэйэбэр туох эрэ саҥаны арыйдахпына, блокноппар сурунар, өйбөр хатыыр идэлээхпин.
Оскуолаҕа английскай тылы үөрэппит буоламмын, кэлин икки сыл устата дириҥэтэн үөрэттим. Ити чиҥэтиниим, бастатан туран, бэйэбэр уонна оҕолорбун үөрэххэ, билиигэ тардарга, кинилэри кытары тэҥҥэ хардыылыырга көмөлөһөр. Иккиһинэн, биһиги үлэлиир омук аппарааттарбыт бары английскайдыы суруктаахтар. Ону иҥэн-тоҥон үөрэтии эмиэ олус интэриэһинэй. Уопсайынан, киһи омук тылын хайа баҕарар сааһыгар үөрэтэр кыахтаах. Этэргэ дылы, хаһан да хойут буолбатах.
Сорохтор: «Биир кабинекка олорор үлэттэн хал буолбаккын дуо?» – диэн ыйытааччылар. Кырдьык, талан ылбыт идэбинэн үрдүк үөрэхтэммит киһи уонна, баҕар, эдэрбэр да оҕустаран буолуо, барытын билэр курдук сананарым. Ол эрээри, киһи ханнык баҕарар идэҕэ үлэлээн, үөрүйэхтэнэн истэҕин аайы, билбэтиҥ өссө элбээн иһэр курдук буолар. Онон төһөнөн өр үлэлиигин, уопутураҕын да, төттөрүтүн, иҥэн-тоҥон хасыһарыҥ үксүүр.
Дууһаны байытыы
– Сайдыы саҕахтарын арыйсар, саҥа ылбыт билиибитинэн олохпутун байытар баҕаттан оҕолорбутун кытары сынньалаҥмыт кэмигэр наар кыраныысса таһыгар тахса сатыыр этибит. Билигин Сахабыт сирин кэрэ-бэлиэ сирдэрин көрөргө, айылҕаҕа дуоһуйа сынньанарга дьулуһабыт.
Өрөспүүбүлүкэбит театрдарыгар саҥа туруоруулары, саҥа тахсар кинигэлэри көтүппэт буола сатыыбын. Устудьуоннуу сылдьан үөрэх эрэ кинигэтин аахпыт, үлэҕэр эмиэ научнай үлэлэри эрэ ааҕар буолаҥҥын, уус-уран литератураттан киһи тэйэр кутталланар. Ол иһин, быыс булларбын эрэ, сахалыы кинигэлэри ааҕа сатыыбын. Куораппытыгар ыытыллар литература биэчэрдэригэр сылдьар буолбуппут түөрт сыл буолла. Эдэр поэттар «Тусаһа» кулууптара ыытар биэчэрдэригэр сылдьан санаалыын чэпчиибит, дууһалыын байабыт.
Харах – дууһа сиэркилэтэ
– Быраас быһыытынан эттэхпинэ, киһи сэттэ уон бырыһыан иһитиннэриини хараҕынан ылар. Онон, киһи хараҕа төһөнөн доруобай да, тулалыыр эйгэтин үчүгэйдик көрөр уонна толору ылынар.
Биир долгутуулаах түгэни кэпсиим. Наар ачыкынан сылдьыбыт эдэр кыыска халыҥ ачыкытын оннугар линза кэтэрдибиппитин кэннэ: «Халлааммыт араас өҥнөөх эбит буолбат дуо?!» – диэн соһуйбута уонна ис сүрэҕиттэн үөрбүтэ харахпар бу баарга дылы. Оттон биир идэлээҕим дьахтар төрүү катаракталаах этэ. Эмиэ искусственнай линза кэтэн баран: «Мин оҕолорум наһаа да кыраһыабайдар эбит!» – диэбитигэр эмиэ да соһуйуу, эмиэ да киэн туттуу баарга дылыта. Бу барахсан 50 сааһыгар диэри оҕолорун дьиҥнээх сирэйдэрин көрбөккө сылдьыбыт.
Өссө төгүл этэбин: киһи төһөнөн үчүгэйдик көрөр да, аан дойдуну ылынара толору уонна баай буолар. Үчүгэйдик көрөр буоллаххына, бэл аһылыгыҥ амтана минньигэс буолар диэн мээнэҕэ эппэттэр.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети