Онтон салгыы үрдүк үөрэҕи ылар баҕаттан Томскай куоракка, аара үлэлээн харчы өлөрө- өлөрө, сылы быһа айаннаан тиийэр. Томскайдааҕы губерния гимназиятыгар быһалыы (экстерном) экзамен туттаран ситии-хотуу аттестатын ылар, киирии экзаменнары ситиһиилээхтик туттаран Томскайдааҕы университет медицинскэй факультетын студент буолар, үлэлии-үлэлии үөрэнэр. Салгыы нуучча уһулуччулаах учуонайа П.П. Семенов-Тянь-Шанскай көмөтүнэн Московскай университет медицинскэй факультетыгар көспүтэ уонна кэлин икки сыл оччотооҕу медицинскэй наука бөдөҥ профессордарыгар үөрэнэн дириҥҥ көрүүлээх, үрдүк квалификациялаах врач буолбута. Биллиилээх профессор Алексей Александрович Остроумов терапевтическай клиникатыгар практиканы барбыта. 1898 сыл күһүн государственнай экзаменнарын ситиһиилээхтик туттаран лекарь степенин ылбыта. Олоҕун 22 сылын үөрэҕи баһылааһыҥҥа биэрбитэ.
Төрөөбүт Боотуруускайын улууһугар кэлэн Чурапчыга кииннэммит IV медицинскэй уокурукка эмчитинэн 18 сыл халбаҥнаабакка үлэлиир. 1900 сыллаахха муус устар 1 күнүгэр балыыһаҕа мөссүйүөн уонна бырааба дьиэлэрин анатан 5 оронноох балыыһа арыйбыта. Салгыы элбэх сыратын биэрэн 1912 сыллаахха бастакы типовой балыыһа дьиэтин туттарбыта. Кэлин Чөркөөххө уонна Чычымахха фельдшерскай пууннары астарбыта. Прокопий Нестерович ыарыылар тарҕаныыларыгар олох-дьаһах усулуобуйата улахан оруолу ыларын тоһоҕолоон бэлиэтиирэ. Дьадаҥы дьон олоҕо быстар куһаҕаныттан улаханнык хараастара.
Кинини врач эрэ буолбакка, амарах дууһалаах, үтүө сүбэһит-амаһыт, борустуой дьон улахан доҕорун быһыытынан көрөллөрө. Прокопий Нестерович политическай сыылынайдар эрэллээх доҕордоро этэ. Э. К. Пекарскай сахалыы тылдьыты оҥороругар күүс-көмө буолбута.
Прокопий Нестерович Сокольников өссө биир үтүөтэ - ол нуучча улуу киһитин, суруйааччытын граф Лев Николаевич Толстойу кытта билсиһиитэ, Саха сирин Толстойу кытта сибээстээһинэ буолар. Прокопий Нестерович Толстой көрдөһүүтүн ылынан икки ыйтан ордук кэм устата айаннаан, Саха сиригэр көскө ыытыллыбыт духобордары арыаллаан аҕалар, Л. Н. Толстой махталын ылар, доҕордоһор. Суруктарыгар улуу суруйааччы “...Эйиигин таптыыр Лев Толстой” диэн илии баттыыра, Сокольников эйэ5эс, амарах дууһалааҕын, үтүө сүрэхтээҕин бэлиэтиирэ.
П.Н. Сокольников 1912 сыллаахха атырдьах ыйын 25-тэн балаҕан ыйын 2 күнүгэр диэри Дьокуускайга буолбут Сахалар уобаластааҕы бастакы съезтэригэр Боотуруускай улууһуттан делегат быһыытынан кыттыбыта. Сокольников баай да, тойон да буолбатах, сайдыылаах өйдөөх-санаалаах, саха норуотугар төһө кыалларынан туһаны эрэ аҕаларын туһугар кыһаллар, үтүө тускулу тутуһар дьонтон биирдэстэрэ этэ. Кини дириҥ билиилээх, талааннаах эмчит буолан, бүтүн уобалас үрдүнэн киэңник аатырбыт-сураҕырбыт, бар дьоно дириҕник ытыктыыр киһитэ этэ.
Кинини улахан авторитеттаах, билиилээх-көрүүлээх, Саха сирин интэриэһин чиэстээхтик көмүскүүр кыахтаах киһи быһыытынан Мэҥэттэн Д.Н. Слепцову, Өлүөхүмэттэн А. Е. Капитоновы, В.В. Никифоровы-Күлүмнүүрү кытта Санкт-Петербурга Романовтар династиялара Россия бөрөстүөлүгэр олорбута 300 сылын бэлиэтиир үөрүүлээх бырааһынньыкка делегатынан талбыттара. Онно тиийэн Прокопий Нестерович норуотун туһугар элбэх боппуруоһу туруорсубута, быһаарсыбыта.
Талан ылбыт үлэтигэр бэриниитинэн, ыраахтааҕы былааһын чиновнигын эбээһинэһин үчүгэйдик толорон 1905 сыллаахха титулярнай советник, 1907 сыллаахха коллежскай асессор чыыннарынан бэлиэтэммитэ. 1902 сыллаахха Святой Станислав 3-с степеннээх, 1907 сыллаахха Святой Анна 3-с степеннээх орденнарынан, 1913 сыллаахха Романовтар Дьиэлэрэ 300 сыла туолбутун туһунан өйдөбүнньүк мэтээлинэн наҕараадаламмыта.
П.Н. Сокольников тус олоҕор олус ыарахан дьылҕалаах этэ.
Аҕата үөрэнэ сырыттаҕына, ийэтэ - дойдутугар кэлиэн биир ый иннинэ өлбүттэрэ. Онон дьонун көрсүбэккэ да хаалбыта. Москваҕа үөрэнэ сылдьан Симбирскэйтэн сылдьар учуутал үөрэхтээх Лидия Михайловна Тихомированы кытта билсибитэ. Чурапчыттан 1902 сыллаахха 4 ыйдаах уоппускаҕа Москваҕа бара сырыттаҕына холбоспуттара уонна Лидия Михайловнаны дойдутугар илдьэ кэлбитэ. Иккиэн көмөлөөн ыраас-чэбдик, чөл олоҕу турууласпыттара, кэргэнэ саҥа типовой балыыһаны туттараары сүүрэр-көтөр кэмигэр күүс-көмө буолбута. 4 о5оломмуттара. Уола Сергей кыратыгар ыалдьан өлбүтэ. 1909 сыллаахха ыраах сиринэн ыарыһахтары эмтии сырыттаҕына кэргэнин ороспуойдар киирэн куттаан, устунан өйүгэр оҕустарбыта, сыыһа туттан дьааты иһэн өлбүтэ. Эмиэ командировкаҕа сырыттаҕына улахан кыыс Валя ампаар үрдүттэн сууллан өлбүтэ. 1910 сыллаахха Мэҥэҕэ Бүтэйдээххэ ыарыһахха ыҥырыыга сылдьан учууталлыы олорор аҕабыыт кыыһын Сусанна Степановна Лонгинованы кытта билсэн холбоспуттара. Ол гынан баран эмиэ уһуннук олорботохторо. Сусанна Степановна алҕаска эфир быыһылаабытыгар испиискэ уматан кэргэнэ көрөн турдаҕына умайан өлбүтэ. Кыыһа Елена ыалдьан, иккис кэргэнтэн кыыс Надежда атаҕын өлөрбүтэ гангреналаан эмиэ суорума суолламмыттара. Оҕолоруттан соҕотох хаалбыт Лидия үөрэнэ соҕуруу барбыт. Кини дьылҕата биллибэт.
Врач киһи быһыытынан улахан тулуурдаах, киэҥ-холку майгылаах буолан Дьылҕа хаан ити үлүгэрдээх атаҕастабылын кытаанахтык тулуйбута, сиэрин-майгытын ыһыктыбатаҕа, үлэлээбитин курдук үлэлээбитэ, эмтиир-сэрэтэр үлэтин салгыы ыыппыта. Г.И.Петровскай баһылыктаах Куттал суох буолуутун комитетыгар чилиэнинэн киирбитэ. 1917 сыл муус устарга Саха сирин фельдшердэрин уонна врачтарын съезтэригэр актыыбынайдык кыттан хаста да тыл эппитэ.
1917 сыл ахсынньы 10 күнүгэр баара-суоҕа 52 сааһыгар өлбүтэ, Чурапчыга көмүллүбүтэ.
Төрөөбүт норуотун кыһалҕаларын туоратар туһугар сиэртибэ буолбут сүдү киһибит Прокопий Нестерович Сокольников төрөөбүтэ 150 сылын бэлиэтээн билиҥҥи эдэр көлүөнэҕэ кини үлэтин- хамнаһын сырдатар, сырдык аатын үйэтитэр биһиги ытык иэспит буолар.
(П. Н. Сокольников аатынан Чурапчы киин балыыһатын иһинэн үлэлиир СР доруобуйатын харыстабылын үтүөлээх үлэһитэ Пермяков А. И. тэрийбит Доруобуйа харыстабылын музейын матырыйааллара туһанылыннылар).
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети