Дьиҥэр, санкциялар – бу Россия олохтоохторо бэйэлэрин экономикаларын, оҥорон таһаарыыларын өрө көтөҕүүлэригэр, дойду баайын хаҥатыыларыгар уонна мэлдьи Штаттары үтүктэ сатааһыннарын тохтотууга тоҕоостоох түгэн диэн ааҕабын. Быйыл тохсунньуга Соҕуруу Кореяҕа бара сылдьан, итиннэ чахчы итэҕэйдим. Сөмөлүөттэри, хараабыллары, автобустары, массыына бары көрүҥүн, бородууктаны, таҥаһы-сабы, эмтэри, айфоннары, айпадтары, тутуу уонна суол техникатын, о.д.а. – итини барытын Корея бэйэтэ оҥорор. Ол да иһин Соҕуруу Корея экономиката доллартан тутулуга 1,5%, оттон биһиги экономикабыт доллартан тутулуктаныыта 54% тэҥ.
Доллар, сокуобай курсун уонна ньиэп сыанатын билгэлээһиҥҥэ мин алта ыстатыйаны таһаардым. Соҕуруу Кореяҕа сылдьыбытым кэннэ 2015 сыл тохсунньутугар-олунньутугар 1 доллар иһин 62-65 солк. биэриэхпит диэн билгэлээбитим. Оттон кулун тутарга-муус устарга-ыам ыйыгар доллар түһүөҕэ уонна 52-62 солк. тэҥнэһиэҕэ диэн эппитим. Салгыы билгэлээһиннэрим манныктар этэ: бэс, от ыйдарыгар доллар 52-58 солк. тэҥнэһиэҕэ, атырдьах-балаҕан ыйдарыгар – 58-66 солкуобайга, алтынньыга-сэтинньигэ-ахсынньыга 64-70 солк. тиийиэҕэ диэн.
Оттон кэлэр 2016 сылга билгэлээһин хайдаҕый? Мин ааҕан-суоттаан таһаарыыбынан, 2016 сыл тохсунньутугар-олунньутугар 1 доллар 70-72 солк. буолуоҕа, ол кэннэ кулун тутарга-муус устарга-ыам ыйыгар кыралаан намтыаҕа – 72-68 солк. Салгыы бэс-от ыйдарыгар – 68-70 солк., атырдьах-балаҕан ыйдарыгар – 70-74 солк., алтынньыга-сэтинньигэ-ахсынньыга – 74-78 солк. тэҥнэһиэҕэ.
Билигин парламентСӨ 2016 сыллааҕы судаарыстыбаннай бюджетын ылынаары үлэлии-хамсыы сылдьар. Россия Экономическай сайдыыга министерствота ааҕарынан, доллар курса үрдээтэҕинэ, ол түмүгэр РФ ис валовай бородууктата (ВВП) улаатыаҕа, солкуобай үрдээтэҕинэ Россия ВВП-та улаатыаҕа уонна 150 млрд солк. тэҥ буолуоҕа. Бу түгэҥҥэ мин суоттааһыннарым өрөспүүбүлүкэ Экономикаҕа министерствотын суоттааһыннарын кытта сөп түбэһэллэр. Доллар курса үрдүүр түгэнигэр өрөспүүбүлүкэ регионнааҕы ис валовай бородууктатыгар (ВРП) сабыдыаллыыр атын биричиинэлэр уларыйбатахтарына, өрөспүүбүлүкэ ВРП-та 16 млрд 628 мөл. солк. улаатыаҕа. Ити 2,3 % үүнүү буолар. 2016 сыллааҕы өрөспүүбүлүкэ бюджетын көрүүгэ биһиги доллар курсун ортотунан 63,3 солк. ылбыппыт.
Мин билгэлээһимминэн, доллар орто курса 1 долларга 72 солк. буолар. 72-тэн 63,3 солк. көҕүрэтэбит, оччоҕо 8,7 солк. ылабыт. Доллар курса солкуобайга сыһыаннаан улаатыыта биһиэхэ 16 млрд 628 мөл. солк. биэриэҕэ. Ити сууманы - 16 млрд 628 мөл. солкуобайы 8,7 солк. төгүллүүбүт, оччоҕо өрөспүүбүлүкэбит бюджетын дохуоттаах чааһа 144 млрд 664 мөл. солкуобайынан улаатыаҕа. Ол эбэтэр өрөспүүбүлүкэ бюджетын кээмэйигэр чугаһыыр суума буолан тахсар. Оттон ВРП-га быһаччы дьайар атын төрүөттэр баар буолар түгэннэригэр, саба быраҕан эттэххэ, 50-60 солк. көҕүрэттэхпитинэ, өрөспүүбүлүкэ бюджетын дохуоттаах чааһын суумата 50-70 млрд солк. тэҥнэһиэҕэ. Онон биһиги ытыырбыт-соҥуурбут табыллыбат: кээмэйи улаатыннарар кыах баар.
Федеральнай сонуну тарҕатар ситимнэр иһитиннэриилэринэн, РФ 85 субъегын ыллахха, Саха сирэ кризис дьайыытын улаханнык баардылаабакка кэриэтэ олорор субъектарга киирсэр. Кризис содуллара намыһаҕа биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр дохуоттаах чааспыт туруктааҕын көрдөрөр. Өрөспүүбүлүкэ ньиэби, гааһы, кыһыл көмүһү, алмааһы уонна да атын сиртэн хостонор баайын долларга атыылыыр. Туһааннааҕынан, солкуобайга сыһыаннаан доллар курса үрдээһинэ бюджеппыт дохуоттаах чааһа улаатыытыгар тиэрдэр. Оттон Татарстаҥҥа, Башкортостаҥҥа, Москва уонна Ленинград уобаластарыгар, холобур, бюджеттарын дохуоттаах чааһын кээмэйэ чахчы да сарбыллыбыта көстөр.
Санатан эттэхпинэ, «Солкуобайы хайдах бөҕөргөтүөххэ?» диэн бүтэһик ыстатыйабар доллар курсуттан тутулуктаммат инниттэн тугу оҥоруохха сөбүй диэҥҥэ 5 этиини-ырысыабы биэрбитим. КНР-гар 7 ый анараа өттүгэр юань курса түһэн барбыта. Доллар курсуттан тутулуктаныыны аччатар туһугар кытайдар суһал миэрэлэри ылбыттара. Бастакы уочарат кинилэр тугу оҥорбуттарай? Ньиэп ырыынагын либерализациялааһын (хааччахтааһыннары устуу, сымнатыы) барбыта. Бу иннинэ КНР ньиэп бородуукталарын 70-75% Ирантан, Саудовскай Аравияттан, Ливантан уонна Сирияттан тиэйэн аҕалара. Ити дойдулартан импорт кээмэйин 50% диэри намтатан, билигин кытайдар БРИКС дойдуларын диэки хайыстылар, ордук Бразилияны уонна Россияны кытта ньиэби киллэриигэ үлэлээн эрэллэр. Оннооҕор Россия Сбербаана юаны резервэ валюта быһыытынан киллэрбитин КНР ситиспититтэн үгүстэр соһуйдулар. Бразилия доллартан тутулуктаммат туһугар эмиэ итинник оҥоруоҕа.
Иккиһинэн, доллар сүрүн валютанан буолар дойдулартан импорт чааһыгар тутулуктаныыны муҥутаан аччатар өттүгэр КНР-гар хамсааһын саҕаламмытын бэлиэтиир суолталаах. Оттон биһиэхэ, Россияҕа, ити импорт солбуллуутун процеһа бытааннык барар.
Мин билгэлиирбинэн, 2016 сылга бэс-атырдьах ыйдарыгар 1 баррель ньиэп сыаната 30 долларга диэри түһүөҕэ. Дьэ, оччоҕо инвестицияларга, ыарахан промышленность сайдыытыгар, бородууксуйаны таска таһаарыыга быһаччы дьайар кыайан туоратыллыбат уларыйыылар тахсыахтара. Мин доллар курса уларыйыытын графигар, ньиэп сыаната уларыйыытыгар, импорт уонна экспорт түһүүтүгэр-тахсыытыгар, РФ ВВП-тын сыыппаралара күнүнэн уонна ыйынан хамсааһыннарыгар, ону сэргэ промышленность сайдыытыгар көрдөрүүлэр халбаҥнааһыннарыгар, социальнай-экономическай процесстарга олоҕуран ырытыы оҥоробун. Онон ити көрдөрүүлэргэ уонна чахчыларга барыларыгар тирэҕирэн, кэлэр сылга доллар, солкуобай курсун уонна ньиэп сыанатын ырытан билгэлиэххэ сөп.
Александр Уаров, норуот депутата, СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын Хонтуруоллуур кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, бюджекка, үпкэ, түһээн уонна сыана политикатыгар, бас билии уонна приватизация боппуруостарыгар сис кэмитиэт бэрэссэдээтэлин солбуйааччы.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети