-- Лена, үгүс дьон эйигин туспа, сэргэх уобараскынан уонна сюжеттаргын “Чурапчы-ыы!” диэн түмүктүүргүнэн билэр. Улуус аатын бүтэһик дорҕоонун тоҕо күүһүрдэргин эт эрэ.
-- Кистээбэккэ эттэххэ, урут кыратык тардыас соҕус этим. Ол эһэм Сылгыһыт Ньукуустан бэриллибитэ буолуо. Онуоха саҥаҕын үөһэ-аллара түһэрэн-таһааран, бүтэһик дорҕоонун күүһүрдэн биэрдэххэ, ол биллибэт эбит. Онон кыһалҕаттан тахсыбыт дьыала. “Минуһу плюска уларыт” дииллэринии, кэлин итэҕэһи да “фишка” оҥостуохха сөбүн олох көрдөрдө.
Мин бэйэм икки идэлээхпин. Суруналыыс уонна эниоинженер диэн. Эниоинженер диэн, ол аата, эниэргийэни ыраастаан, киһини эмтиир, “өрөмүөннүүр” инженер диэн боростуойдук өйдүөххэ сөп. Киһи диэн эмиэ эниэргийэ, сардаҥаттан турар. Ыарыы эниэргийэ үчүгэйдик сүүрбэт буоллаҕына, хаайтаран хааллаҕына үөскүүр. Бу санаатахха, эниэргийэ хаайтарбыт сирдэрин босхолоон ыытар эбиппин. Килиэккэ үлэтин сааһылыыбын, ол аата киһи килиэккэтигэр доруобай буолуу информациятын угабын. Харахпар ыарыы куутуйалана сытара рентгеҥҥэ курдук көстөр. Екатеринбурга Норуот медицинэтин үрдүкү оскуолатын академиятыгар үөрэммитим. Ол эрэн онно хамсаабыт ис уорганы хараххынан көрөн миэстэтигэр хайдах киллэрэргэ үөрэппэттэр, ити айылҕаттан бэриллэр.
-- Ол дьоҕуруҥ хайдах арыллыбытай?
-- Саҥа тыһыынча үүнэр түүнүгэр дьиэм умайан хаалбыта. Уопсайынан, ол кэмҥэ үс итинник хабааннаах түбэлтэ тахсан, 4 ый устата биир да мүнүүтэ, биир да сөкүүндэ утуйбатаҕым, оннук ураты турукка киирэн хаалбытым. Ол кэнниттэн арыллыбытым.
Дьону курдат көрөн, харахпынан эмтиибин. Ис-үөс, сүрэх ыарыытын, оннооҕор мэйии искэнин үтүөрдүбүтүм. Ону намнар бары билэллэр. Ол эмтэммит дьонум этэҥҥэ сылдьаллар. Миэхэ сороҕор хайдах эмтиирбин кэпсэттэрэ сатыыллар. Ону кэмэ кэллэҕинэ, кэпсиэм. Кинигэ суруйар туһунан толкуйдуубун.
-Суруналыыс быһыытынан үлэҥ туох түмүктээҕий?
--Чурапчыга Татьяна Карпова диэн дьахтар баара. Биирдэ инбэлииттэр уопсастыбаларын бэрэссэдээтэлэ Василий Никитин кэлэн: “Биир дьиэҕэ бара сылдьыахха,” – диэтэ. Тиийбиппит, быраҕыллыбыт дьиэҕэ олороллор эбит, оһох оттуллубатаҕа ырааппыт, тоҥ хаһаа. Кэпсэтэн баран, ол дьахтары аһыммытым.
Онон кини туһунан сюжет бэлэмнээбитим: хантан да социальнай көмө, биэнсийэ ылбатын, алдьаммыт түннүгүн сыттыгынан бүөлээн олорорун, соҕотох кыыһа эмиэ ыалдьарын туһунан. Сюжеты инбэлииттэргэ аналлаах телемарафоҥҥа ыытан кэбистим. Бастаан наһаа соһуйдулар. Биэнсийэ управлениетын начальнига Варвара Макарова тута “киниэхэ социальнай биэнсийэ ананыахтаах!” диэбитэ. Сарсыныгар докумуонун оҥорторбут этэ. Оччолорго Чурапчы баһылыга Анатолий Саргыдаев тута биир хостоох, уунан ититиллэр квартира анаабыта. Итини, суруналыыс быһыытынан үлэбэр, биир саамай улахан ситиһиибинэн ааҕабын. Өссө тулаайах оҕолорго дьиэ бэрдэрбитим эмиэ баар.
Суруналыыс үлэтэ итинник буолуохтаах. Бэлэмниир ыстатыйаларбыт, биэриилэрбит дьайыылаах буолуохтарын баҕарабын.
- Кэнники ханнык биэриигин бэлиэтиэҥ этэй?
- “Олох иһин мөккүөр” диэн ойбоҥҥо сөтүөлүүр, 85 саастаах Афанасий Дорофеев туһунан биэрии табыллыбыт диибин. Мин бэйэм кинини кытары тэҥҥэ ойбоҥҥо сөтүөлээбитим сүүрбэччэ сыл буолла. Бастаан утаа дьон кинини өйдөөбөттөр этэ. Оттон билигин олох бэйэтэ көрдөрдө дии, тымныыны таба туһаннахха, киһи доруобуйатын көннөрүөн, эмтэниэн сөбүн.
Тымныыбыт – биһиги баайбыт эбит. Сатаннаҕына, тымныыбытын биһиги табаар оҥостуохпутун сөп. Аан дойдуга элбэх ыарыһах олорор, оттон 50 кыраадыска ойбоҥҥо киирэн эмтэнэр кыах биһиэхэ эрэ баар. Наһаа ураты эмтээх бальзамынан соттубут курдук буолаҕын. Бэйэм оннук сөтүөлээбит буолан, итинник этэр кыахтаахпын.
-- Ойбоҥҥо сөтүөлүүр буолбутуҥ кэннэ туох уларыйыы баар?
-- Доруобуйам биллэ тубуста. Урут улаханнык ыалдьар этим. “Скорайынан” балыыһаҕа таҥнары тиэллэн киирэрим, Чурапчы быраастара билэллэр, элбэхтик эмтээн тураллар. Мин медицина үлэһиттэрин наһаа ытыктыыбын. Үчүгэй өрүтэ үгүс, ол гынан баран, инники өттүгэр билиҥҥи официальнай медицинаҕа норуот медицината холбоһуутун көрөбүн. Удаҕан-ойуун ньымата киирэн байытара буоллар, туохха да тэҥэ суох күүстээх медициналаах буолуо этибит. Киһи үйэтэ 150 сылга тиийэ уһуо этэ.
-- Саамай умнуллубат Саҥа дьылыҥ?
-- Ийэм, 84 сааһыгар сылдьар ытык кырдьаҕас Матрена Семеновна Леонтьева нэһилиэгин историятыгар үс кинигэни суруйда. Холкуоһун дьонун туһунан олус үчүгэйдик сырдаппытын иһин, 50-тан тахса сыл ыанньыксытынан үлэлиир дьүөгэтэ Анастасия Васильевна Парфенова: “Ийэлээх аҕабын олус бэркэ суруйбуккун” диэн сыаналаан, тыһаҕас бэлэхтээбит Саҥа дьылын умнубаппын. Интеллектуальнай үлэни итинник сыаналыыр таһымнаах ыанньыксыт Настааны, кырдьаҕас ийэбин, оҕом Федоры кытта уонна остуол аттыгар бэйэтэ туспа кириэһилэлээх, биһиги дьиэ кэргэн түөрт атахтаах чилиэнэ, куоскабыт Барсиктыын Саҥа дьыллыырым – мин саамай астынар түгэним буолар. Быйыл да ити хампаанньам уларыйбат.
-- Ханнык бэлэхтэн саамай үөрүөҥ этэй?
-- Үөрүөм этэ, тапталынан тыынар бэлэхтэн. Онно холбуу сууланан бэриллибит таптал эниэргийэтэ туохха да тэҥнэммэт! Оттон саамай сөбүлүүрүм – сыт. Мин сүрэҕим үчүгэй сыттан сааскы хаардыы ууллар... Саха бастакы духитын долгуйа күүтэбин!
Ангелина ВАСИЛЬЕВА.
Сэмсэ тыл
Ольга Протопопова, Нам улууһун Модут нэһилиэгин олохтооҕо:
--Сэниэ Илгэ – киһини курдат көрөн эмтиир айылҕаттан уһулуччу айдарыылаах эмчит. Уонча сыллааҕыта киниэхэ эмтэнэн турабын. Үөспэр икки таастаах этим, биирин илбийэн түһэрбитэ. УЗИ-га көрөн соһуйбуттара. Дьүөгэм ыкка ытыттаран “трофическай язва” буолбутун эмтээбитэ, килэччи оспута. Кини официальнай медицина аккаастаабыт дьонун эмтээн, олоххо иккиһин төннөртөөбүтүн үгүс дьон билэр. Онон киниэхэ махталбыт муҥура суох.
Олоҕун олуктара
1984 с. Ураллааҕы судаарыстыбаннай университет суруналыыстыка салаатын бүтэрбитэ. Чурапчы улууһун бастакы идэтийбит анал үөрэхтээх суруналыыһа. Улууска тэлэбиидэнньэни тэрийсибит, төрүттэспит бастакы редактор. “Саха” НКИХ “За атипичные сюжеты” анал номинациятын кыайыылааҕа, быйыл хампаанньа үрдүкү наҕараадатын – үрүҥ көмүс бэлиэни тутан үөрдэ-көттө.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети