Абый улууһун ууга барбыт Муҥурдаах нэһилиэгин олохтоохторо: «Улахан көмө оҥоһулуннаҕына эрэ ынахпытын кыстатар кыахтаахпыт»

Атырдьах ыйын 14-18 күннэригэр Абый улууһун баһылыга Михаил Никулин, тыа хаһаайыстыбатын салаатын исписэлииһэ Эдуард Сергеев Сыаҥааннаахха сүөһү аһылыгын бэлэмнээһини, кыстыкка киириини, таарыйа Оттоох Атах учаастагар бааһынай-фермерскэй хаһаайыстыба салайааччыта Иван Слепцову көрсөн, баар балаһыанньаны кытта билистилэр.

От ыйын иккис аҥаарыттан күүстээх ардахтар түһэннэр, ходуһалар ууга былдьанан, сүөһү аһын бэлэмнээһиҥҥэ улуус үрдүнэн уустук балаһыанньа үөскээбитэ. Айылҕа содула Муҥурдаан нэһилиэк сирдэрэ, сүрүн оттуур ходуһата Буур Хаайбыт, 44 киһи (ол иһигэр 17 оҕо) олорор 12 дьиэлэрэ (6 чааһынай, 6 элбэх кыбартыыралаах), сөмөлүөт түһэр площадката, оҕуруоттара, теплицалара ууга барда. Оҕо уһуйаана, балыыһа территориялара кытта ууга сыталлар.
Баһылык нэһилиэнньэни кытта көрүстэ. Ууга турар дьиэлэринэн сылдьан, олохтоохтору кытта кэпсэттэ. Икки күнү быһа оттуур ходуһалары кэрийэн, отчуттары кытта сэһэргэстэ. Саҥа тутуллуохтаах кэпэрэтиип хотонун миэстэтин көрдө, чааһынай дьиэлэри киин сылытар ситимҥэ холбооһун үлэтин билистэ. Быыбар хампаанньата хайдах баран эрэрин туоһуласта. Олохтоохтор: “Сүөһүбүтүн чокуйаары сүгэбитин тутан турабыт, улахан көмө оҥоһулуннаҕына эрэ ынахпытын кыстатар кыахтаахпыт”, - диэн баһылыкка бэйэлэрин боппуруостарын туруорустулар, балаһыанньаттан хайдах кыра хоромньулаахтык тахсары этиннилэр.

Федор Павлов, ууга барбыт дьиэ олохтооҕо:
- Бастакытынан, ууга барбыт дьиэлэр сытыйан фундаменнара бүтэн баран тураллар. Дьиэлэр эрэ буолбатах, туох баар тутуу барыта. Холобур, үнүрүүн мин дьиэм таһыгар турар үрдүк күүрүүлээх линия быраҕыллыбыт остуолбата сууллан түстэ. Хата уот ситимэ холбоммоко турар буолан, ким да эмсэҕэлээбэтэ. Онон ууга былдьанар дьиэлэри үрдүк сиргэ көһөрүөххэ наада.
Иккиһинэн, быйылгы кыстык олох ыарахан буолаары гынна. Биһиги былааннаммыт оппутуттан 8 % эрэ оттоотубут. Бу ый бүтүүтэ хаар түһүө диэбиттэрэ. Ол иһин, мин санаабар, өссө эбии мобильнай биригээдэлэри тэрийиэххэ наада. Вездеходунан илдьэн кураанах сирдэри кэрийэн, саатар 10-ча да туонна оту бэлэмнэтиэххэ. Саамай күчүмэҕэйэ диэн баар, билигин оттоммут от иҥэмтэтэ суох буолар. Инньэ гынан ынахтарбытын ырыарыахпытын сөп. Ол иһин куораттан сенаһы эбэтэр престэммит оту сакаастыахха уонна, кыаллар буоллаҕына, уунан аҕалтарыахха. Тоҕо диэтэххэ, күһүн сүөһү сиир биир да ото суох. Чугастааҕы кураанах сирдэри талан, нэһилиэнньэни оттотуохха сөп. Муус тоҥно да, «Буранынан» тиэйэн ылар гына. Бензининэн көмө оҥоруохха. Оччоҕо эрэ биир эбэтэр балтараа ый сүөһүнү аһатар оту булуохха сөп. Онон хаалбыт кылгас кэмҥэ боппуруоһу быһааран, түргэнник миэрэ ылар уолдьаста.
Константин Старостин, бочуоттаах бэтэрээн:
- Биһиэхэ маннык дьыллар буолааччылар, ол гынан баран быйылгы уу алдьархайа хаһааҥҥытааҕар да улаатта. Көмө оҥоһулуннаҕына да, оту кыһыҥҥы суол турдаҕына тохсунньуга, олунньуга биирдэ аҕалыахтара. Онуоха диэри оту хантан булунабыт? Ханна кураанах сирдэр баалларын, тардыалаһыахха. Дьылбыт эрдэ кэлиэ. Балаҕан ыйын ортотуттан тоҥоруу буолуо. Бу уу түһэ илигинэ тоҥоруо.
Социальнай боппуруостары эмиэ көрүөххэ наада. Ити аллараа турар дьиэлэр ититэр ситимнэрин барытын уу таһыйан сытар. Турбалар ууга тоҥор түбэлтэлэригэр, тымныы хам ыллаҕына, кыһыҥҥыга тиийбэккэ авария тахсыан сөп. Манна улахан болҕомто уураргытыгар көрдөһөбүн. Биһиги сылгылаах хаһаайыстыбабыт. Уолаттарым оттоон иһэн, ыксаан төннөн кэллилэр. Оттуур сирдэрэ ууга барда. Онно бүлүүһэ курдук, үөһэттэн алллараа туолан хаалар сирдэр. Балаһыанньа ыарахан. Онон бу күннэргэ туттан-хаптан хаалыахха наада.

Мария Дохунаева, Муҥурдаах орто оскуолатын учуутала:
- Ууга барбыт дьиэлэр олохтоохторугар туох эмэ көмө оҥоһуллара олус наада буолла. Бу дьиэлэргэ 50-ча киһи олорор. Ол иһигэр элбэх оҕо баар. Билигин үгүстэр дьоннорунан тарҕаһан олороллор. Күһүн биһиги үлэбитигэр, оҕолор оскуолаҕа, детсадка сылдьаллара улахан ыарахаттардаах буолла. Оҕуруот үүннэринэн син балайда хортуоска эҥин үүнүүтүн ылар этибит. Билигин ол барыта ууга хаалла.
Зоя Севастьянова, Муҥурдаах орто оскуолатын учуутала:
- Саамай улахан уу кэмигэр биһиги дьиэбититтэн тахсыбакка олорбуппут. Биһиги дьиэбит син үрдүк кирилиэстээх да, уу кэлэн ону саппыта. Уопсайынан иэдээн буолла. Дьиэттэн кыайан тахсыбат кэриэтэ олоробут. Биһиэхэ сүрүн тырааныспарынан тыы буолла. Маҕаһыыҥҥа нэдиэлэҕэ биирдэ бородуукта ылаары тыынан барабыт.

Клемент Жирков, отчут:
- Ыксаллаах быһыыны-майгыны түргэнник биллэриэххэ наада. Хойутааһын таҕыста. Эрдэ соҕус айманыахха баар этэ. Биһиги нэһилиэкпитигэр хайа да сыллааҕар ыарахан балаһыанньа бүрүүкээтэ. Дьон сүөһүтүн эһэр буолла. Улахан көмө оҥоһулуннаҕына эрэ, кыстыгы туоруур кыахтаахпыт. Оту аҕалтарар түгэҥҥэ ыйааһынын, хаачыстыбатын үчүгэйдик көрүөххэ. Куһаҕан от кэллэҕинэ, дьон атыылаһыа суоҕа. Мээнэ ороскуот буолуо.
Үөскээбит уустук балаһыанньаны учуоттаан, улуус үрдүнэн сүөһү аһын бэлэмнээһиҥҥэ ыксаллаах быһыы-майгы биллэрилиннэ.
Ыспараапка: Муҥурдаах нэһилиэгин окко быйылгы былаана 760 туонна. Оттооһуҥҥа 117 киһи үлэлиир. Биир мобильнай биригээдэ тэриллэн, Бэрдьигэстээх учаастагар оттуур. 85 гектар охсулунна. 66 туонна от кэбиһилиннэ. Бу былааннаммыт от 8,7% тэҥнэһэр.