"Арчылар» ааннара аһаҕас
Варвара Васильева салайар «Арчы» түмсүү туосчуттарын үлэлэрин «Симэх» галерея Саха сиригэр, омук сирдэригэр ыытыллар быыстапкаларга куруук илдьэ сылдьарыттан сэмээр үөрэллэр.
- 180-ча эрэ нэһилиэнньэлээх, мөлтөх суоллаах-иистээх Бээрийэ сэлиэнньэтигэр норуот түөрт маастара, уус-уран оҥоһуктар 6 маастардара бааллара дойдум барахсан талааннаах дьонунан тутахсыйбатаҕын көрдөрөр дии саныыбын. Норуот оҥоһуктарын маастара буоларга эдэрдэртэн өссө 4 киһини бэлэмнии сылдьабын. Билигин да буолбатар, аны 3-4 сылынан Аал Луук Мас сириэдийэрин курдук тахсан кэлиэхтэрэ, - диэн Варвара Тихоновна күлэн мичийэр, харахтара сырдык мичээринэн туолаллар.
Норуот маастара сахалыы оһуордаах-мандардаах бэргэһэ, этэрбэс, сылгы киэргэлин тигииттэн саҕалаан баран, сыыйа-баайа туостан оҥоһуктарга көспүтүн туһунан сэһэргиир.
Билигин Тулагыга олорор маастар Роза Авксентьевалыын, Евдокия Васильевналыын ыалларынан сылдьан туос оҥоһуктарын көрдөрөр, тигэргэ үөрэнэргэ дьону ыҥыртаан барбыттар, устунан «Арчы» диэн түмсүү тэриммиттэр.
Моҕол ураһа тигиитигэр
Варвара Васильева Сунтаар сиригэр-уотугар кэлиитэ Бээрийэ туосчуттарын быыстапкаларын билиһиннэриинэн уонна маастар-кылааһы ыытыынан эрэ муҥурдаммат. Кини өрөспүүбүлүкэ суолталаах улахан дьыалаҕа - Мандар Уус көҕүлээһининэн туостан тутуллуохтаах моҕол ураһаҕа дьону кытыннарыы, көҕүлээһин эбит. Кини Мандар Ууска туос оҥоһуктары оҥорууга сүрүн көмөлөһөөччүлэртэн биирдэстэрэ буоларынан, бүтүн өрөспүүбүлүкэ туосчуттарын кыаҕа тиийэринэн салайса сылдьар. Саха норуотун култууратын биир кэрэһитэ – моҕол ураһаны тутууга үлэлэспитэ хаһыс да сыла буолбут. Ол тухары маастар үөрэппит ыччаттара, дьахталлара атыттарга маастар-кылаас биэрэр дьон буола үүммүттэр. Былаан быһыытынан, сылга иккилии маастар-кылааһы хайаан да ыытыахтаахтар.
Бээрийэ туосчуттара сүрүннээн ураһа тигиитигэр хоннохтоохтук ылсыбыттар. Ол эрээри, СӨ бырабыыталыстыбата сөптөөх үбү көрбөккө, үлэ улаханнык саҕалана илигин туһунан норуот маастара хомолтотун биллэрэр. Ол да буоллар, имигэс илиилэр, талааннаах тарбахтар халлаантан харчы кэлэн түһэрин күүтэн олорор санаалара суох. Элбэх сыраны-сылбаны, мындыр толкуйу эрэйэр хас эмэ сыллаах үлэни саҕалыы турдахха сатанар. Бээрийэ маастардара икки ураһаны тигэр былааннаахтар. Матырыйаалларын үксэ бэйэлэрэ булан, тигиитин саҕалаабыттар. Бу иннинэ боруобалаан көрүүгэ тикпит буоланнар, санаалара бөҕөх.
Аҥардас Бээрийэ нэһилиэгиттэн икки туосчут өрөспүүбүлүкэ делегациятыгар киирсэн Санкт-Петербурга Россия этнографиятын музейыгар ХIХ үйэтээҕи туос ураһаны көрөн кэлбиттэр. Онно Сунтаар улууһуттан Тамара Игнатьева, Чурапчыттан Александра Оконешникова, Тааттаттан Прасковья Мандарова, Тулагыттан Роза Авксентьева, Бороҕонтон Екатерина Аммосова сылдьыбыттар.
Ураһа сүрүн көстүүтүгэр туостан тигиллибит көбүөрдэр ыйаныахтаахтар. Маны таһынан хаппахчы аана, тас аана уонна ураһа үөһээ өттүнэн эргийэр кутуу туос диэн баар буолуохтаахтар. Түөрт см кэтиттээх бүтүннүү ойуу-дьарҕаа сүүһүнэн миэтэрэ кыл хатыллыахтаах. Ону таһынан тула 11 устуука көбүөр кылынан оҥоһуллуохтаах. Онон үлэтэ олус элбэх.
Сунтаарга – туос түһүлгэтэ
Варвара Тихоновна Сунтаар улууһугар бу иккис кэлиитэ. Аан бастаан «Симэх» галереяны кытары өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапка кыттааччытын быһыытынан ыалдьыттаан турардаах. Онно ыыппыт маастар-кылааһыгар 20-чэ киһи кэлэн үөрэммититтэн билигин соҕотох Тамара Игнатьева эрэ үлэлэһэ сылдьар. Кини ураһа көбүөрдэрин тигиитигэр улахан эппиэтинэһи сүгэр.
– Биллэн турар, киһи биир күнүнэн сөптөөх үөрэҕи кыайан биэрбэт. Онон да буолуо уонна билигин туос көстөн биэрбэтинэн, үөрэниэн баҕалаах да киһи ылса охсубат быһыылаах. Баҕалаах дьону миэстэтигэр көҕүлүүр, салайар киһи наада. Оннук биир эрэнэр киһибинэн Тамарам буолар. Бу сырыыга 8 киһи үөрэнэ кэлбит. Бары олус баҕалаахтара, талааннаахтара көстөр, – диэн Варвара Васильева сунтаардар өрөспүүбүлүкэ суолталаах ураһаны тигиигэ улахан кылааттарын киллэрсиэхтэригэр эрэнэр.
х х х
Варвара Васильева сатаабытынан, оҥорбутунан дуоһуйан хаалбакка, аны кыбытык тигиигэ үөрэнэр баҕалаах. Эдэр-эмэн дьахталлары бу умсулҕаннаах дьарыкка уһуйаары былырыын Бээрийэҕэ өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапка-семинары тэрийэн ыыппыттар. Варвара Васильева онуоха тэрээһиҥҥэ харчынан уонна араас бириистэринэн көмөлөспүт дьоҥҥо махтанар. Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин салайааччыта Яна Игнатьева уонна Мандар Уус бэйэлэринэн тахсан, сүбэ-ама биэрэн, дьон айар-тутар баҕатын уһугуннаран, саха норуотун үгэстэрин чөлүгэр түһэрэргэ «кынаттаан» кэлбиттэр.
Варвара Васильева бэйэтэ этэринии, кырдьыы бэлиэтэ кэрээнэ суох кэлэрин да иһин, норуот төрүт үгэһэ сүтэн-иҥэн хаалбатын туһугар туруулаһан үлэлии-хамсыы сылдьар. Ол курдук, Дьокуускайга Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтигэр ыытыллыбыт норуот маастардарын өрөспүүбүлүкэтээҕи форумнарын уонна быыстапка-дьаарбаҥка түмүгүнэн «СӨ норуотун уус-уран айымньытыгар кылаатын иһин» бэлиэнэн наҕараадаламмыта. Маастар норуот айар үлэтигэр туоһу туһаныы туһунан дакылаата сэҥээриини ылбыта.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети