Бу хомуурунньукка саха поэттарын дьон сүргэтин көтөҕөр, санаатын күүһүрдэр, олоххо умсугутар хоһоонноро талыллан киирдилэр. Сахалар былыр-былыргыттан тылга болҕомтолорун уураллара, тыл киһини өллөйдүүр да, өһөрөр да сүдү күүһүгэр дириҥник итэҕэйэллэрэ.
Кинигэ кэннигэр сүүс киһи үтүө сүбэтиттэн таҥыллан, олох ыарахаттарын чэпчэкитик аһарынарга аналлаах санааны көтөҕөр ньымалар бэрилиннилэр. Холобур, «Кыһалҕалаах түгэнтэн кырата үс үчүгэй өрүтүн булан көр, маннааҕар өссө куһаҕан буолун сөбүн толкуйдаа. Оччотугар бу кыһалҕаҥ улам аччаан, сүтэн-оһон барыа”; “Күн аайы үөрэ-көтө, өрө көтөҕүллэн сылдьарга кыһан. Кыраҕа, ааһарга кыйахана, кыыһыра сылдьыма, ньиэрбэҕин бараама”. 36 араас сүбэ «мин дьоллоохпун, тугум барыта сатанар», «мин доруобайбын», «мин тулам ыраас, сырдык, кэрэ», «мин ылсыбытым барыта ситиһии түмүктээх», о.д.а. барыны бары кыайар күүстээх санааны иҥэриинэн түмүктэнэр.
Бүгүн биһиги кинигэни хомуйан оҥорооччулартан биирдэстэрэ ХИФУ доцена Валентина Семенованы кытта көрсөн кэпсэттибит.
-- Аныгы киһиэхэ күннээҕи олоҕор, үлэтигэр стресс элбэх. Ону чэпчэкитик аһарынарга, чахчыта да, «Сүргэ көтөҕүү» кинигэ дьоҥҥо көмөлөөх буолуон сөп эбит. Бу кинигэ хайдах, туох санааттан оҥоһуллан таҕыста?
-- Бу кинигэни Уус-Алданнааҕы «Уолан» гимназия учуутала, филологическай наука кандидата Наталья Бурцеваны кытары хомуйан оҥордубут. Мин диссертациябын Алампа поэзиятыгар, Наталья Васильевна П.Тобуроков айар үлэтигэр көмүскээбиппит. Онон поэзияҕа үлэбит эйгэтинэн чугас курдукпут. Уус-уран кинигэ, уран тыл киһи дууһатын сынньатарын, күүс-уох биэрэрин, санааны көнньүөрдэрин оҕо эрдэхпиттэн билэбин. Үчүгэй кинигэ киһиэхэ дуоһуйууну, үөрүүнү-көтүүнү аҕалар. Бэйэм мунчаарбыт күннэрбэр Алампа хоһооннорун аахтахпына, санаабар санаа, күүспэр күүс эбиллибит курдук буолааччы. Атын да дьон поэт хоһооннорун ааҕан күүс-уох ылабыт, санаабытын күүһүрдэбит дииллэрин истээччибин. Саҥа дьыл саҕана “Кыымнар” суруйааччылар кэпсэтиилэрин тэрийбиттэрэ. Көрсүһүү кэмигэр Афанасий Чугунов-Нооһой хоһооннорун кинигэтин бэлэхтээбитэ. Мин ол кэмҥэ туохтан эрэ муунтуйа сылдьар буолан, кини хоһооннорун эмп-томп курдук ылынан аахпытым, дууһабын угуттаабытым. Уонна бу курдук киһи сүргэтин көтөҕөр хоһооннору мунньан таһаардахха, дьон да сэргиэ, туһаныа этэ дии санаабытым. Уонна үгүс элбэх хоһоон кинигэтин сыымайдаан, хос-хос ааҕан 180-ча хоһоону талбыппыт. Ол эрээри, биллэн турар, саха поэттарын айымньылары бүтүннүүтүн көрдүбүт диир кыахпыт суох.
-- Олох зебра курдук үрүҥ уонна хара балаһалартан турар дииллэр. Ыарахаттары көрүстэххэ, кыһалҕаҕа ыллардахха, онтон самнан хаалбакка, инниҥ диэки хардыылыырга, туох даҕаны буолбатаҕын курдук санааҕын түһэрбэккэ, үөрэ-көтө сылдьарга туох кистэлэҥ баарый?
-- Биһиги, сахалар, атын омуктар курдук Таҥара дьиэтигэр сылдьан, кыһалҕабытын тоҕо тэбээбэппит, аньыыбытын этиммэппит. Сайдыылаах дойдуларга курдук психологическай сулууспа өҥөлөрүн табыгастаахтык туһаммаппыт. Ити биһиги омукпут уратытыттан тахсара буолуохтаах. Дууһаҕын мээнэ киһиэхэ арыйбат да буоллаҕыҥ. Ол эрээри тууйуллубут санаа сайҕаныахтаах, үрүҥ санаа хара санааны кыайыахтаах. Духуобунай өттүнэн чөл, бигэ туруктаах, санаата күүстээх эрэ киһи ситиһиилээх буолар. Библиотерапия диэн өйдөбүл баар. Тыл көмөтүнэн туругу тупсарыы. Холобур, В.Шекспир айымньылара олохсуйбут ыарыыны үтэйэр, эмтиир, чэбдигирдэр кыахтаахтар диэн суруйаллар. Саха поэттара киһини уоскутар, дууһаны кэҥэтэр, олоҕу көҕүлүүр, санааны бөҕөргөтөр хоһооннорун «Сүргэ көтөҕүү» кинигэҕэ булан ааҕыахха сөп. «Үтүө тыл баайдааҕар күндү» диэн мээнэҕэ этиллибэт. Кинигэ 21 түһүмэхтэн турар, киһи төрүөҕүттэн саҕалаан көрсөр араас кыһалҕата, үөрэҕэ-үлэтэ, араас майгылаах дьону кытта алтыһыыта, табыллар-табыллыбат таптала, баҕар, арахсыы аһыы амтанын амсайан, оҕону аҥардас иитии кыһалҕата, балыыр, баттал, атаҕастабыл, кырдьыы – барыта хабыллар. Онно барытыгар сөп түбэһэр хоһооннору сүүмэрдии сатаатыбыт. Саха поэттарын хоһоонноро олоҕу эрдээхтик олорорго, кыраттан да үөрэргэ ыҥыраллар. Билиҥҥи кэмҥэ бэчээккэ, социальнай ситимнэргэ бу темаҕа сыһыаннаах информация балачча элбэх, ол эрээри «Сүргэ көтөҕүү» уратыта – сахалыы, онон, хас биирдии саха киһитин ис кутугар чугас, өйдөнүмтүө. Кинигэни чугас дьоммутугар көмөлөһөр сыаллаах суруйбуппут, ол эрээри кинилэр нөҥүө бука бары саха дьонугар тиэрдиллэр буоллаҕа.
-- Хомойор-хоргутар күҥҥүтүгэр ханнык поэт хоһооннорун аахтаххытына, санаалыын чэпчиигитий?
-- Этэн аһарбытым курдук, тус бэйэм Алампа, Сайа, Иван Гоголев, Наталья Харлампьева уо.д.а. хоһооннорун чугастык ылынан ааҕабын, күннээҕи олохпор көмөлөһүннэрэбин. Поэзияны хайдах ылынарыҥ бэйэҕиттэн тутулуктаах. Ол эрээри бу кинигэни хоһоон эрэ хомуурунньугун курдук ылыммакка, арыый да киэҥник өйдүөххэ сөп. Саха норуотун өр сыллаах муудараһа уран тылынан бэриллиитин курдук. Дьоппуоннар олоххо буолар 64 араас ситуативнай түгэҥҥэ (балыыр, кэлэйии, кэмсинии, о.д.а) барытыгар соргулаах сүбэ биэрэр хоһооннордоох эбиттэр. Биһиэхэ даҕаны социальнай ситимнэргэ, whatsapp-ка илиҥҥи муударастан бэргэн этиилэр кэлэллэр. Онтон «сахалыы тоҕо суоҕуй?» диэн санааттан, мунчаарбыт дьоҥҥо, баҕар, көмө буолаарай диэн бу «Сүргэ көтөҕүү» кинигэни бэлэмнээн таһаардыбыт.
-- Араас кыһалҕаҕа ылларбыт ааҕааччы сүргэтин көтөҕөргө тугу сүбэлиэ этигитий?
-- Кинигэҕэ сыһыарыы быһыытынан санааны көтөҕөр сүбэлэр киирдилэр. Сүүһүнэн киһиттэн ыйытан, саамай элбэхтик туттуллар сүбэлэри түмэн оҥордубут. Холобур, боҕуруоскай оту буруолатан, алаадьы буһаран, сыт таһааран сорох киһи ыраастанар эбит. Итинник араас ньымалар элбэхтэр. Онон, төрөөбүт тылбытынан киһи ис кутун бөҕөргөтөр айымньылары чугас дьоҥҥутугар, ыччаттаргытыгар бэлэхтээҥ, суумкаҕытыгар укта сылдьан ааҕыҥ, олох араас түгэнигэр эрэллээх аргыс, соргулаах сүбэһит оҥостуҥ!
Хаххалыыр хара санаа – халбарый,
Күлүктүүр күтүр санаа – күрэн,
Баттыыр балыыр санаа – бар,
Ынчыктыыр ыар санаа – ыһылын,
Санаарҕатар саппах санаа – сайҕан.
(Алампа)
Салгыы бу кинигэни аахпыт дьон санааларын бэчээттиибит:
Екатерина Петрова, Нам: «Бөлүүн икки чаас саҕана айаннаан кэллим, оһох оттон күүтэр кэммэр үс чааска диэри барытын аахтым. Биир тыынынан ааҕыллар кинигэ эбит. Киһи олоҕун суола ыйыллар курдук. Ньымалар үчүгэйдик наардаммыттар, олохтон ылыллыбыттара биллэр».
Люция Тотонова, Сунтаар: «Оронум аттыгар өрүү ууруна сылдьан арыйбахтаан, санаабын күүһүрдэр «доҕорум» буоларыгар саарбахтаабаппын, бу кинигэ хас биирдии киһи остуолугар, хараҕын далыгар баар буоларыгар эрэнэбин. Дьоҥҥо, дьүөгэлэрбэр бэлэххэ ыларга олус үчүгэй кинигэ!»
Киһи туохтан эрэ хомойон олордоҕуна үтүө тыл эмтиир, ыраастыыр күүһэ улахан, онон, бу кинигэ барыгытыгар күүскүтүгэр күүһү эбэн, сарсыҥҥы күҥҥэ эрэли уһугуннаран, өрүү доҕор-атас буолуохтун!
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети