Аан бастаан режиссер үөрэҕэр туттарса кэлбитигэр Андрей Саввич: «Режиссер диэн туох идэний?» - диэн ыйыппыт. Онуоха Эмма: «Режиссер – трагическай идэ», - диэбитигэр Андрей Саввич: «Да, даа», - диэн унаарытан баран улаханнык толкуйга түспүт харахтарынан ырааҕы көрөн олорбут. Ону билигин Эмма Александровна комедияны трагедия курдук туруоруохха наада диэн кэпсээнин быыһыгар санаан кэлэн тоҕо инник диэбитим эбитэ буолла диэн күлэр. Билигин кини драма бары жанрдарын туруорбут режиссер быһыытынан: «Миэхэ хайа да жанрдааҕар комедия ордук чугас», - диэн билинэр.
- Эмма Александровна, режиссер быһыытынан үлэҥ хайдах саҕаламмытай?
- Дьокуускайга кэлиэм иннинэ М.С.Щепкин аатынан театральнай институту 1997 сыллаахха туйгуннук бүтэрбитим. Биһиги кууруспут Горнай Алтайтан бастакы национальнай куурус этэ. Биһиги кэннэ билигин үһүс бөлөх үөрэнэ сылдьар. Онтон дойдубар кэлэн сэттэ сыл артыыһынан үлэлээбитим. Режиссер үөрэҕин бүтэрэн тиийэн театрбар икки сыл көннөрү режиссерунан үлэлээбитим. Онтон 2009 сыллахха правительство биллэрбит куонкурсун ситиһиилээхтик ааһан, театр уус-уран салайааччытынан анаабыттара. Онтон ыла Саха театрын кытта бииргэ үлэлээһиммит саҕаламмыта. Андрей Саввич ол күһүн командировкаҕа кэлэ сыльан испэктээкил туруора кэлиэх буолан барбыта. Онтон бэйэтин хамаандатын: худуоһунньуктары Михаил Егоровы, Сардаана Федотованы, муусука режиссерун Владимир Пестряковы илдьэ кэлэн «Восхождение на Хан-Алтай» диэн дьоһуннаах үлэтин саҕалаабыта. Олунньуга испэктээкил премьерата буолбута. Ити испэктээкил биһиги норуоппут талааннаах худуоһунньуга, общественнай деятелэ Г.И.Чорос-Гуркин төрөөбүтэ 145 сылыгар анаммыта. Биһиги республикаҕа ити испэктээкил туруута кэрэ-бэлиэ түгэнинэн буолбута. Норуот өйө-санаата уһуктарыгар, үгэстэрбит, тылбыт туһунан саҥалыы хараҕынан көрөрбүтүгэр, толкуйдуурбутугар улахан тирэх буолбута, күүс-уох биэрэн норуот санаатын кынаттаабыта. Ити испэктээкил норуот бэйэтинэн киэн туттуутун үрдэппитэ. Театр уус-уран салайааччытынан үлэлиирбэр учууталым Андрей Саввич сүбэтинэн-аматынан, тус көмөтүнэн эрэллээх өйөбүл буолбута. Биһиэхэ уус-уран салайааччы дириэктэр эбээһинэһин эмиэ толорор. Онон уус-уран салайааччы-дириэктэр быһыытынан туох баар талааммын-дьоҕурбун, сүрэхпин-быарбын, сырабын-сылбабын ууран туран биэс сыл үлэлээн баран, контрагым бүтэн, уурайбытым. Онон билигин кылаабынай режиссердуу сылдьабын. Ол аата миэхэ тэлбит суолбун ырытан-сыаналаан көрөр бириэмэ бэриллибит дии саныыбын.
- Эн санааҕар режиссер дьахтар идэтэ эбит дуу, суох дуу?
- Манна үөрэнэ кэлбиппитигэр Андрей Саввич режиссер эр киһи идэтэ диирэ. Ол эрэн түөрт дьахтар режиссеру иитэн-үөрэтэн таһаарбыта. Мин санаабар эмиэ, режиссер - төрүкү эр киһи идэтэ. Ол эрээри ылларан, умсугуйан үлэлии сылдьабын. Идэбиттэн арахсар санаам суох. Ол иһин манна үөрэммиппин кэмсиммэппин.
- Идэҕэр сүрүнэ тугуй?
- Режиссер бастатан туран тематын, идеятын чопчу таба тайаныахтаах, ол аата билиҥҥи олоҕу кытта сатаан ситимниэхтээх. Театр араас эпоханы көрдөрөр, оттон бириэмэ, кэм уларыйа турар. Оттон театр, режиссер бэйэтин кэмиттэн хаалыа суохтаах. Онон режиссер инникини өтө көрөр дьоҕурдаах буолуохтаах. Бириэмэни, айымньыны, талааны сэрэйэр, курдары көрөр. Режиссер артыыстары кытта үлэтигэр сөптөөх эйгэни үөскэттэҕинэ эрэ ситиһиилэнэр. Ол саамай сүрүнэ. Артыыс эйиэхэ итэҕэйиэхтээх. Оччоҕо эрэ икки өртүттэн ытыктабыллаах сыһыан үөскүүр, артыыс ис кыаҕа толору аһыллар. Ол айымньылаах үлэҕэ артыыһы бэрээдэктиир. Мин артыыстары олус сөбүлүүбүн. Кинилэр олус уйан дууһалаах дьон. Онон кинилэри кытта итэҕэллээх сыһыанынан, ытыктабылынан эрэ салайтаран үлэлиэхтээхпит.
- Биһиги театрдарбыт тугунан майгыннаһаллар уонна туох уратылаахтарый?
- Эһиги театргыт дириҥ историялаах, үтүө үгэстэрдээх, академическай үрдүк ааты ылбыт театр. Ити үрдүк аат түүрдүү норуоттарга Саха театрыгар уонна Татарстан Г.Камала аатынан, Башкортостан театрыгар эрэ баар. Биһиги эмиэ эһиги курдук үгэстэри олохтуохпутун баҕарабыт. Онтон майгыннаһар өрүттэрбит элбэхтэр. Биһиги бары айылҕаҕа сүгүрүйэбит, айылҕа оҕолоробут. Дойдубут, сирбит иччилэрин ытыктыыбыт, эһиги салама, биһиги чалама ыйыыбыт. Эһиги улуу Өлүөнэлээххит, биһиги хотун Катуньнаахпыт. Сахалар уонна алтайдар ис санаалара ырааһынан эмиэ майгыннаһаллар, ол айылҕабытыгар чугаспытыттан дии саныыбын.
- Бэйэҥ театрыҥ туһунан кылгастык кэпсии түс эрэ…
- Театрбыт 1936 сыллаахха тэриллибитэ. Түөрт төгүл сабылла сылдьыбыта. 1978 сыллаахха биллиилээх режиссердарга Эфроска, Товстоноговка ГИТИС-кэ үөрэммит режиссер, саха дьахтара Мария Гаврильевна Назарова биһиги театрбытыгар ананан кэлэн биэс сыл үлэлээбитэ. Аан бастаан П.В.Качуяк «Зажглась золотая заря» испэктээкилин туруорбута. Ити кэми саамай таһаарыылаах кэминэн ааҕабыт. Кини Алтайга үлэлии сылдьан суруйбут суруктара Зоя Петровна Багынановаҕа бааллар эбит. Ону миэхэ биэриэх буолбутуттан үөрэ сылдьабын. Онон Алтай театрын сайдыытыгар Саха сирэ, Саха театра улахан оруоллаах. Кэм-кэрдии көрдөрөрүн курдук, өрүү алтыһа сылдьаллар.
Биһиги нэһилиэнньэбит улахан аҥаара нууччалыы тыллаах буолан икки тылынан оонньуур үгэс олохтоммут. Репертуарбыт национальнай, нуучча, омук классикатыттан, бэйэбит уонна билиҥҥи кэм драматуртарын турар. Сылга хайаан да биэс испэктэкили туруорабыт. Мин режиссердуохпуттан ыла атын омук айымньыларын үксүн бэйэбит тылбытынан синхроннай тылбаастаах оонньуур буоллубут. Театрга биир эрэ режиссер штата баар булан атын режиссердары кытта дуогабарынан үлэлиибит. Холобур, биһиги театрбытыгар олохтоох режиссердар Н.Ф.Паштаков, Н.С.Шумаров испэктээкил туруораллар. Атын сирдэртэн биһиэхэ Андрей Борисов, Лена Гримм, биир дойдулаахпыт Амаду Мамадаков, Баатыр Калаев уо.д.а. ыҥырыллан кэлэн үлэлээбиттэрэ. Щепкин училищетын быйыл бүтэрэр устудьуоннар Кыайыы 70 сылын көрсө учууталлара, режиссер-педагог В.Л. Лепилин туруорбут «А зори здесь тихие» испэктээкилин көрдөрбүттэрэ. Онон театр инники кэскилигэр эрэллээх.
Уус-уран салайааччынан ананыам иннинэ дьиҥнээх театр курдук тэринэн олорбут тутулбутун правительство дирекция тэрийэн тохтотон кэбиспитэ. Ол аата искусство, культура тэрилтэлэрэ бары биир дирекцияттан хааччыллабыт. Ол иһин театр бас билэр техникатын, көстүүм, мастарыскыай сыахтарын дирекцияҕа биэрбиттэрэ. Театрбыт дьиэтин толору бас билбэппит, атын тэрилтэлэри кытта солбуһа сылдьан испэктээкилбитин көрдөрөбүт. Оттон театр труппатын кытта аҕыйах штаттаах эрэ хаалбыта. Туохха наадыйарбыт, быһата, хас хамсаныыбыт барыта сайаапканан көрдөһөн оҥоруллар. Итинник систиэмэ, биллэн турар, сылаалаах, сүрдээҕин мэһэйдиир. Театр тыыннаах эйгэ. Онон судургу, табыгастаах тутулу эрэйэр буоллаҕа. Санаабын түһэрбэппин, ити быстах харгыс. Иллээх дьиэ кэргэн курдук олохпутугар төннүөхпүт диэн эрэллээхпин. 2006 сыллаахха ахсынньыга театрбытын өрөмүөннээн саҥа дьиэҕэ киирэр курдук үөрүүлээхтик Е.Шварц «Золушка» диэн испэктээкилинэн аспыппыт. Билигин театрбыт духуобунай төрдө-силиһэ үтүө үгэстэргэ кубулуйан силигилээн үүнэн тахсыахтарын баҕарабыт.
Эмма Александровна бүгүҥҥү күҥҥэ Андрей Саввич үөрэнээччилэриттэн саамай ситиһиилээхтэрэ эбит. 2012 сыллаахха А.Цагарели «Ханума», оттон 2014 сыллаахха Л.В. Кокышев «Туба» испэктээкиллэрэ Горнай Алтай правительствотын аатынан Государственнай бириэмийэлэринэн бэлиэтэммиттэрэ. Туба диэн биһиги Наара Суохпут курдук көрдөөх эриэхэ хомуйааччы туһунан испэктээкилэ быйыл «Наурузка» кыттыбыта.
Эдэр салайааччы биир улахан ситиһиитинэн 2013 сыллаахха Андрей Борисов олохтообут бүтүн аан дойдутааҕы «Хаарыан хампа» көһө сылдьар фестивалы Горнай Алтайга аан бастаан тэрийэн ыыппыта буолар. Ити фестивалы Эмма Александровна быһа Москваттан тус сыаллаах программалар нөҥүө үп булан тэрийбитин, аҥардас алтай норуотугар 13 дойдуттан кэлэр театрдары көрдөрөр баҕата баһыйан үгүс күчүмэҕэйдэри туораан кыаллыбытын бастакы суол тэлээччи кэриэтэ кэпсиир. Бу да түгэҥҥэ учуутала Андрей Саввич уонна атын театрдар бары күүс-көмө буолбуттара диэн махтанан ахтар. Фестивальга түмсүбүт театрдар: «Алтай сирэ-уота Азия театрдарын духуобунай киинэ эбит», - диэн астынан, махтанан барбыттарын улахан ситиһиитинэн ааҕар уонна оннук буолуон ис сүрэҕиттэн баҕарар.
Режиссер Эмма Иришева Саха сиригэр, үөрэммит оскуолатыгар кэлэн испэктээкил туруорарыттан улаханнык үөрэр уонна долгуйар. Кини бу аан бастаан атын сиргэ ыҥырыллан кэлэн үлэлээһинэ. Онон киниэхэ эрэнэн ыҥырбыт учууталыгар Андрей Саввичка уонна Саха театрын дириэктэригэр Анатолий Павловичка муҥура суох махтанар. Кини Саха театрын айар таһыма үрдүгэ ордук улахан эппиэтинэстээх диэн тоһоҕолоон бэлитиир.
Духуобунай эйгэ Буойунун кэриэтэ Эмма сырдык санаанан сирдэтэн араас айар эйгэ «оскуолаларын» ааһан баай уопут хомуйарга бэлэм. Ол да иһин киниэхэ ыарахаттар харгыс буолбаттар. Учууталын курдук кини эмиэ бастатан туран норуотун, дойдутун олоҕор-дьаһагар театр сирдьит сулус, өлбөт-сүппэт үйэлиир ыраас ыра сана уйата, хорук тымыра буолуон баҕарар. Ол иһин дойдутугар аны Н.Гоголь «Мертвые души» сэһэнинэн испэктээкил туруоруон баҕарар.
- Сир боппуруоһа биһиэхэ, олохтоохторго, саамай улахан кыһалҕабытынан буолла. Алтай сирин-уотун кэлии дьон үллэстэн, мэҥиэстэн бүтэрэн эрэллэр. Күрүөлэммит күөлбүтүн көрөн туран киирэр кыахпыт суох. Оттон улуу Гоголь норуот хааныгар иҥэн хаалбыт куһаҕан кыдьыгын үйэлэр тухары сүрүн кыһалҕа төрүөтэ буолуо диэн өтө көрөн сэрэтэн суруйбута. Ити туһунан театр нөҥүө дьоммун-сэргэбин кытта кэпсэтэр кэмим миэхэ кэллэ дии саныыбын, - диэн Эмма Александровна инники былаанын кытта үллэстэр. Оттон биһиги театрбытыгар музыкальнай комедия эмиэ туруон наада диэн этэр уонна Саха театрын Горнай Алтайга гастроллуу, кэрэ айылҕатын көрө, тыа сирин дьонун-сэргэтин, үгэстэрин кытта билсиһэ ыҥырар. Саха театра үрдүктэн үрдүк ситиһиилэннин диэн алгыһын этэр.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети