Киһи быраабын көмүскээччи быһыы-майгы хайдаҕын быһаччы итэҕэстэргэ уонна кэһиилэргэ олоҕуран сыаналыыр. Ону, сүрүннээн, дьон киниэхэ уонна кини салайар аппараатыгар, улуустарга үлэлиир бэрэстэбиитэллэригэр төһө итэҕэйэн кэлэриттэн билиэххэ сөп. Барыллаан ааҕыынан, бу ыйыллар кэм иһигэр дьонтон 1722 иһитиннэрии, үҥсүү, сурук киирбит.
Дьон кэлиитэ элбээбитин хас да төрүөтүнэн быһаарыахха сөп буолуо. Бастатан туран, улуустарга боломуочунай уопсастыбаннай бэрэстэбиитэллэрин толору састааба баар буолла. Иккиһинэн, үлэлэрин ньымаларын төрдүттэн уларытан, ол биллэрдик көдьүүһү биэрбит. Ол курдук, боломуочуйаларын киэҥник туһанан, суут, быраабы араҥаччылыыр итиэннэ судаарыстыбаннай, муниципальнай былаас уорганнарыгар бэйэлэрэ түмүктэри оҥорон киллэрэр буоллулар. Ону сэргэ, суут мунньахтарыгар кытталлар, улуустарга тахсан дьону-сэргэни эрэ кытта буолбакка, олохтоох былаас бэрэстэбиитэллэрин кытары эмиэ көрсөллөр, миэстэтигэр киһи быраабын тутуһуу хайдаҕын бэрэбиэркэлииллэр.
Боломуочунай бэлиэтииринэн, хас төрдүс үҥсүү дьиэлэнии-уоттаныы быраабын кэһиигэ сыһыаннаах. Ырытыы көрдөрөрүнэн, хаарбах туруктаах дьиэлэргэ олорор, халаантан уонна баһаартан эмсэҕэлээбит дьон итиэннэ тулаайах оҕолор бырааптарын кэһии элбэх эбит. Холобур быһыытынан, Нерюнгри куорат сууллар туруктаах дьиэлэригэр олорор дьонтон киирбит үҥсүүнү ылан көрүөҕүҥ. Южно-Якутская уулусса 15 №-гэр олорооччулар дьиэни саахалланар туруктаах дьиэлэр ахсааннарыгар киллэттэрэр туһуттан, ведомстволар икки ардыларынааҕы хамыыһыйа тэриллэн кэлэн көрөрүн туруорса сатаабыттар да, олохтоох былаас тарбанан да көрбөтөх. Бу кыһалҕаны быһаарыыга омбудсмен орооһон, Нерюнрги прокуратуратын көмөтүнэн, ити дьиэ бу сайын көрүллүөхтээх-үөрэтиллиэхтээх дьиэлэр испииһэктэригэр киирбит.
Итиниэхэ ханыылыы боппуруос Дьокуускай куоракка быһаарыллыбыт. Халтурин уулуссатын 5 №-гэр олорор дьон боломуочунайга үҥсүү суруйан, хаарбах дьиэлэриттэн 2017 сылга көһөрүллүөхтээхтэрин быйылгыга көһөттөрбүттэр.
Киһи быраабын боломуочунайа ураты болҕомтотун бэйэтин сатаан көмүскэммэт биир араҥаҕа -- тулаайах оҕолорго уурар. Тулаайах оҕолортон үҥсүүлэр сылын аайы киирэ тураллар. Олортон баһыйар үксэ дьиэ ылыытыгар учуокка туруорууга аккаастааһын буолар. Кинилэр бырааптарын көмүскээн боломуочунай уонна кини уопсастыбаннай бэрэстэбиитэллэрэ муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарыгар быһаччы тахсаллар. Онно да боппуруос быһаарыллыбатаҕына, суут уорганнарыгар туруорсаллар. Холобур быһыытынан, К. диэн кыыс Дьокуускай куоракка дьиэ ыларга учуокка турарын ситиһиини ааттыахха сөп.
Маны сэргэ, боломуочунай “Тулаайах оҕолору уонна төрөппүт көрүүтэ-харайыыта суох хаалбыт оҕолору дьиэнэн хааччыйыы” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуон балаһыанньатыгар уларытыыны киллэрэри туруорсан-туруорсан, быйыл кулун тутар ыйга, дьэ, ситистэ. Ил Түмэн дьокутааттара кини этиитин өйөөннөр, ити сокуоҥҥа уларытыы киллэрэн, билигин тулаайах оҕолор ханна төрөөбүттэринэн буолбакка, олорор сирдэринэн дьиэ ылар кыахтаннылар. Маны тэҥэ, муниципальнай тэриллиилэртэн тулаайах оҕолорго быстах кэмҥэ олорор дьиэ бэриллэригэр быраабы көмүскээччилэр эмиэ үлэлэһэллэр.
Дьон дьиэлээх-уоттаах буолууга быраабын туруорсууга сыһыаран, суут уураахтарын туһунан таарыйан ааһар тоҕоостоох. Үгүс үҥсүү дьиэ биэрэр туһунан суут уураахтара олоххо киирбэттэригэр сыһыаннаах, 37 %-на эрэ туолар эбит. Ордук чуолаан, киин куоракка ити сытыытык турар боппуруос.
Суут уураахтарын толорбот буолууну биитэр уһун кэмҥэ сыһыан-соһон толорботу үс көрүҥҥэ -- дьиэни-уоту биэриигэ, хамнаска иэһи төлөөбөт буолууга уонна алимены төлөөбөт буолууга – араарыахха сөп. Алексей Ефимов бу кыһалҕа дойду үрдүнэн баарын бэлиэтээн туран, федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи былаас уорганнара бииргэ чопчу миэрэлэри ылалларыгар уолдьаста диэн этэр.
Түмүк курдук эттэххэ, СӨ Киһи быраабыгар боломуочунайыгар барыллааһын силиэстийэ кэмигэр оҥоһуллубут кэһиилэр уонна буруйдарын боруостаан олорооччулар бырааптарын кэһии, суут уурааҕар сөпсөспөт буолуу, сиэрэ суох бириигэбэр тахсыытыгар, суут уурааҕа туолбатыгар сыһыаннаах, үлэ быраабын кэһии, миграция уо.д.а. боппуруостарынан сүбэ-соргу, көмө көрдүү тиийиэххэ сөп.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети