Ол сокуон барылын (оҕону иитиигэ, үөрэтиигэ, кини сокуонунан көрүллэр интэриэстэрин уонна быраабын көмүскээһиҥҥэ төрөппүттэр эппиэтинэстэрин туһунан) дьүүллэһиигэ «төгүрүк остуол» буолла. «Төгүрүк остуолу» СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) наукаҕа, үөрэхтээһиҥҥэ, култуураҕа, сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэргэ уонна уопсастыбаннай тэрилтэлэр дьыалаларыгар бастайааннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева ыытта.
Улуустарга дьүүллэһэллэр
Сокуон бырайыагын өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар киэҥник дьүүллэһии бара турар. Төрөппүттэртэн, уопсастыбаннай тэрилтэлэртэн элбэх этиилэр, чопчулаһар боппуруостар киирэллэр. Билиҥҥитэ сокуон барылын 128640 төрөппүт билистэ. Тэрийэр кэмитиэт 30 улуустан уонна 2 куораттан 230-тан тахса этиини көрдө, үөрэттэ. Барыл бүтэһиктээх көрүҥэбу сыл бүтүөр диэриСӨ бырабыыталыстыбатын көрүүтүгэр киллэриллиэхтээх.
Оҕо хайдах дьиэ кэргэҥҥэ, эйгэҕэ иитиллэриттэн, төрөппүттэр кинилэргэ болҕомтолоруттан инники олоҕо тутулуктаах.
Норуот депутаттара уонна уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччылара элбэх боппуруостары (ол иһигэр, оҕо хас сааһыгар диэри дьиэтигэр соҕотоҕун хаалара сөптөөҕүн, ханнык кэм кинилэргэ түүҥҥү бириэмэнэн ааҕылларын, төрөппүт оҕотун иитиитигэр эппиэтинэһэ суох сыһыаныгар ханнык дьаһаллар ылыллыахтаахтарын уо.д.а.) чопчулуурга этиилэри киллэрдилэр. Төрөппүт оҕотун иитиигэ эрэ буолбакка, кини эргиччи сайдыылаах буоларыгар кыһаллыахтаах.
Сокуону оҥорооччуларга итэҕэстэр эмиэ этилиннилэр. Докумуон кэккэ пууннарыгар сорох тыллар олус күүскэ этиллибиттэр. Холобур, «эбээһинэстээх», «эппиэтинэстээх» уо.д.а. Ити туһунан СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) депутата Александр Уаров санаатын үллэһиннэ.
Төрөппүттэр бары биир баайыылаах буолбатахтар. Ким эрэ материальнай балаһыанньата ыарахан, кыра хамнастаах, үөрэхтэрин таһымнара эмиэ араас. «Төрөппүт оҕотун кыайан иитэр кыаҕа суох диэн оҕотун былдьыыр куттал үөскүө суоҕа дуо? Ити биир өттүнэн дьиэ кэргэн олоҕор орооһуу курдук буолбатах дуо?» уо.д.а. этиилэр саҥарыаҥ иннинэ толкуйдаа диэн этии сөптөөҕүн бигэргэттилэр.
Санааттан санаа саҕыллар
– Вилюяна Никитина – «Туймаада төрөппүттэрин сойууһа» уопсастыбаннай тэрилтэ бэрэссэдээтэлэ:
– Бу сокуон барыла эппиэтинэһи төрөппүккэ эрэ сүктэрэргэ анаммыт курдук. Салайар уорганнар өттүлэриттэн ханнык да эбээһинэс суоҕун курдук көрдүм. Сокуону ылынарга усулуобуйа суох, судаарыстыба өттүттэн социальнай өҥөлөр хааччыллыбаттар. Холобур, оҕо саадынан кыайан хааччыллыбат, оскуолаларга миэстэ суох. Ол кэнниттэн төрөппүттэн эбээһинэһи хайдах ирдиэххэ сөбүй? Оччоҕо кини куһаҕан төрөппүт аатырар дуо? Онон, мин санаабар, судаарыстыба, бастатан туран төрөппүттэргэ сөптөөх усулуобуйаны тэрийбитин эрэ кэннэ маннык сокуоннары ылыныахтаахпыт.
Төрөппүттэр бэйэ-бэйэлэриттэн уратылаахтар, ким эрэ олус эппиэтинэстээх, ким эрэ оҕону иитиигэ кыаҕа тиийбэт. Ийэ дьиэ кэргэнин иитээри тэҥинэн хас да үлэҕэ үлэлиир, оҕолорун көрөрүгэр кыаҕа тиийбэт.
Ону сэргэ сокуон барылыгар, атын регионнар сокуоннарыгар тэҥнээтэххэ, омук сыаннастара учуоттамматахтар. Сэттис ыстатыйаҕа эрэ ахтыллан ааһаллар.
Алена Атласова – Ил Түмэн депутата:
– Сокуон барылын сүрүн соругунан олоҕу тупсарыы буолуохтаах. Сокуону ылынар буоллахпытына, «суол картата» баар буолуохтаах, сокуон ылыллыбытын кэнниттэн туох уларыйыылар тахсыахтарын сабаҕалыахтаахпыт. Оҕону куоракка уонна тыа сиригэр иитии усулуобуйата эмиэ атыттардаах. Ол учуоттаныахтаах.
Юрий Баишев – СӨ Судаарыстыбаннай мунньаҕын дьиэ кэргэн, оҕо көмүскэлин кэмитиэтин салайааччыта:
– Төрөппүт эппиэтинэһин туһунан сокуон ылыллара наадалаах. Дьиэ кэргэн статуһун үрдэтиэххэ диэн сөпкө эттигит.
Биллэрин курдук, оҕоҕо кырыктаах сыһыан түбэлтэлэрэ тахса тураллар. Холуобунай Кодексы күүһүрдүөххэ наада. Чуолаан оҕолоругар кырыктаахтык сыһыаннаһар төрөппүттэргэ. Кэргэнниилэр арахсыылара элбэх. Арахсыы кэнниттэн ыалга кииринньэҥ аҕа кэлэр. Кини дьиэ кэргэн укулаатын уларытар, бэйэтин быраабылаларын тутуһуннара сатыыр. Оттон ийэ саҥа кэргэнин өйүүр баҕаттан көрө-көрө көрбөтөҕө, билэ-билэ билбэтэҕэ буоларга күһэллэр. Ол түмүгэр оҕо уонна төрөппүттэр икки ардыларыгар өйдөспөт быһыы-майгы үөскүүр.
Оҕо дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэрин умнуо суохтаахпыт. Сокуон барылын дьүүллэһэргэ билигин да бириэмэ баар.
Дмитрий Семенов – Ил Түмэн депутата:
– Төрөппүт буолуу – биһиги бочуоттаах эбээһинэспит. Биһиги дойдубутугар туһалаах дьону иитэн таһаарыахтаахпыт. Бырайыагы оҥорооччулар уопсастыбаннай тэрилтэлэр этиилэрин учуоттуохтара дии саныыбын.
Иван Шамаев – Ил Түмэн депутата: Кырдьык, сокуон ылыллыан иннинэ төрөппүттэр бэйэлэрин эбээһинэстэрин толороллоругар усулуобуйа баарын-суоҕун болҕомтоҕо ылар туһалаах буолуоҕа. Ирдиэх иннинэ сөптөөх усулуобуйа тэриллиэхтээх. Сэттис ыстатыйаҕа дьиэ кэргэн үгэстэригэр, норуот үгэһигэр оҕону иитиллиэхтээҕин туһунан суруллар. Оттон саха уонна хотугу сир төрүт норуоттарын тылыгар оҕону иитэргэ уонна үөрэтэргэ Дьокуускайга сөптөөх усулуобуйа өссө тэриллэ илик. Сахалыы үөрэтэр кылаастары куорат киинигэр тэрийэр кыахтар баалларын үрдүнэн, олус ыраах Птицефабрика оройуонугар арыйаллар.
Х Х Х
Дьүүллэһии буолан баран, хайаан мөккүөрэ суох буолуой? Мөккүөртэн мөкү буолбут суох, сөптөөх сокуон ылыллан, барыбытыгар туһалыа, көмөлөһүө турдаҕа. Сокуон оҥоруохха эрэ диэн оҥоһуллубат, чопчу соруктааҕа биллэр. Ол соругу СӨ юстицияҕа судаарыстыбаннай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Сардаана Гурьева маннык тылларынан бигэргэттэ: «Биһиги сокуон концепциятыгар биир санаалаахпыт – төрөппүт эппиэтинэстээх буолуохтаах».
Хомойуох иһин, үксүгэр туох эрэ алдьархай буоллаҕына эрэ, «бабат» диибит. Онон сокуон бырайыага оҕолорго уонна төрөппүттэргэ алдьархай тахсыытын бопсорго хайысхаланыахтааҕын, төрөппүт эппиэтинэһин үрдэтиигэ көмөлөһөргө анаммытын өйдөөн, салгыы дьүүллэһии барар.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети