ЯСИА12+ СахаМедиа

Сюжеты

Главное Политика Экономика Общество Территория Инвестник Происшествия Культура Спорт Природа Жизнь Подробно Не факт
4 декабря 2015, 11:03

Орто Халымаҕа муниципальнай сулууспалар уон ыйдаах үлэлэрин билиһиннэрдилэр


Орто Халыма улууһун муниципальнай сулууспаларын отчуоттарын чэрчитинэн сэтинньи тыа хаһаайыстыбатын, үөрэх, култуура управлениелара 10 ыйдаах үлэлэрин билиһиннэрдилэр.

Тыа хаһаайыстыбатын управлениетын начаалынньыга Егор Николаевич Константинов бүгүҥҥү тургунан улууска 1737 ынах сүөһү, ити иһигэр 719 ыанар ынах, 4072 сылгы, 2265 таба баар диэн отчуотун саҕалаата. Үүтү туттарыы былаана туолбут, 1304 тонна үүт туттарыллыбыт.

Ааспыт сылтан Саха сирин үрдүнэн өртөөһүнү бобоннор, сүөһү аһылыгын бэлэмнээһин улаханнык атахтаммыта. Холобур, 2013 сыллаахха 4890 га сир өртөммүт эбит буоллаҕына, 2014 сылга — 2125 эрэ га оҥоһуллубута. Бу даҕаны бэрт улахан сэрэтиинэн ылыллыбыт дьаһал буолар. Быйыл эмиэ бобуллубута. Ол эрээри өртөөһүн от үүнүүтүгэр тыын суолталаах дьаһал буоларынан, нэһилиэк дьаһалтатын баһылыктара тус эппиэтинэһи сүгэллэрин биллэрэн туран сирдэрин өртөммүттэрэ. Ол курдук сааскылыын-күһүҥҥүлүүн быйыл уопсайа 3904 га сир өртөммүт.

Быйылгы от хампаанньата ааспыт сыллааҕар арыый да кыра көрдөрүүлээх. Былырыын 9139 тонна от бэлэмнэммитэ, быйыл былаан 90% туолла, 8294 тонна от оттонно. Улуус иһигэр 1 тонна от орто сыаната 3,5 тыһ. солк эбит буоллаҕына, атын улууска тахсар сыаната 5 тыһ. тэҥнэһэр. Былырыын былааны аһары оттоммут буолан, саппаас оттон Үөһээ Халымаҕа 60 тонна от атыыламмыта. Быйыл 30 тонна оту Аллараа Халымаҕа атыылыыр сорук турар.

Егор Николаевич: „Ылары эрэ билбэккэ, утары көмөнү оҥорору эмиэ толкуйдуохха наада“, — диир. Ол курдук, Иккис Хаҥалас нэһилиэгин олохтооҕо, ИП А.А.Слепцов быйыл бэйэтэ ДТ тыраахтары, от охсору, кыраабылы ылан тиэнэн аҕалбытын уонна „Кангаласский“ МУП оттуур биригээдэтигэр уларсыбытын үтүө холобур быһыытынан бэлиэтээтэ.

Сыллата оттуур тиэхиникэ ылыллан, механизированнай биригээдэлэр тэриллэллэрин ситиһэ сатыыбыт диэтэ.

Управление саҥа сирдэри туһаҕа таһаарар инниттэн федеральнай бырагыраамаҕа кыттыыга ылсан эрэр. Холобур, Байды нэһилиэгин Нуучча Билиитэ уонна Саппыылдьын учаастагар 50 га сир оҥоһуллубут. Быйыл Иккис Хаҥалас, Иккис Мээтис уонна Алаһыай нэһилиэктэрин кытта үлэ баран, оҥоһуллуохтаах сирдэргэ докумуоннара туттарыллыбыт.

Сыллата сүөһүгэ 100 тонна эбии аһылык тиэллэн кэлэр. Быйылгыга диэри айан ороскуотун 50% өрөспүүбүлүкэ уйунан кэлбит эбит буоллаҕына, быйыл улуус бэйэтэ уйуммут. Куул уотурба сыаната — 900 солк., эбиэс — 800 солк.

Кэнники сылларга бааһынай хаһаайыстыбалар ахсааннара улаатар, ол оннугар кэтэх хаһаайыстыбалар көҕүрүүллэр. Итини биирдиилээн дьон сүөһүлэрин бааһынай хаһаайыстыбаларга кыттыһан көһөрөллөрүн курдук өйдүөххэ наада. Бааһынай хаһаайыстыба буолуу биир үтүө өрүтүнэн — 15 ынахтан үөһээ сүөһүлэннэххинэ, ыанньыксыт үлэһит быһыытынан ааҕыллар уонна улуустан 7 тыһ. компенсационнай төлөбүр ылар кыахтанар. Онон бааһынай хаһаайыстыбалар элбииллэринэн, ыанньыксыт ахсаана эмиэ үрдүүр диэки барбыт. Итини кытта сылгыһыт ахсаана эмиэ элбээбитэ биллэр. Арай, табаһыт ахсаана көҕүрүүр, ити таба бэйэтин ахсааныттан тутулуктаах. Специалистар ааҕыыларынан, сүөһү тутааччы орто сааһа 45-кэ тэҥнэһэр.

Сүөһү ииттээччилэр граннарга кыттан судаарыстыбаттан көмө ылаллара хайҕаныан эрэ сөп. Ыраах хоту сытабыт диэбэккэ, биллэриллибит куонкурустарга харса суох кыттан иһиэххэ наада. Маныаха улуустааҕы управление көмөтө улахан. Ыйан-кэрдэн, сүбэлээн, миэстэтигэр тиийэн көмүскээн диэбит курдук улахан үлэни ыыталларын бэлиэтиэххэ наада. Холобура, граннарга кыайан Ойуһардаахха И.А.Носов 70 төбөҕө, Сылгы Ыытарга М.В.Решетникова 50 төбөҕө, Өлөөкө Күөлгэ М.М.Винокурова 20 төбөҕө хотон туттаары сылдьаллар.

Отчуоттары сүрүннээччи, улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Руслан Святославович Гаврильев дакылааты истэн баран үбү көдьүүстээхтик туһанар инниттэн мантан антах ким үлэлээбиккэ, үрдүк көрдөрүүлэри ситиспиккэ көмө баар буолуо диэтэ.

Салгыы үөрэх управлениетын начаалынньыга Александр Васильевич Третьяков дакылаатын билиһиннэрдэ. Ол курдук, улууска 11 оскуола, 12 оҕо саада уонна 2 эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэрэ бааллар. Үөрэх тиһигэр 706 үлэһит, олор ортолоругар 422 педагог, 200 учуутал, 88 иитээччи, эбии үөрэхтээһин тэрилтэлэригэр 10 педагог уонна 122 атын педагогическай персонал үлэлии-хамсыы сылдьаллар.

Быйыл капитальнай өрөмүөҥҥэ диэн өрөспүүбүлүкэттэн 2 мөл. үп көрүллүбүт. Бу суума Налимскай оскуолатыгар туһаныллыбыт. Баһаартан сэрэхтээх буолууга 1 мөл. 650 тыһ. үп туттуллубут. Ааспыт үөрэх дьылын 107 выпускник түмүктээбит, итинтэн 4 оҕо БКЭ туттарбакка, ыспыраапканан түмүктээбит. 4 оҕо үөрэхтэрин мэтээллээх түмүктээбит. Сайыҥҥы сынньалаҥынан 630 оҕо хабыллыбыт. Улуус иһигэр 20 лааҕыр үлэлээбит.

Отчуоту истээччилэр төрөппүттэр саамай долгуйар ыйытыыларын биэрдилэр. Ол курдук, аһылык төлөбүрүн туһунан сурастылар. Маныаха салайааччы кэлэр сылтан аһылык төлөбүрдээх буолуо диэтэ, ол эрээри билиҥҥитэ төрөппүт хаһы, хаһан уонна хайдах төлүүрүн туһунан быһаара иликтэрин билиннэ. Сэрэйиллэринэн, хас биирдии оскуолаҕа туһунан механизм олохтонуохтаах.

Руслан Святославович 2016 сыл тохсунньу 1 күнүттэн „Эффективнай контрагы“ хас биирдии үөрэх тэрилтэлэрин кытта түһэрсэргэ эттэ. Каадырынан хааччыллыы кыһалҕата намтаабат. Итиниэхэ оскуола саҕаттан оҕону кытта үлэ күүскэ ыытыллыахтаах, бэйэбит выпускникпыт дойдутугар специалист буолан төннөрүн ситиһиллиэхтээх диэтэ. Бу иннинэ учууталлары эбии үөрэтиигэ, онно-манна кытыннарыыга көмө оҥоһуллан кэлбит эбит буоллаҕына, мантан салгыы оҕолору киин сиргэ ыытары өйүөххэ наада диэтэ. Улуус иһинэн муҥурдаммакка, өрөспүүбүлүкэтээҕи таһымҥа таһаарарга, олимпиадаларга кытыннарарга болҕомтону туһаайда.

Үөрэхтээһин кэнниттэн култуураҕа киирдибит. 10 ыйдаах үлэни управление салайааччыта Лена Егоровна Соловьёва билиһиннэрдэ. Хас биирдии МТ-ҥэ култуура кииннэрэ, улуустааҕы кыраайы үөрэтэр музей 3 филиала, 10 библиотека баарын санатта. Ону кытта быйылгыттан куоракка баар Оҕо искусствотын оскуолата култуураҕа бэриллибитин эттэ.

Бары тэрээһиннэр култуура үлэһитэ суох ыытыллыбаттар диэтэ. Ол курдук, аһаҕас халлаан анныгар кыһыҥҥы дискотека түмүгэр Россия рекорда олохтоммутун санатта. Бүтүн Россиятааҕы хаамыыга кыттыбыттарын аҕынна. Оҕо искусствотын оскуолатын преподавателэ Т.В.Кузьменко өрөспүүбүлүкэтээҕи „Новые имена Якутии“ эдэр толороччулар куонкурустарыгар икки оҕотунаан ситиһиилээхтик кыттыбыттарын, Татьяна Васильевна бэйэтэ преподавателлэр куонкурустарыгар иккис миэстэлэммитин санатта. Ону кытта улахан ситиһиинэн „Дьүкээбил“ үҥкүү бөлөҕө „норуодунай“ ааты сүгүүтэ буолар. Маны сэргэ соторутааҕыта „Колымчане“ ВИА Дьокуускайга буолан ааспыт дойдулар икки ардыларынааҕы „Алтын-Майдан“ фестиваль-куонкуруска I-кы истиэпэннээх диплому ылар ситистэ.

Маны таһынан управление култуураҕа сыһыаннаах граннарга эмиэ сыллата кыттан кэллэ. Ол курдук, 2008 сылтан 2012 сылга диэри уопсайа 1 мөл. 300 тыһ. суумаҕа граны ылары ситиспиттэр. Кылгастык билиһиннэрдэххэ ити курдук.

Мунньаҕы түмүктүүрүгэр Руслан Святославович граннарга бары нэһилиэктэр көхтөөхтүк кытталларын ситиһиэххэ наада диэтэ. Ону кытта кэлэр сылга өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо Ыһыаҕа хоту улууска Дьааҥыга ыытылларын бэлиэтээн туран, маннык тэрээһиннэргэ уопут атастаһыы быһыытынан булгуччу кыттарга ыҥырда. Санатан эттэххэ, 2018 сыллаахха кырдьаҕас Орто Халыма куораппыт 375 сыллаах үбүлүөйүн өрөспүүбүлүкэ таһымыгар бэлиэтээри олоробут. Үбүлүөйдээх тэрээһиннэр чэрчилэринэн хоту улуустар спартакиадалара буолуохтаах. Онон бары өттүнэн үрдүк таһымнаахтык тэрийиэхтээхпитин санатта.

При частичном или полном использовании материалов гиперссылка на сайт ysia.ru обязательна.
Категория: Территория Просмотров: 715 Источник: ЯСИА Автор: Анфиса Белоногова Подписаться на обновления

Комментарии

Вы не можете оставить комментарий, пока не войдете на сайт. Вход / Регистрация

Авторизация на сайте через социальные сети

ЯСИА, Якутия, Саха Сирэ