Биллэрин курдук, былырыыҥҥыттан ыла биэнсийэ мунньуллар чааһа баалынан ааҕыллар буобута. Эһиилгиттэн үлэлии сылдьар дьон биэнсийэни ылыахтара, ол эрэн бааллары ааҕарга сорох хааччахтааһыннар киирдилэр.
1998 сылтан ыла үлэлиир биэнсийэлээхтэргэ сокуонунан туох да хааччах суоҕа. Кинилэр хамнастарын сэргэ биэнсийэлэрин толору ылаллара. Ол эрэн, бырабыыталыстыба бу маннык быһыыга бюджет үбэ-харчыта «көдьүүһэ суох» туттуллар диэн быһаарбыттара. Ол иһин үлэлиир биэнсийэлээхтэргэ хааччахтааһыны киллэрдилэр. Ол эмиэ баалларга сыһыаннаах.
Биэнсийэҕэ тахсан баран үлэлиир дьон хамнастарын уонна биэнсийэлэрин тэҥинэн ылар кыахтара суох.
Биэнсийэҕэ тахсар сааһы 2016 сылга үрдэтиэхтэрин сөп. Россияҕа биэнсийэлээхтэр ахсааннара үлэлиир дьон ахсаанын куоһаран эрэр. Ол иһин дойду экономиката ити «ыйааһыны» уйбат буолан иһэр.
Ханнык уларыйыылар буолуохтарай?
2016 сылтан биэнсийэни ааҕыыга уларыйыылар киириэхтэрэ. Хамнас кээмэйиттэн, үлэ ыстааһыттан биэнсийэ кээмэйэ тутулуктанар. Манна хамнас биэдэмэһигэр киирбэтэх бириэмийэ, гонорар аахсыллыбат. Страховой ыстаас 15 сылтан үрдүк буолуохтаах.
Тоҕо баалларынан ааҕар буоллулар? Инфляция сыллата улаатан иһэринэн, биэнсийэни «сиэн» кэбиһиэн сөп. Оттон баал эппиэттэһэр сууматын сыл аайы уларытан, эбэн иһэллэр. Аны уон сылынан биэнсийэҕэ тахсар киһи быйылгы сыллааҕы сууманы буолбакка, эбиллибит биэнсийэни ылыахтаах.
Эһиилги уларыйыылар 80 саастарыттан аҕа дьону, 1 группалаах инбэлииттэри уонна Уһук Хоту олорор дьону таарыйбаттар.
Уларыйыылар сүрүннээн 2015 сылтан саҥа үлэлээччилэри таарыйыахтара. Билиҥҥи биэнсийэлээхтэргэ саҥа быраабылалар соччо дьайбаттар. Кыра уларыйыылар киирбиттэрин Биэнсийэ фондата бэйэтэ ааҕар. Сорохторго кыратык үрдээбит да буолуон сөп: манна оҕо көрөн олорбут кэм эбиллэр.
Биэнсийэ коэффициенын алын кээмэйэ 30 баалтан кырата суох буолуохтаах.
Үлэ ыстааһын алын кээмэйэ 5 сылтан 15 сылга диэри улаатта. Ол аата урут 5 сыл ыстаастаах киһи биэнсийэ ылар бырааптаах этэ. Саҥа дьылтан ол уларыйар. Ол эрэн, бу тута буолбакка, сыл аайы биирдии сыл эбиллэн иһэр, 2024 сылга биирдэ толору 15 сыл ирдэнэр буолуоҕа.
Реформа биир үчүгэй өрүтүнэн биэнсийэ страховой ыстааһыгар ийэ оҕотун балтараа сааһыгар диэри көрөн олорбут кэмэ эбиллэрэ буолар. Ол эрэн, манна 4,5 сылтан ордук эбиллибэт. 2015 сыл тохсунньутун кэннэ биэнсийэҕэ тахсар дьахталларга эбии баал ааҕыллар: 1 оҕотугар – 1,8 баал, иккис оҕотугар – 3,6 баал, үһүс, төрдүс оҕотугар 5,4 баал.
Тыа хаһаайыстыбатын үлэһиттэрэ отуттан тахса сыл ыстаастаах уонна тыа сиригэр олорор буоллахтарына, биэнсийэлэрэ эбиллэр. Ис дьыала уорганнарыгар, аармыйаҕа сулууспалаабыттарга эмиэ эбиллэр.
Саха сирэ Уһук Хоту сиригэр киирсэр
Реформа гражданнар биэнсийэҕэ хойут тахсалларын көҕүлүүр сыаллаах. Холобур, Саха сиригэр олорор эр киһи 5 сыл хойутаан, 60 сааһыгар биэнсийэҕэ тахсар буоллаҕына, биэнсийэтэ 85% үрдүүр буолла. Санаттахха, Россияҕа дьахталлар 55, эр дьон 60 саастарыгар биэнсийэҕэ тахсаллар. Саха сиригэр, Уһук Хоту олорорбут быһыытынан, дьахталлар 50, эр дьон 55 саастарыгар тахсаллар.
Россия премьер-миниистирэ Дмитрий Медведев соторутааҕыта Уһук Хоту оройуоннарыгар кимнээх киирсэллэрин быһаарда.
Аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттарга Россия 25 регионугар олорор 39 омук киирдэ (эбэҥкилэр, долганнар, ненецтэр, о.д.а.). Бу регионнарга Саха сирэ эмиэ киирсэр. Манна биэнсийэҕэ тахсыы сааһыгар чэпчэтии оннунан хаалар. Ол аата дьахталлар 50, эр дьон 55 саастарыгар биэнсийэҕэ тахсаллара оннунан хаалла.
Оттон атын регионнарга биэнсийэҕэ тахсыы сааһа уларыйыан сөп.
Биэнсийэ реформатын мөкү өрүттэрэ
* Чуолаан хамнастарын кистээн кэмбиэр иһигэр ылар дьоҥҥо ордук охсуулаах буолуо. Сылы сылынан хамнастарын кэмбиэргэ ыла сылдьыбыт дьон кэлин биэнсийэлэриттэн мэлийэр, эбэтэр олох кыраны ылар турукка киирдилэр.
* Үлэлии сылдьар дьон биэнсийэлэрин аахтарыы системата ситэтэ суох.
* Киһи бэйэтэ биэнсийэтин ааҕарыгар олус уустук. Эн счеккар хас баал баарын билиэххин баҕардаххына, Биэнсийэ фондатын олохтоох салаатыгар тиийэҕин, эбэтэр судаарыстыбаннай өҥөнү оҥорор порталга киирэҕин. Төһө харчы ааҕыллыбытын билэргэр бааллар суумаларын биэнсийэ коэффициеныгар төгүллээн кэбиһэҕин. Итиннэ бэлэм формула баар.
* Ханнык сылга төрөөбүккүттэн, хас сыллаахха биэнсийэҕэ тахсыбыккыттан кини кээмэйэ тутулуктаах буолуо. Холобур, коллегаҕын кытары тэҥ хамнастаах, тэҥ ыстаастаах эрээри, биэнсийэҕит араастаһыан сөп.
Билигин реформа сүрүн сыала: биэнсийэҥ үрдүк буолуон баҕардаххына, уһуннук үлэлииргэ, хамнаскын барытын кэмбиэргэ кистээбэт үлэ биэрээччини таларга көҕүлүүр.
Реформа салҕанар
Биэнсийэ реформата өссө да өтөрүнэн бүтүө суоҕа. Билигин барыллаан көрдөххө, үлэ ыстааһыгар ирдэбил өссө үрдүөҕэ, оттон биэнсийэ кыччыан сөп. Итинник гынан судаарыстыба ороскуотун кыччата сатыыр.
2016 сылга кириисис улаханнык мэһэйдээбэтэҕинэ, биэнсийэҕэ 12%-наах индексация оҥоруохтара. Бу маны икки түһүмэҕинэн ыытыахтара. Бастакы түһүмэх олунньу 1 күнүгэр саҕаланыаҕа.
Биэнсийэни тэҥҥэ үбүлэһэр (софинансирование) бырагыраамаҕа киирбит дьон 2015 сыл устата усунуостарын укпатах буоллахтарына, биир сылларын сүтэриэхтэрин сөп.
Бу бырагыраама чэрчитинэн, ыйга биир тыһыынча солкуобайы уктахха, судаарыстыба 1 тыһ.солк. эбии угар. Бырагыраама 10 сыл устата үлэлиир. Гражданин сылга 12 тыһыынчаны уктаҕына, судаарыстыба 12 тыһыынчаны эбии угар, онон кини биэнсийэтигэр 24 тыһыынча эбиллэр. 10 сылга бу суума 240 тыһ. солк. тэҥнэһэр.
Сыл бүтүөр диэри өссө да икки ый баар, онон бырагыраамаҕа киирбит дьон ыксыахтарын наада.
Чахчылар
Саха сиригэр 2008 сыл алтынньытыттан тэҥҥэ үбүлэһэр (софинансирование) бырагыраамаҕа 100 856 киһи киирбитэ.
10 тыһыынчаттан тахса киһи Ийэ хапытаалын 20 тыһ. солкуобай суумалаах биир кэмнээх төлөбүрүн ыларга сайабылыанньа суруйдулар.
Атырдьах ыйыгар Биэнсийэ фондатын Саха сиринээҕи отделениета 86 тыһыынча биэнсийэлээхтэргэ биэнсийэ страховой чааһыгар эбии төлөбүрү аахта. Кинилэр биэнсийэлэрин улаатыыта 2014 сылга киирбит страховой усунуостан тутулуктаах. Ол ортотунан 294 солкуобайга тэҥнэстэ. Тэҥнээн көрдөххө, былырыын бу суума 266 солкуобайынан үрдээбитэ. Маны сэргэ атырдьах ыйыгар биэнсийэлээхтэр биир кэмнээх эбии төлөбүрү эмиэ ылбыттара.
12+
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети