-- Алексей Михайлович, ааспыт сылга эһиэхэ дьон сүбэ-соргу, көмөлтө көрдөөн кэлиитэ хайдах этэй?
--Киһи быраабын көмүскээччи бу эйгэҕэ быһыы-майгы хайдаҕын быһаччы итэҕэстэргэ уонна кэһиилэргэ олоҕуран сыаналыыр. Онтон ону сүрүннээн, дьон иһитиннэриилэриттэн билэбит. Ааспыт сылга 2013 сылы кытта тэҥнээтэххэ, дьонтон икки төгүл элбэх иһитиннэрии киирдэ -- 2115 (1041 этэ). Итинтэн миэхэ 1035, оттон улуустардааҕы муниципальнай тэриллиилэргэ үлэлиир уопсастыбаннай бэрэстэбиитэллэрбитигэр – 1080.
-- Дьон эһиэхэ кэлэрэ элбээбитин тугунан быһаарыахха сөбүй?
-- Ити хас да төрүөттээх. Бастатан туран, улуустарга уопсастыбаннай бэрэстэбиитэллэрбит толору састааба баар буолла. Иккиһинэн, үлэбит ньымаларын төрдүттэн уларытан, ол биллэрдик көдьүүһү биэрдэ. Ол курдук, боломуочуйабытын киэҥник туһанан, суут, быраабы араҥаччылыыр итиэннэ судаарыстыбаннай, муниципальнай былаас уорганнарыгар бэйэбит түмүктэри оҥорон киллэрэр буоллубут. Суут мунньахтарыгар кыттабыт, улуустарга тахсан, дьону-сэргэни кытта көрсөбүт.
-- Сүрүннээн, туох кыһалҕалаахтар кэлэллэрий?
-- Саамай элбэх үҥсүү дьиэлэнии-уоттаныы быраабын кэһиигэ сыһыаннаах – 23,7 %. Иккис миэстэҕэ диэххэ – барыллааһын силиэстийэ кэмигэр оҥоһуллубут кэһиилэр уонна буруйдарын боруостаан олорооччулар бырааптарын кэһии – 19,5 %. Үһүскэ – суут уурааҕар сөпсөспөт буолуу, сиэрэ суох бириигэбэр тахсыытыгар, суут уурааҕа туолбатыгар сыһыаннаахтар – 18,3 %. Онтон – үлэ быраабын кэһии, миграция боппуруостарыгар.
-- Төһөлөрүгэр дьиҥ-чахчы көмөлөстүгүт?
-- Ааспыт сылга биһиэхэ кэлбит дьоҥҥо барытыгар сүбэ-ама биэрбиппит. Сорох боппуруостар 58,9 %-нарыгар ханна, кимиэхэ баралларын быһааран, ыйан-кэрдэн биэрбипит. 20,6 %-нын атын туһааннаах уорганнар көрүүлэригэр ыыппыппыт, 17,3 % үҥсээччилэр тустарыгар быһаарбыппыт, 1,7 %-ҥа аккаастаабыппыт, тоҕотун бэйэлэригэр чуолкайдаан-быһааран эппиэттээбиппит.
-- Бэйэтин сатаан көмүскэммэт биир араҥа -- тулаайах оҕолор. Кинилэр бырааптарын көмүскээһиҥҥэ туох ситиһии баарый?
-- Тулаайах оҕолортон үҥсүүлэр киирэ тураллар. Олортон баһыйар үксэ дьиэ ылыытыгар учуокка турарга аккаастааһын буолар. Кинилэр бырааптарын көмүскээн, муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарыгар быһаччы тахсабыт. Онно да боппуруос быһаарыллыбатаҕына, суут уорганнарыгар туруорсабыт. Холобура, К. диэн кыыс Дьокуускай куоракка дьиэ ыларга учуокка турарын ситиспиппит.
Маны сэргэ, “Тулаайах оҕолору уонна төрөппүт көрүүтэ-истиитэ суох хаалбыт оҕолору дьиэнэн хааччыйыы” өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуон балаһыанньатыгар уларытыыны киллэрэри туруорсан-туруорсан, быйыл кулун тутар ыйга, дьэ, ситистибит. Ил Түмэн дьокутааттара этиибин өйөөннөр, ити сокуоҥҥа уларытыы киллэрэн, билигин тулаайах оҕолор ханна төрөөбүттэринэн буолбакка, олорор сирдэринэн дьиэ ылар кыахтаннылар. Маны тэҥэ, муниципальнай тэриллиилэртэн тулаайах оҕолорго быстах кэмҥэ олорор дьиэ бэриллэригэр эмиэ үлэлэһэбит.
-- Өссө биир уустук кыһалҕанан суут уураахтара олоххо туолбаттара буолар. Бу хайысханан үҥсүүлэр эмиэ киирэллэр диэтиҥ...
-- Өрөспүүбүлүкэҕэ кэлиҥҥи сылларга ити сытыытык турар боппуруос. Суут уураахтарын толорбот буолууну биитэр уһун кэмҥэ сыһан-соһон толорботу үс көрүҥҥэ араарыахха сөп: дьиэни-уоту биэриигэ, хамнаска иэһи төлөөбөт буолууга уонна алимены төлөөбөт буолууга. Биллэн турар, бу кыһалҕа дойду үрдүнэн баар эрээри, федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи былаас уорганнара бииргэ чопчу миэрэлэри ылалларыгар уолдьаста.
Ону биһиэхэ киирэр дьон үҥсүүлэрэ туоһулууллар. 2013 сылы кытта тэҥнээтэххэ, маннык үҥсүүлэр икки төгүл кэриэтэ аҕыйаабыттар: ааспыт сылга 28 үҥсүү киирбитэ, бу улуустардааҕы бэрэстэбиитэллэргэ киирбиттэри аахпакка туран. Баһыйар ахсаана – дьиэни-уоту биэрии боппуруоһугар. Чуолаан, киин куоракка ити сытыытык турар. Бу хайысханан Суут приставтарын федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениета Дьокуускай куорат дьаһалтатын кытта кимиилээхтик үлэлэһиэн наада.
Иэстээх дьон суут уурааҕын уһаппакка-кэҥэппэккэ толорорун туһуттан, суут приставтара исполнительнай хомуйууну уонна ыстарааптааһыны киэҥник туттуохтарын наада.
-- Алексей Михайлович, бүтэһик ыйытыы улуустарга сырыыларгыт туһунан.
-- 2013 сылтан саҕалаан, улуустарга тахсан, дьону приемнаан, миэстэтигэр киһи бырааба хайдах тутуһулларын билэрбитигэр, чопчу миэрэлэри ыларбытыгар көмөлөөх буолла. Ааспыт сылга Булуҥҥа, Горнайга, Мэҥэ-Хаҥаласка, Чурапчыга уонна Тааттаҕа бара сылдьыбыппыт.
Ити тахсан, босхо юридическай сүбэлэри биэрэр, биирдиилээн дьону приемнуур эрэ буолбатахпыт, өссө нэһилиэнньэни, олохтоох дьаһалтаны, быраабы араҥаччылыыр уорганнары кытары эмиэ көрсөбүт. Полиция отделыгар сылдьан, дьону быстах кэмҥэ хаайар изолятордарга быһыы-майгы хайдаҕын бэрэбиэркэлиибит. Муниципальнай тэриллии испэсэлиистэригэр консультация оҥоробут.
Ити сырыыларбыт түмүгүнэн эттэххэ, чопчу ити улуустарга киһи бырааба сүрүннээн тутуһуллар диэн сыаналыахха сөп. Дьон, сүрүннээн, сир, үлэнэн хааччыйыы, хамнаһы төлөттөрүү уо.д.а. боппуруостарыгар сүбэлэппитэ. Барыларыгар эппиэттэр бэриллибиттэрэ. Улуустарнынан салгыы сылдьыахпыт. Интэриэһиргиир дьон биһиги официальнай сайтпытыгар (http://www.sakha.gov.ru/) киирэн, элбэх туһалаах информация ылыахтарын сөп. --Хоруйдарыҥ иһин махтанабын. Киһи быраабын көмүскээһиҥҥэ кыайыыны-хотууну эрэ!
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети