Манна съезд бочуоттаах ыалдьыттара Токио куорат "Фудзи" диэн чааһынай оҕо саадын дириэктэрэ Секиити Като уонна кини солбуйааччыта Кумико Като үлэлэрин уопутун атастастылар. Араас омук иитээччилэрэ атах тэпсэн олорон, чааһынай оҕо саадын сайыннарыы уонна оҕо иитиитигэр эр киһи иитээччи оруолун туһунан ирэ-хоро кэпсэттилэр.
"Фудзи" (Fuji Yochien) аан дойдуга бастакы рейтиннээх соҕотох оҕо саадын салайааччыта Секиити Като Саха сирин оскуола иннинээҕи саастаах оҕолор иитээччилэрин улаханнык соһутта. Кини бэйэтин тэрилтэтин бу курдук билиһиннэрдэ:
-- Токио арҕаа өттүгэр турар куорат таһынааҕы Татикава диэн нэһилиэнньэлээх пууҥҥа айылҕа тулалыыр эйгэтин барытын туһанан оҥоһуллубут, күҥҥэ 800-чэкэ оҕо сылдьар икки мэндиэмэннээх сүүнэ улахан оҕо тэрилтэтэ баар. Манна 2 сааһыттан 6-гар диэри саастаах оҕо сылдьар. Тэрилтэбитигэр биир да остуол да, олоппос да суох. Аһаҕас халлаан анныгар сылдьан оҕо айылҕалыын алтыһар, көҥүл сынньанар, сүүрэр-көтөр, тугу баҕарбытын оҥорор. Иитэр-үөрэтэр үлэ М.Монтессори ньыматынан ыытыллар. "Фудзига" үлэлиэн баҕалаах киһи үгүс. Бастаан үлэҕэ ыларбытыгар 150 кандидатураттан сүрүннээн баҕалаах дьоҥҥо болҕомтобутун туһаайбыппыт. Үлэлиэн баҕалаах дьон эрдэттэн толкуйдаан кэлэр буоллахтара. Син эмиэ спортка курдук, иитээччилэр бары биир хамаанданан үлэлииллэр.
Бүгүҥҥү күҥҥэ Японияҕа оҕо кыра сааһыттан ийэ уонна аҕа иитиитин билэн улаатыахтаах диэн санаанан салайтаран, оҕо саадтарыгар эр дьону үлэлэтэ сатыыбыт. Биһиги тэрилтэбитигэр бүгүн 11 эр киһи иитээччинэн үлэлиир. Эр дьон иитээччилэр хас да үлэни тэҥҥэ үлэлииллэр: суоппардатыахтарын да сөп, ас астыахтарын да сөп.
Сүрүн болҕомтобутун оҕоҕо билиини биэриигэ үлэлэһэбит. Хас биирдии оҕоҕо кыра эрдэҕиттэн толкуйдуур дьоҕурун тобулан, сатабылын сайыннарарга дьулуһабыт.
Дьоппуон оҕо саада -- саха хараҕынан
Быйыл Саха сириттэн 13 үөрэхтээһин эйгэтин үлэһиттэрэ "Фудзи" оҕо саадыгар бэйэтигэр тиийэн аан дойдуга аатырбыт оҕо саадын үлэтин билсэн кэлбиттэрэ.
Кинилэр ортолоругар Горнай улууһунааҕы үөрэх управлениетын салайааччыта Варвара Сметанина эмиэ баара. Үөрэхтээһин эйгэтин салайааччыта санаатын маннык үллэһиннэ:
-- Бары тиэхиньикэ кнопканан эрэ баттанан үлэлиир дойдутугар оҕолор бэйэлэрэ уоту умуруораллар, кырааны арыйаллар-сабаллар. Ол эбэтэр "Фудзи" оҕо саадын иитээччилэрэ болҕомтолорун үс сааһыттан оҕо сатабылын сайыннарарга уураллар.
Оҕо саадыгар сылдьалларыгар судаарыстыба сүҥкэн өйөбүлү оҥорор. Ол курдук биир оҕоҕо -- ыйга 100 доллартан саҕалаан үбүнэн көмө оҥоһуллар. Икки-үс оҕоҕо ити суума үрдээн иһэр. Үһүс оҕолорун төрөппүттэр судаарыстыба өйөбүлүнэн оҕо саадыгар босхо сырытыннарыахтарын сөп.
Дьоппуоннарга "эппиэтинэс" диэн толкуйу оҕоҕо кыра сааһыттан иҥэрэллэр. Онно барыта уопсай халыып. Ким да соҕотоҕун тахсан ыллаабат, спортка туспа көрдөрүү диэн суох. Барытын кэлэктииби кытта сылдьан, бииргэ ситиһиэхтээххин. Оҕолор: "Бары бииргэ эппиэтинэһи сүгэбит", -- диэн өйдөбүлүнэн улааталлар. Оттон үөрэхтээһин чааһыгар -- оҕо оскуола киириэн иннинээҕи сааһыттан омук тылыгар тиийэ ааҕан-суруйан тахсар.
Чааһынай оҕо саадын иитиитэ судаарыстыбаннайтан олох ураты. Японияҕа иитээччилэр 60-70% -- анал үөрэхтээх эр дьон. Омук тылын 4 саастарыттан үөрэтэллэр. 5 сааһыгар дьоппуон оҕото английскайдыы суруйар да ааҕар буолар. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, омук тылын дьоппуоннар үөрэтэр тылларын дойдутуттан сылдьар киһиэхэ үөрэттэрэллэр. Онон оҕо кыра эрдэҕиттэн үөрэтэр тылын олус ыраастык уонна таба саҥарар, суруйа улаатар.
Оҕону үлэнэн иитиигэ улахан болҕомтону уураллар эбит. Холобура, биир оскуолаҕа 5-с кылаас оҕолоро эбиэттэрин бэйэлэрэ буһара сылдьалларын көрөн сөхпүппүт. Ол эбэтэр оскуолаҕа киириэхтэрин инниттэн бу оҕолор ас астыырга үөрүйэх гына иитиллибиттэр эбит.
"Дьоппуоннар чааһынай оҕо саада сайдыытыгар ордук болҕомтону уурар буоллахтарына Саха сиригэр бу боппуруос хайдах быһаарылларый? Чуолаан, эһиэхэ, Горнайга?" диэн ыйытыыбар, Варвара Ильинична маннык хоруйдаата:
-- Горнай улууһугар чааһынай оҕо саадын үлэлэтии -- тирээн турар боппуруос. Бэрдьигэстээххэ бүгүҥҥү күҥҥэ үстэриттэн сэттэлэригэр дылы 222 оҕо уочаракка турар. Ол иһин предпринимателлэри кытта үлэлэһэн, чааһынай оҕо саадтарын арыйаары гынабыт. Тэрилтэ арыйан үлэлэтэргэ анал дьиэ суох буолан, уустук. Чааһынай оҕо саадтара судаарыстыбаннай өйөбүл оҥоһулуннаҕына уонна үөрэтиигэ-иитиигэ лицензияны ылар көҥүллээх буоллахтарына эрэ муниципальнай таһымнаах оҕо саадтарын кытта биир кэрдиискэ туруохтарын сөп. Онон чааһынай оҕо саадын тэрийиигэ, бастатан туран, усулуобуйа тэрийиэххэ наада: иитээччи анал үөрэхтээх буолуохтаах, судаарыстыба өттүттэн -- субсидия көрүллүөхтээх.
Эр киһи иитээччи ахсаана элбээн эрэр
Оттон Саха сиригэр эр киһи иитээччинэн үлэлиэн сөп дуо? Сөп эбит. Япония иитээччилэрин бэркэ сэргэҕэлээн истэр дьон ортотугар биир эр киһи олорорун бэлиэтии көрөн, үөрэх тэрилтэтин салайааччыта быһылаах дии санаан, киниэхэ чуо тиийэн бллсибитим, оҕо саадын иитээччитэ эбит!
Кини оҕо саадын иитээччитинэн бэрт интэриэһинэйдик үлэлии кэлбит. Ол туһунан Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Матта нэһилиэгин "Ньургуһун" оҕо саадын иитээччитэ Николай Шепетькин маннык кэпсиир:
-- Иитээччинэн үлэлээбитим уонча сыл буолла. Кэтэхтэн үөрэнэн култуура колледжын режиссер салаатын бүтэрбитим. Дойдубар үөрэхпин бүтэрэн, култуура дьиэтигэр икки сыл курдук үлэлээн баран, оҕо саадыгар дьиэ таһын хомуйааччынан (дворнигынан) кэлбитим. Үлэлии сырыттахпына сэбиэдисэйим Марианна Ченянова: "Култуура үөрэхтээх эбиккин, биһиэхэ музыка учууталынан киир", -- диэн көрдөспүтэ. Икки сыл курдук үлэлээн баран, үлэбин олус сөбүлээбитим уонна иитээччи идэтигэр көспүтүм. Билигин үөрэхин үрдэтэн, кэтэхтэн пединститукка оскуолаҕа киириэн иннинээҕи оҕо саадын иитээччитин үөрэҕэр үөрэнэбин.
Икки оҕолоохпун. Уоллаах кыыһым улахан дьон. Идэлээх иитээччи быһыытынан оҕо саадын оҕолоругар аҕаларын курдук сыһыаннаһабын. Аҥардас ийэҕэ иитиллэр оҕо элбэх буолан, аҕа сыһыаныгар олус наадыйаллар. Онон кинилэргэ аҕа тапталын толорон биэрэбин. Үлэбит сүнньэ анал методикаҕа олоҕурар. Гендернэй иитии хайысхатын тутуһабыт. Мин уолаттарбар "Кырачаан уустар" диэн куруһуоктаахпын. Кыргыттарга "Тарбахчаан" диэн устуудьуйалаахтар.
Үлэбин олус сөбүлүүбүн. Онон оҕо иитиитигэр эр киһи үлэлиирэ хайаан да наада эбит диэн санаалаахпын.
... Онон дьоппуоннар оҕо иитиитигэр чааһынай оҕо саадын сайыннарар уонна эр дьону иитии үлэтигэр кытыарар бэртээхэй уопуттарыттан ирэ-хоро үллэһиннилэр. Онон мантан инньэ оҕо саадыгар эр киһи иитээччи элбиир ини.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети