«Сахаплемобъединение» ААО племенной үлэҕэ Сунтаар улууһугар специалиһын Елизавета Антоновна Ершованы көрүстүм. Елизавета 2010 сыллаахха Дьокуускайдааҕы Тыа хаһаайыстыбатын академиятын зоотехническай отделениетын бүтэрбит. Һөрэҕин бүтэрээт, улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ да биллэр «Кириэстээх» ТХПК-р үлэлээн уопутурбут. Билиҥҥи дуоһунаһыгар бу сыл ыам ыйыттан үлэлиир эбит. Көрө түһүүгэ бэрт эдэр, номоҕон көрүҥнээх кыыс улууска сүөһүнү сиэмэлээһин үлэтин сүрүннүүр специалиһынан үлэлиирин олус биһирии, сөҕө да санаатым диэххэ сөп.
– Кистэл буолбатах, билигин эдэр киһи сүөһү үлэтигэр сыстыыта бэрт аҕыйах ээ. Елизавета Антоновна, өһүргэммэт инигин, аһаҕастык ыйытыым, бачча эдэр кыыс сиэмэлээһин үлэтинэн дьарыктанаргыттан кыбыста санаабаккын дуо?
– Талан ылбыт идэбиттэн кыбыстыбаппын, сааппаппын. Ким эрэ үлэлиэхтээх буоллаҕа дии. Били, «мин буолбатаҕына ким?..» диэбит курдук. Тыа сирэ сүөһүтэ суох олороро хайдах да сатаммат дии саныыбын. Ол да иһин бу саҥа сокуон ылыллан эрдэҕэ.
– Племенной дьыала туһунан дьүүллэһиигэ сылдьар сокуон 15 ыстатыйатын 2 пуунугар «искусственнай уонна айылҕа быһыытынан буоһатыллыбыт үрдүк бородууксуйаны биэрэр хаачыстыбалаах племенной сүөһүнү тэнитии» диэн баар. Итиннэ эн тугу этиэҥ этэй?
– Мин итиннэ племенной дьыалаҕа үлэһит буоларым быһыытынан, үрдүк бородууксуйаны атын сиртэн аҕалыллыбыт сиэмэнэн буоһатыллан үөскээбит сүөһүттэн эрэ ылыллар диибин. Биһиэхэ, билигин ордук кэтэх хаһаайыстыбаларга, биллэр төрдө-ууһа суох үлүбээй оҕуһунан саптаран олороллор. Оннук усулуобуйаҕа сүөһү хаһан буоһаабыта да чуолкай биллибэт. Оттон искусственнай сиэмэлээһиҥҥэ сүөһү ханнык сиэмэнэн, хаһан буоһатыллыбыта чуолкай биллэр уонна кэтээн көрүүгэ сылдьар.
– Улууска хас нэһилиэккэ осеменатордар баалларый, үлэлэрэ тугунан сыаналанарый, хамнастара хайдаҕый?
– Биһиги улууспут 17 нэһилиэгэр 33 техник-осеменатор үлэлиир. Кинилэр хамнастара төһө төбө ынаҕы сиэмэлээбиттэринэн ааҕыллар.
– Биир төбөнү сиэмэлээһин сыаната төһөнүй?
– Сиэмэлээһин иһин 300 солк. төлүүгүн. Оттон осеменатор хамнаһа биир төбөҕө 800 солк.
– Сөбүгэр да соҕус эбит дии. Хайа, чуолкайа, эрэбилэ сыттаҕа дии. Бу үлэ ханна ордук барарый?
– Сиэмэлээһин үлэтэ ордук көхтөөхтүк Бордоҥҥо, Элгээйигэ барар. Оттон улуус үрдүнэн ыллахха, өрөспүүбүлүкэ орто көрдөрүүтүгэр тэӨмит.
– Сүөһү иитиитигэр бу биир саамай наадалаах дьыалаҕа өрөспүүбүлүкэ өттүттэн өйөбүл хайдаҕый?
– Бу үлэ кэскилин өйдөөн кэлиҥҥи өттүгэр өйөбүл улахан диэххэ наада. Ол курдук, 2013 сыл атырдьах ыйын 16 күнүгэр Өрөспүүбүлүкэбит Президенэ Е.А. Борисов 2209 нүөмэрдээх Ыйааҕын 2.3 пуунугар «Обеспечить совершенствование селекционно-племенной работы с учетом увеличения охвата искусс-твенным осеменением крупного рогатого скота до 70%» диэн этиллибитэ.
– Оттон ити Ыйаах биһиги улууска толоруллуута хайдаҕый?
– Былаан быһыытынан бу сылга биһиги улууска 3900 ынах искусственнайдык сиэмэлэниэхтээҕиттэн бу алтынньы 1 күнүнээҕи туругунан 2466 сиэмэлэммитэ, бырыһыанынан таһаардахха 63 %.
– Ил Дархан сорудаҕа туолууһу дии.
– Оннук. Ол туһуттан улууспут тыа хаһаайыстыбатыгар управлениетын начальнига И.В. Тихонов бу күннэргэ анал бирикээс таһаарда. Сорудаҕы толорор туһуттан бу хаалбыт 3 ыйга биирдиилээн нэһилиэктэргэ сиэмэлэниэхтээх төбө ахсаанын ыйан туран босхо сиэмэлээһини ыытыы туһунан.
– Елизавета Антоновна, өһүргэс буолбатах. Былыр былыргыттан туох баар хамсыыр харамай барыта да ууһуурга, тэнийэргэ баҕата ордук саас, айылҕа уһуктуута, тиллиитэ киирэр диэн буолара. Ол айылҕа сокуона ордук ынах сүөһү өттүгэр биһиги бэйэбит буруйбутунан кэһиллибитэ ыраатта диэххэ сөп. Ордук улахан тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга «кытаанах кыстык» түмүгэр нэһиилэ күөххэ үктэммит сүөһү саас ханнааҕы баҕата киириэй. Ол туһуттан сүөһү үксэ ороһулуур. Ол барытыгар да охсуулаах буолара биллэр.
Эн, эдэр үлэһит онно санааҥ?
– Ону хайыахпытый?.. Сүөһүнү сөптөөхтүк аһатан-харайан бириэмэтигэр буоһатарга бары да интэриэстээхпит бөҕө буоллаҕа дии. Кырдьык, хойут төрөөбүт сүөһү бородууксуйата ночооттооҕо биллэр.
– Елизавета Антоновна, кэпсээниҥ иһин махтал. Өбүгэ-лэриҥ төрүт дьарыктарын симэлийбэтин туһугар үлэлэһэриҥ олус махталлаах дьыала. Салгыы инниҥ хоту дьулурҕатык баран иһэргэр уонна ситиһиилэри баҕарабыт.
Үөһэттэн кэлбит дьаһал толоруллуохтааҕын туһунан бары да билэбит. Инньэ гынан алтынньыга 532, сэтинньигэ 498, оттон ахсынньы аам даам тымныытын саҕана 404 төбө босхо сиэмэлэниэхтээх эбит. Билиҥҥи сүөһү кыстыкка эрэ киирэригэр ситэригэр-хоторугар ким буруйа кэлиэй гынан баран, ити сэтинньигэ, ахсынньыга сиэмэлэммит сүөһү сайын өргөһүгэр эрэ төрүүрүгэр тиийэр дии. Сыаналаах сиэмэ босхо эрэ диэн кураанахха кутуллубатар ханнык.
Мунаарбыт боппуруоспун управление начальнигыттан И.В. Тихоновтан бэйэтиттэн туоһуластым.
Иван Викторович бу дьаһалы биһириир. Билигин араас препараттарынан сүөһү баҕатын хаһан баҕарар киллэриллэр диир. Оннук препараттары ветеринарнай управлениеттан атыылаһыахха сөп. Сылы быһа сиэмэлээһин түмүгэр бородууксуйа сылы быһа быстыбакка баар буоларын хааччыйабыт. Сүөһү сайын, күһүн ичигэскэ төрүүрэ туох да куһаҕана суох диир улуус кылаабынай аграрийа. Чэ, оннук эрэ буоллун дуу.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети