- Владимир Михайлович, биир сокуон барылыгар тоҕо икки уураах ылылынна?
- Кырдьык, буолан ааспыт сессияҕа икки уураах ылылынна. Ахсынньы 17 күнүнээҕи уураахха депутаттар сокуон барылын концепциятыгар харда оҥордулар, этиилэрин туһаайдылар. Бу сокуон барылын Ил Түмэн депутаттара сүрүннээн өйөөтүлэр, ол эрээри итэҕэстэри ыйар тоҕоостооҕун уураахха бэлиэтээтилэр. Ол курдук, биһиги көрөрбүтүнэн Уһук Илин уокуругар төрүт олохтоох, түөлбэлээн олорор дьон интэриэһэ толору учуоттамматах, сир сыһыаннаһыыларыгар сорох боппуруостар сокуоннарга эппиэттээбэт түгэннэрэ баалларын ыйабыт. Онтон ахсынньы 18 күнүгэр ылыныллыбыт уураах ис хоһоонун эттэххэ, биһиги бу сыыһалары туоратыыга, сокуон тустаах ыстатыйаларыгар этиилэрбитин – көннөрүүлэри киллэттэрэри бэлэмнээн сокуон иккис ааҕыыта Госдума депутаттара көрүүлэригэр анаан, регламеҥҥа олоҕуран ылбыт уураахпыт. Барыта холбоон 10 сүрүн этии бэлэмнэннэ уонна Дума тустаах кэмитиэтигэр ыытылынна.
- Сүрүн этиилэр, көннөрүүлэр тустарынан тугу этиэҥ этэй?
- Бастатан туран, сокуон ылыллыан иннинэ, сокуону оҥорооччулар этэллэринэн, сокуон үлэҕэ киирдэҕинэ, Уһук Илин территориятын, дойду ханнык баҕарар муннугар олорор киһи көһөн кэлэн олохсуйара, сир ылара, судургу ньымаҕа олоҕуруохтаах диэн эппиттэрэ. Ол эрэн, бу бырайыакка, сокуонунан бигэргэммит, бу киһи хайдах көһөн кэлэн олохсуйара, регламена суох. Биһиги ол иһин «ценз оседлости», ол эбэтэр гражданин биэс сыл устата олохсуйан баран биирдэ бас билиигэ сирин учаастагын ыларын туруорсабыт.
Иккиһинэн, биһиги санаабытынан, Уһук Илин уокуругар төрүт олохтоох нэһилиэнньэ интэриэһэ учуоттаныахтаах, ол эбэтэр, сир учаастага бастакытынан олохтоох дьоҥҥо бэриллиэхтээх диибит, ол иһин биһиги этэбит, сокуон олоххо киириитин үс түһүмэххэ үллэрэн, бастакы түһүмэххэ – олохтоох муниципалитеттарга олорор дьоҥҥо, иккискэ - Уһук Илин уокуругар олорор дьоҥҥо, үһүскэ – РФ атын уобаластарын олохтоохторугар. Онно эбии, биир учаастакка хас да сайабылыанньа баар буоллаҕына, сири олохтоох киһиэхэ бастакынан биэрэри туруорсабыт.
Маны таһынан, сир учаастагын хас төгүл бэриллэрэ – «принцип однократности» диэн бырайыакка суоҕун бэлиэтээтибит. Бу сир учаастага сүрүннээн туохха анаан, хайдах туттулларын бэрэбиэркэлиир механизма ыйыллыбатах. Ол иһин, чуолкайдаан чааһынай дьиэ тутуутугар, бааһынай, фермерскэй, чааһынай кэтэх хаһаайыстыбанан, тыа хаһаайыстыбатын производствотынан дьарыктаныыга бэриллиэхтээх уонна ханнык көрүҥҥэ бэриллэрин субъект сокуонунан бигэргэтиэххэ наада диибит.
Биир өттүнэн ыллахха, биһиги Сахабыт сирэ, ураты айылҕалаах, ирбэт тоҥҥо олорорбут, ытык кэрэ сирдэрбит, кыра ахсааннаах норуоттар сирдэрэ-уоттара өссө да ситэри статустара бигэргэнэ илик, бу манна 2016 сылтан үп-харчы көрүллэн тустаах үлэ барыахтаах.
- Саха сирэ, маны таһынан, өссө сиртэн хостонор баайдааҕынан биллэр.
- Биһиги этиибит -- биир. Учуоттаммыт, ол эбэтэр, бу сир учаастага, өскөтүн үөрэтиллэн, сир баайа баара биллэр, кыраныыссата ыйыллыбыт информационнай кииҥҥэ баар буолаҕына, бу сир бэриллиэ суохтаах. Уопсайынан, сир учаастагын сир баайын хостуурга анаан көрдүүр дьоҥҥо аккаастыахха наадатын ыйабыт.
- Атын өссө ханнык аккаастыыр төрүөттэри ыйыаҥ этэй?
- Биһиги биир туруорсуубут -- өскөтүн олохтоох нэһилиэнньэ, нэһилиэк мунньаҕар эбэтэр референдум нөҥүө олоҕуран бу сир бэриллибэтин туһунан бигэргэппит буоллахтарына, ордук чуолаан бу кыра ахсааннаах норуоттар түөлбэлээн олорор сирдэригэр, уонна ураты харыстанар сирдэрбитигэр сыһыаннаах буолуохтаах. Уонна биһиги биир этиибит -- маһы бэлэмниир сыаллаах дьоҥҥо эмиэ аккаастыырга.
- Бу сокуону депутаттар арыый хойут үлэҕэ киирэрин туруорсаллар. Туох сыалтан?
-- Сокуону үлэҕэ 2018 сыл тохсунньу 1 күнүттэн кииирэрэ оруннаах диэн этиилээхпит. Билигин ааптардар ыам ыйын 1 күнүттэн дииллэр. Биһиги этиибитинэн ити болдьоххо диэри хаалбыт сир учаастактар докумуоннарын гражданнар ситэри толорорго кыахтаныа этилэр.
- Сир учаастагын сайаапкатын Интернет ситимин нөҥүө биэриэххэ сөп диэн, ханнык баҕарар регионтан. Онтон биһиги нэһилиэктэрбитигэр, улуска да сибээс быстар мөлтөх.
- Биһиэхэ Интернет ситимин скороһынан арҕаа регионнары кытары тэҥнэспэппит. Ол иһин Интернет ситимэ бытаан сирдэригэр суругунан киллэрэр бэрээдэги олохтуурга туруорсабыт.
Госдума ахсынньы 18 күнүгэр бу сокуону бастакы ааҕыыга ылынна. Онно биһиги Госдумаҕа үлэлиир депутаттарбытыгар эрдэттэн этиилэрбитин ыытан турабыт. Ол иһин Федот Тумууһап бу этиилэргэ маарынныыр ис хоһоонноох этиилэри оҥордо.
Ол эрэн, Саха сирин позицията маннык диэн тоһоҕолоон бэлиэтиэххэ баар этэ. Бу этиилэри бэлэмнииргэ элбэх дьон, ведомстволар икки ардыларынааҕы хамыыһыйалар тэриллэн үлэлэстилэр. Правительство, депутаттар, Баай-дуол, сир сыһыаннаһыыларыгар министерство, Общественнай палата, аҕыйах ахсааннаах норуоттар, улуустар бэрэстэбиитэллэрэ кыттыгас үлэлэрин түмүгүнэн бу этиилэр түмүлүннүлэр. Маны таһынан Ил Дархан бэйэтин суругун Госдума туһааннаах кэмитиэтигэр ыытан турар. Бу сокуон барыла РФКП, Аграрнай партия регионнааҕы салааларыгар дьүллэһиллибитэ. Биһиги кэмитиэппит иһинэн киэҥ ыҥырыылаах мунньахтарга алтынньы 14 уонна ахсынньы 10 күннэригэр этиилэр дьүүлэһиллэн кэмитиэт быһаарыытынан Ил Түмэн сессиятыгар киллэриллибитэ.
Уопсайынан, эттэххэ, төһө да сокуон барылын дьүүллэһиигэ бириэмэ ыгымын аахсыбакка туран, республика өттүттэн нэһилиэнньэ интэриэһин көмүскүүр сөптөөх этиилэр, көннөрүүлэр оҥоһулуннулар диэн сыаналыыбын. Ил Түмэн быһаарыытынан мин салалтабынан анал хамыыһыйа тэрилиннэ, састаабыгар уопуттаах норуот депутаттара В.Н.Губарев, И.И.Шамаев, Г.П.Парахин, В.М.Власов киирдилэр, Госдумаҕа фракцияларга, кэмитиэттэргэ өссө да үлэ ыытан, республика этиилэрин туруулаһарга, туруорсарга бэлэммит.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети