– Петр Иванович, сарсыҥҥы күн аартыгын арыйарга, чуолаан идэни таларга, үксүгэр киһиэхэ туох эрэ түгэн тосхойоругар эбэтэр төрүөт баар буоларыгар сөбүлэһэр буолуохтааххын?
– Кэбээйиттэн тэйиччи Ворошилов диэн учаастакка олорбуппут. Ийэбит ыарыһах буолан, эрдэ өлөөхтөөбүтэ. Билигин санаатахпына, сүрэҕэ ыалдьарыттан тыына хаайтаран, тииһигэ киирэр эбит. Олус улаханнык ыһыытаан-хаһыытаан ыалдьарыттан куттанан, суорҕан иhигэр киирэн саhар оҕочоос этим. Санаабар фельдшер өөр да өр буолан баран киирэн кэлэрэ аанньал илэ бэйэтинэн кэлбитигэр тэҥнээҕэ. Арааһа, ол суорҕан анныгар сытан, быраас буола охсон, ийэбин амырыын ыарыыттан букатыннаахтык босхолуохпун, кини олоҕун чэпчэтиэхпин баҕарбытым буолуо.
Оскуолаҕа математикаҕа, физикаҕа үчүгэйдик үөрэнэрим. Оройуоҥҥа ыытыллар олимпиадаларга куруук кыайар этим. Учууталларым уонна бииргэ үөрэнэр оҕолорум мин физик дуу, математик дуу буоларбар бигэ эрэллээхтэр этэ. Быраас буолбуппар бары соһуйбуттара. Аны устудьуоннуу сылдьан, чопчу сүрэх хирура буоларга быһаарыммытым.
Томскайга медицина университетыгар үөрэниэхпиттэн идэлээх хирург буолуохпар диэри наар бастыҥтан бастыҥ преподавателлэр түбэһэн испиттэриттэн олус үөрэбин. Үһүс курстан Томскайдааҕы медицина университетын уопсай хирургияҕа кафедратын сэбиэдиссэйэ, медицинскэй наука доктора, РМНА академига Викентий Викентьевич Пекарскайга уһуйуллубутум. Ол саҕана Россияҕа кардиохирургия саҥа сайдан эрэр кэмэ этэ. Кини бастакы эпэрээссийэлэри Томскайга оҥороругар миигин наар ассистенынан илдьэ сылдьыбыта.
Үөрэхпин бүтэрэн дойдубар үлэлии кэлбиппэр аатырбыт хирург Иван Константинович Романов салалтатынан экстреннэй хирургияҕа буһан-хатан, араас эпэрээссийэни оҥорорго үөрэнэн барбытым. Биэс сыл үлэлээбитим кэннэ, Иван Константинович миигин сүрэх-тымыр хирургиятыгар идэтийэрбэр Москваҕа ординатураҕа үөрэххэ ыыппыта. Ординатураҕа РМНА академига, тымыр хирурдарын Россиятааҕы уонна Европатааҕы уопсастыбаларын президенэ, А.В.Вишневскай аатынан НЧИ тымыр хирургиятын отделениетын сэбиэдиссэйэ Анатолий Покровскайга түбэспит дьоллоохпун. Кини Россияҕа тымыр хирургиятын туспа идэнэн билиниини ситиспитэ.
Ординатураны бүтэрэн кэлэн баран, Анатолий Покровскай көмөтүнэн Медицина национальнай киинигэр 1992 с. сүрэх-тымыр хирургиятын отделениетын тэрийбиппит. Сүрэх эпэрээссийэтин бэйэбитигэр оҥорор сыаллаах-соруктаах үлэлээн, хас да сылы быһа эдэр хирурдары үөрэппиппит, сыалбытын ситиспиппит. Онон 2000 с. СӨ бастакы Президенэ Михаил Николаев быһаччы салалтатынан сүрэх эпэрээссийэтин саҕалыырга быһаарыммыппыт, ити сыл сүрэххэ бастакы эпэрээссийэни оҥорбуппут. Саха сириттэн төрүттээх кардиохирург, профессор, РМНА академига, 1999-2004 сылларга РФ доруобуйа харыстабылын миниистирэ Юрий Шевченко кэлэ сылдьыбыта. Кини биһиэхэ сүҥкэн үтүөлээх. Биһигини сөпкө өйдөөн, хаан искусственнай эргиирин хааччыйар улахан сыаналаах аппараты министиэристибэ аатыттан бэлэхтээбитэ. Ол аппарат баар буолан, сүрэх эпэрээссийэтин Медицина национальнай киинигэр оҥорор кыахтаммыппыт. Михаил Николаев өҥөтө эмиэ тугунан да сыаналаммат. Итиччэ улахан киини туттаран баран уонна бэйэбитигэр дириҥ билиилээх специалистар баалларын итэҕэйэн, үрдүк технологиялаах эпэрээссийэлэр оҥоһуллалларын ситиспитэ.
РФ доруобуйаҕа харыстабылын кылаабынай кардиохирура, профессор Лео Бокерия 2004 с. Саха сиригэр кэлэ сылдьан, докторскай үлэбин көмүскүүрбэр сүбэлээбитэ, научнай салайааччыбынан буолбута.
Ити курдук, сүрэх тэбэрин туһугар олохторун бүтүннүү анаабыт үтүө санаалаах, хорсун дьоҥҥо түбэспэтэҕим эбитэ буоллар, арааһа, сорох ситиһиилэр кэлиэ суох эбэтэр бүтэһигэр диэри тириэрдиллиэ суох этилэр дии саныыбын.
– Биир сэһэргэһээччим: «Дьиҥэр, сүрэх-тымыр ыарыыта элбээбитин туһунан түөспүтүн охсунарбыт кыбыстыылаах дьыала», – диэн турардаах. Кырдьыга да, Россия Президенэ Владимир Путин 2015 сылы сүрэх-тымыр ыарыыларын утары охсуһуу сылынан мээнэҕэ биллэрбэтэх буолуохтаах.
– Аан дойдуга ордук элбэхтик сүрэх-тымыр ыарыытыттан өлөллөр. Ол курдук, сыл аайы араас ыарыыттан күн сириттэн күрэнэр дьонтон 55-56 бырыһыанын сүрэх-тымыр ыарыытыттан өлөр киһи ылар. Ити улахан сыыппара. Онон дойдубут баһылыга сүрэх-тымыр ыарыыларын утары охсуһуу сылын биллэрбитэ оруннаах. Ол иһин, Саха сиригэр элбэх конференциялар буолаллар. Сүрүннээн кардиологтар кэлэллэр. Ыраах олорор буоламмыт, кинилэр сылга биирдэ-иккитэ да кэлэн бардахтарына, улахан үөрүүлээх.
Отделениебыт кыра, 25 эрэ куойкалаах. Ол да буоллар, кэккэ ситиһиилэрдээхпит. Сүрэх-тымыр бары хайысхаларыгар эпэрээссийэлэри оҥорор буоллубут. Сүрэх бобуллуута (порок сердца) «төрүөҕүттэн» уонна «кэлин үөскээбит» диэннэргэ, сүрэх ишемическэй ыарыытыгар, сүрэх тымырын ыарыытыгар, сүрэх тэбиитин кэһиллиитигэр уо.д.а. арахсар. Кардиохирургияҕа ити түөрт сүрүн хайысханы барытын баһылаатыбыт. Уопсайынан, сүрэх 200-тэн тахса ыарыыта баар. Хирурдарбыт Москва, Санкт-Петербург, Томскай, Новосибирскай институттарыгар, клиникаларыгар үөрэммит, дьоҕурдаах, үлэлэригэр бэриниилээх эдэр уолаттар. Онон отделениебыт аныгы стандартарга эппиэттэһэр. Үтүмэн үлэ үөрүйэхтэри үөскэтэрэ саарбаҕа суох.
– Сүрэххэ хас эпэрээссийэни оҥорбуккун ааҕаҕын дуо?
– Оҥорбут эпэрээссийэлэрбин биир-икки диэн тарбахпынан буолбакка, быһа холоон ааҕабын. 1992 с. отделение тэриллэн, сүрэх-тымыр ыарыыларыгар уопсайа 14 тыһыынчаттан тахса эпэрээссийэ оҥоһулунна. Онтон сүрэх эпэрээссийэтин 2000 сыллаахтан саҕалаабыппыт. Онон, аҥардас сүрэххэ 7 тыһыынчаттан тахса эпэрээссийэни оҥордубут.
Кириисиһинэн сибээстээн, эпэрээссийэҕэ ороскуоттуур матырыйаалларбыт балачча аҕыйаатылар, сыаната да үрдээтэ. Онон федеральнай бырагыраамаҕа киириэхпитин наада, оччоҕо эрэ үп-харчы көрүллүө. Аҥардас олохтоох бюджет барытын уйунар кыаҕа суох. Куойкабыт аҕыйах буолан, эпэрээссийэлэммит дьону кардиология отделениетыгар ылан көмөлөһөллөр, онон биир идэлээх кардиологтарбытыгар махталбыт мунура суох.
– Сэрэйдэххэ, хас биирдии эпэрээссийэ биир тэҥник оҥоһуллубата буолуо?
– Киһи-киһи организма тус-туспа. Сүрэх быһыыта да, кээмэйэ да уратылааҕын тэҥэ, ыарыыта эмиэ араас. Холобур, биир ыарыыны биир киһи чэпчэкитик, иккис киһи ыараханнык аһарар, үһүс киһи олох да тулуйбакка өлөн хаалыан сөп. Эпэрээссийэ хайдах ааһара элбэх көрдөрүүттэн ол иһигэр, үлэлиир биригээдэттэн, кинилэр төһө үөрүйэхтээхтэриттэн эмиэ тутулуктаах. Үс биригээдэнэн уонча киһи үлэлиир. Бары биригээдэ салайааччытын этиитинэн биир киһи курдук тэҥҥэ уонна чопчутук үлэлиэхтээхтэр.
- Өр сылларга сүрэх курдук сүрүн органы кытары алтыспыт хирург туох бэлиэлэргэ итэҕэйэрий, үгэстэри тутуһарый? Оннук баар буолар дуо?
- Уопсайынан, хирург өтө таайар дьоҕурдаах буолуохтаах. Анализтарга, аппараттар көрдөрүүлэригэр, биллэн турар, болҕомтобун уурабын. Ыарыһаҕы бэйэтин көрөн, кини эпэрээссийэни төһө тулуйуон дуу, тулуйумуон дуу тута сыаналыыбын. Кини тутта-хапта сылдьарыттан, тас көрүҥүттэн, санаатынан төһө бэлэмиттэн эмиэ биллэр. Сорох дьону кытары кэпсэппитиҥ кэнниттэн илииҥ-атаҕыҥ барымыан, кыаһаланыан сөп, кини тулуйуоҕар саарбахтыы саныыгын. Оттон сорох киһи тулуйарыгар бигэ эрэллээх буолаҕын.
– Туох эрэ омсолоох түгэн таҕыста да, быраас хас биирдии алҕаһа тарбахха ааҕыллар. Эмчит төһө көмүскэллээҕий?
– Ити чахчы баар. Урукку доктринанан быраас эбээһинэстээх эрэ курдук саныыбыт, кини көмүскэлэ суох. Дьон өйө-санаата уларыйар, хомойуох иһин, үҥсэр-хаҥсар эрэ адьынаттаах дьон эмиэ баар буолла. Ханнык да түгэҥҥэ ыарыһах этэрэ эрэ сөптөөх курдук. Ардыгар хамыыһыйалар быраас буруйун эрэ таһаара сатыыр түгэннэрэ элбэх. Үксүгэр бырааһы кытары сыыһа кэпсэтииттэн үҥсүһэллэр. Дьиҥэр, ыарыһах үрүҥ халааттаах аанньалыттан болҕомто ирдиир буоллаҕа. Итиннэ быраас ыарыһаҕы кытары кэпсэтэрэ аҕыйаабыта көстөн тахсар.
– Оччотугар техническэй сайдыы, доруобуйа харыстабылын саҥардыы икки өрүттээх курдук буолан таҕыста диэн билинэргэ тиийиллэр дуо?
– Дьайыылаах. Холобур, сорох быраастар ыарыһаҕы иһиллиири наадалааҕынан аахпаттар, УЗИ, КТ, МРТ уонна да атын аппараттар көрдөрүүлэринэн эрэ үлэлиэхтэрин баҕараллар. Ыарыһаҕы иһиллииргэ университекка да болҕомто улаханнык ууруллубат буолла быһыылаах. Оттон биһигини сүрэх тыаһынан, тэтиминэн диагноһы итиэннэ клапаннар хаһыс степеннээхтэрин быһаарарга үөрэтэллэр этэ. Мин УЗИ көрдөрүүтэ баарын да иһин, интэриэһиргээн да, тэҥнээн көрөөрү да иһиллээн көрөбүн.
– Хирург айылҕаттан талааннаах айыллар дуу, үөрэх, үөрүйэх көмөтүнэн талааннаах аатырыахха сөп дуу?
– «Чэпчэки илиилээх» диэн сыанабыл баар. Сорох хирурдар наһаа кыһаллаллар, олус үчүгэйдик сииги тигэллэр, ол эрээри түмүгэ киһини астыннарбат түгэннэрэ баар буолааччы. Сорохтор түргэн-тарҕан бэйэлээхтик тигэллэр, ол эрээри үлэлэрин түмүгэ ып-ыраас, үчүгэй буолар. Ол аата, кини – «чэпчэки илиилээх» хирург.
– Хаһан эмэ сүрэх ыарыытын букатыннаахтык кыайыахпыт дуо?
– Сүрэх ыарыыта олох суох буолан хаалыа дии санаабаппын. Тоҕо диэтэххэ, сүрэх туруга киһи олоҕун кытары быһаччы сибээстээх. Санаа-оноо, муунтуйуу-курутуйуу, куттаныы уо.д.а. иэйиилэри сүрэх барахсан бэйэтинэн билээхтиир. Онон сүрэх ыарыыта олох симэлийэн хаалар кыаҕа суох. Искэн ыарыытын эрдэ быһааран уонна көдьүүстээхтик эмтээн, аҕыйатыахха сөп буоллаҕына, сүрэх-тымыр ыарыыта син биир урут-хойут киһини булар. 60-гар инфарктаабатах киһи 70 сааһыгар тиийэн инфарктыан сөп. Саамай үлэһит орган – сүрэх син биир быстар-ойдор кэмэ кэлэр.
– Биллиилээх хирург буолбутуҥ эн олоххор туһалыыр эбэтэр?..
– Биир өттүнэн ыллахха, доҕотторум, билэр-билбэт дьонум кыһалҕаттан күнүстэри-түүннэри аймыыллар. Биир өттүттэн көрдөххө, онон дьоллоох киһибин. Тоҕо диэ? Биэнсийэҕэ тахсан үлэлээбэккэ олорор чугас доҕорум: «Үлэ үөһүгэр саамай дьоллоох бириэмэҕэр сылдьаҕын. Миэхэ ким да наадыйбат...» – диэн эппитэ дириҥ ис хоһоонноох уонна суолталаах. Ону таһынан дьон махталын ылартан ордук дьол суох. Биир эмэ ыарыһаҕыҥ ханна эрэ көрсөн: «Эн миигин эпэрээссийэлээн, олоҕум уһаан сылдьабын», – диэн махтанарыттан ордук туох да наадата суох курдук. Дууһаҥ сылаанньыйар.
– Сүрэх луохтуура хаһан, хайдах сынньанарый?
– Сынньанар түгэн тосхойдоҕуна, айылҕаҕа сылдьарбын сөбүлүүбүн. Маһы ыллатар уус да буолбатарбын, даачабар кыралаан уһанарбын сөбүлүүбүн. Дьонум сатаабаккын диэн мөхтөллөр да, уһаннахпына сылааҥ ааһар курдук буолар. Урут уруһуйдуурбун сөбүлүүр этим. Уруһуйу үчүгэй дьарыгынан билинэн туран, сиэннэрбин үөрэтиэхпин баҕарабын.
– Эмчит идэтин утумнааһын салҕанар дуо?
- Суоҕун кэриэтэ. Биһиги аймахха билиҥҥитэ мин соҕотох бырааспын. Эдьиийдэрим уонна быраатым учуутал идэлээхтэр. Хата аймах оҕолор, сиэн балыстар-бырааттар медицинскэй училищеҕа үөрэннилэр. Кэнники санаатахпына, кыыһым быраас буолуон баҕарбытын бириэмэтигэр салайан биэрбэтэх эбиппит. Кырдьыгынан эттэххэ, бэйэм да, кэргэним да оҕолорбут быраас буолалларын ыраламматахпыт. Бэйэлэрэ быһаарынныннар дии саныырым. Дьиэтигэр аҕыйахта көстөр аҕаларын көрө-истэ сырыттахтара дии. Кэргэним өйүүр-өйдүүр, эрэллээх киһи буолан, баччаҕа диэри эпэрээссийэ остуолуттан тэйбэккэ сырыттаҕым.
Түгэнинэн туһанан, биир идэлээхтэрбин, доруобуйа харыстабылын тэрийээччилэри барыларын кэлэн иһэр идэлээх бырааһынньыкпытынан эҕэрдэлиибин. Дьон-сэргэ доруобуйата айгыраабатын, тупсарын туһугар этэҥҥэ үлэлии-хамсыы сылдьыаҕыҥ.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети