Саҥа тутуллан эрэр аныгы хотон көстүүтэ.
Саах сыбыыр – килиэби арыылыыр буолбатах
Алтынньыга бастакы хаар түһэн, сир тоҥмутун кэннэ, ийэм хотонун сыбыыр түбүктээҕэ. Кур сыбаҕы хоҥуннаран ылан баран, балаҕан ыйын бүтүүтэ чараастык бастакы сыбаҕын сыбыыра. Бу сыбах тыалтан-куустан, бастакы тоҥоруулартан харыстыыра. Сир тоҥмутун кэннэ, халыҥ соҕус гына иккис хос сыбаҕынан хотону эргийэрэ. Ол кэнниттэн үһүстээн халыҥнык сыбыыра. Бу олус үлэлээх этэ, соҕотох киһи ыйы быһа сыбыыр быһыылааҕа.
Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, ийэбэр көмөлөһөн, хотон сыбаһар этим. Бастаан хотонтон сибиэһэй сааҕы соһон таһааран баран, уу кутан убатаҕын, үчүгэйдик булкуйаҕын. Дьэ, ол кэннэ күрдьэх аҥарын баһан ылан баран, далайа түһээт, хотонуҥ эркинигэр эрчимнээх соҕустук «палк» гына быраҕаҕын. Күүскэ бырахпатаххына, сааҕыҥ сыстыбакка, төттөрү сурулаан түһэр. Олус элбэҕи бастахха, эмиэ төттөрү сууллар. Саҥа саҕалыыр киһи итини сатаабакка, үгүстүк эрэйдэнэр буолара. Ол кэннэ дьэ, сыстан абыраабыт сааххын күрдьэххинэн тэҥнээн, сыбаан биэрэҕин. Ийэм арыы курдук таптайан биэр диэн үөрэтэрэ. Көр, сааҕы да буоллун-хааллын диэбэккэ, үчүгэй көстүүлээх гына сыбыы сатыыр эбиттэр. Былыр түргэнник уонна үчүгэйдик сыбыыр дьахтар биһирэбилгэ сылдьара үһү.
Ол курдук бииртэн биир быраҕаттаан, эркиҥҥин эргийэн иһэҕин. Хас да чаас устата үлэлээн, эркиниҥ чиэппэрин бүтэрдэххинэ баһыыба. Ыарахан үлэ.
Дьэ, өбүгэлэрбит ити курдук хотоннорун сыбаан, бытарҕан тымныыга сүөһү тыынынан эрэ ититиллэр «инновацияны» кыһалҕаттан айдахтара. Маннык ньыма аан дойду үрдүнэн ханна да суох. Ол иһин омуктар көрдөхтөрүнэ, олус сонургууллар, күлэллэр даҕаны.
Оттон билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ саха дьоно хотоннорун сааҕынан сыбаан олороллор дуо? Сыл аайы хотон сыбыыр кыһалҕата тирээн кэлэр дуо? Сайдыыбыт таһымын саах сыбаҕынан кэмниирбит буолаарай?
«Биирдэ үйэлээх гына оҥорбут ордук»
Тыа сиригэр сүөһүлээх дьон ахсаана аҕыйаан иһэр. Эдэр дьон сааҕы булкуйуохтарын, сүөһү өрөбүлэ суох «кулуттарыгар» кубулуйуохтарын баҕарбаттар.
Саах диэн босхо матырыйаал, өбүгэлэрбититтэн кэлбит төрүт үгэспит, тоҕо уларыта сатыыгыт диэччилэр эмиэ бааллар. Ол эрэн кыахтаах дьон билигин аныгылыы сылаас хотоннору тутталлар.
Тулагыга олорор, бааһынай хаһаайыстыбалаах Иван Федоров, тас өттүттэн көрдөххө, дьиэттэн соччо уратыта суох хотонноох.
Кини хотонун суоруллубут төгүрүк маһынан тутан баран, «изоспан» диэн матырыйаалынан бүрүйэн, сиик киирэрин-тахсарын бүөлээбит. Онтон «изовер» диэн халыҥ, анал сылытар матырыйаалы туттубут. Тас өттүн маһынан эпсиэйдээн кэбиспит. Сүүрбэччэ сүөһү холкутук кыстыыр, сылаас.
– Сыл аайы сааҕы булкуйуохтааҕар, биирдэ үйэлээх гына оҥорон кэбиһэр ордук, – диэн этэр кини. – Биирдэ үчүгэйдик оҥордоххо, үйэҥ тухары барыа. Билигин араас матырыйаалынан оҥоруохха сөп, матырыйаал эрэ элбэх. Сорохтор маһынан каркаас тутан баран, «базальтынан», «изоверынан» бүрүйэллэр. Оттон тас өттүн профлиис тимиринэн да бүрүйүөххэ сөп.
– Чурапчыга салаппаан хотоҥҥо кыстаппыт киһи туһунан сонун былырыын Саха сирин тилийэ көппүтэ. Итинник хотону туох дии саныыгын?
– Салаппаан хотон, баҕар, сылаас буолуо. Ол эрэн, сүөһү алҕаска хайа анньан кэбистэҕинэ, бытарҕан тымныыга куттала бэрт. Онон мин санаабар, үйэтэ суох. Штукатурканан сыбаатахха, тымныы буолуо. Аны маһын иһиттэн «сиэн» кэбиһэр дииллэр, – диир Иван Юрьевич. Кини этэринэн, Тулагыга сүөһүлээх дьон сыллата аҕыйаан иһэллэр. Эдэрдэр сүөһү көрүөхтэрин баҕарбаттар. Билигин Тулагыга саах сыбахтаах хотон суоҕун кэриэтэ.
«Кырдьар сааска үлэбитин чэпчэтиэ этибит»
Сунтаар улууһун Кириэстээҕэр олорор, производственнай хаһаайыстыбалаах Юрий Васильев саҥа хотон тутта сылдьар. Кинилэр алта ыанньык ынахтаахтар, маны сэргэ сүүрбэччэ козаны иитэллэр. Коза эмтээх үүтүн, кымыһын атыылыыллар.
Саҥа хотон кээмэйэ 12х8 миэтэрэ. Иһинэн «полистирол» диэн пенопласт курдук матырыйаал, онтон «изоспанынан», «изоверынан» бүрүйэллэр. Тас өттүгэр хаптаһынынан таҥалайдыы саайан баран, «профлииһинэн» бүрүйбүттэр. Хотон сыаната, бырайыак быһыытынан, балтараа мөлүйүөн солкуобай буолуохтаах. Ол эрэн, оччо харчылара суох буолан, иэскэ киирэн, тугу булбуттарынан, ороскуоту аҕыйатар кыһалҕаҕа түспүттэр. Тыа хаһаайыстыбатын управлениетын нөҥүө 100 тыһ. солк. ылан туһаммыттар, бу күннэргэ предпринимательство киинэ 140 тыһ. солк. анаабытын ыла иликтэр.
– Кэргэммин кытта иккиэн биэнсийэлээхтэрбит. Кырдьар сааска үлэбитин чэпчэтээри, үчүгэй хотону биирдэ туттар санаалаахпыт. Сыбах сыбыыр ыараан иһиэ. Онон кэлин бэйэбит абыраныахпыт этэ. Күнүс хонук оту хотон иһигэр симэн кэбиһэн баран, аа-дьуо сылдьыа этибит. Киэҥ хотоҥҥо ыанньыкпытын да эбиэ этибит. Хотоммут сүөһү аһын буһарар оһохтоох буолуо. Коза оҕолорун харайарга сылаас хотон наада, – диэн Юрий Егорович санаатын үллэстэр.
Салаппаан хотон
Чурапчы улууһун Чакыр нэһилиэгэр олорор Семен Еремеев былырыын бөҕө-таҕа салаппаантан хотон туттан үгүс дьону соһуталаабыта. 8х10 миэтэрэ иэннээх тэпилииссэ курдук хотоҥҥо 20 ыанар ынах уонна 4 тарбыйах бэрт сылаастык кыстаатылар диэн, бэл, тэлэбиисэргэ көрдөрбүттэрэ.
Мас каркааһы тутан баран, икки хос салаппаанынан эргитэн кэбиспит. Салаппаан икки ардыгар хааллыбыт салгын итиини-тымныыны тутар эбит. Кырыыһатын профлиистэн оҥорбут. Хотон үрдүгэ үс миэтэрэ, кытыытынан – 2,5 миэтэрэ. Барыта 2,5 рулон салаппааны 8 тыһ. солк. атыыласпыт эбит.
Семен өссө «поликарбонат» матырыйаалы туһанар былааннаах эбит да, сыаната ыараан тахсыбыт. Ол да буоллар, гарааһыгар сыһыары тутууну атын матырыйааллартан тутан боруобалаабыт. Цементэн, мас көөбүлүттэн уонна бытыылкаттан! Манна цемент сыаната ыарахана тохтоппут. Кини этэринэн, саҥа хотоно киэҥ-куоҥ, сырдык уонна сылаас. Онтон ордук туох наада? Ол эрэн, ситиһиллибитинэн уоскуйан хаалбат фермер хотонун өссө механизациялыыр санаалаах эбит.
Бу курдук аныгы хотону араас матырыйаалтан тутуохха сөп. Өбүгэлэрбит буор муостаттан аккаастаммыттарын курдук, сыыйа саах сыбах умнуллуо, кэпсээҥҥэ эрэ хаалыа.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети