Биһиги бүгүн Орто Халыма улууһугар 4 нэһилиэккэ тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанааччылар, депутаттар, общественность тугу мунньахтаабыттарын, ханнык санааҕа кэлбиттэрин, этиниилэрин кытта билсиэхпит. Ол иннинэ саҥа тахсыахтаах Сокуон сүрүн тосхоллорун билиһиннэриэм. Сокуон барыла 27 ыстатыйаттан турар.

     Бастатан туран, аныгы күҥҥэ диэри тыа хаһаайыстыбата 2006 сыллаахха ылыллыбыт Федеральнай сокуоҥҥа олоҕуран салаллан кэлбит эбит буоллаҕына, саҥа Сокуон Саха сирин айылҕатын, климатын уратытын учуоттаан, бэйэбитигэр сөп түбэһиннэрэн оҥоһулунна. Иккиһинэн, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы тыа сирин уопсай сайдыытын кытта быһаччы сыһыаннааҕынан, миэстэтигэр олох уонна үлэ усулуобуйата тупсарыллыахтааҕа ыйыллыбыт. Үсүһүнэн, Саха сирин нэһилиэнньэтэ бэйэ оҥорон таһаарыллыбыт бородууксуйанан толору хааччылларын ситиһии соруга туруоруллубут. Итини ситиһэр инниттэн 13 сүрүн хайысха чопчуламмыт. Ол курдук маннык хайысхаларга өйөбүл, көмө оҥоһуллуоҕа:

1) сүөһү иитииттэн уонна үүнээйи олордууттан (хортуоппуй, оҕуруот аһын уонна туораахтаах култуураны олордуу) табаары оҥорон таһаарыыга. Манна т/х тирэх тэрилтэлэрин уонна саҥа саҕалаан эрэр фермердэри өйөөһүн эмиэ киирбит;

2) кэтэх хаһаайыстыбалар т/х бородууксуйатынан бэйэлэрэ хааччыныыларыгар;

3) сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ;

4) хотугу төрүт салааларга;

5) т/х сыалларыгар туһуламмыт кыыллары  иитээһиҥҥэ (балыгы тарҕатыы уонна килиэккэлээх кыылы иитии киирэллэр);

6) т/х уонна бултаммыт бородууксуйаны бэлэмнээһиҥҥэ, оҥорон таһаарыыга уонна батарыыга;

7) т/х туттуллар технологияларынан хааччыллыыга (селекционнай-племенной дьыала, ветеринария, агрономия уонна мелиорация);

8) материальнай-техническэй базаны бөҕөргөтүүгэ;

9) науканы сайыннарыыга;

10) каадырынан хааччыллыыга;

11) бааһыналар сирдэрин уоҕурдууга, сири тупсарыыга;

12) нэһилиэктэргэ баар т/х сирдэрин чааһынай бас билиигэ туттарыыны олохтооһуҥҥа уонна көдьүүстээхтик туһаныыга;

13) тыа сиригэр суолу-ииһи тупсарыыга.

     Бу хайысхалар бары тус-туһунан ыстатыйаларынан тыырыллан, быһаарыллан өйдөтүллэллэр. Онон туһааннаах дьон өйдүүрүгэр судургу.

     Маны  таһынан сырдатыы үлэтэ хайдах барыахтааҕа, тыа хаһаайыстыбатын үлэһитин быраабын көмүскээһин, бу салаа сайдыытыгар ассоциациялар уонна сойуустар кыттыылара, Олохтоох бэйэни салайыныы уорганнарын кыттыылара, сир-уот боппуруостара, эппиэтинэс курдук хайысхалар эмиэ киирбиттэр. Биир тылынан эттэххэ, тыа хаһаайыстыбатын бары салаалара биир докумуоҥҥа тиһиллэн, чопчуланан уонна саамай сүрүнэ — тыйыс усулуобуйабытын учуоттаан оҥоһулунна.

     Оттон биһиги улууспут дьоно туох дииллэрий?

Байды нэһилиэгин дьаһалтатын тыа хаһаайыстыбатын специалиһа Артур Вячеславович Рязанскай:

— Сокуон барылын дьүүллэһии биһиги нэһилиэкпитигэр алтынньы 12 күнүгэр ыытыллыбыта. Мунньахха 22 киһи кыттыыны ылбыта. Манна докумуону билиһиннэрбиппит, ону истэн баран бары биир тылынан бу сокуон барылын ылынарга куоластаабыппыт. Тугунан сөбүлэттэ диэтэххэ, дойду сокуонугар биир халыыпка киллэриллэн үлэ барбыт эбит буоллаҕына, өрөспүүбүлүкэбит усулуобуйата учуоттаммыт. Бэйэбитигэр сөптөөх сокуон тахсаары турар эбит диэн үөрдүбүт. Оттон билигин бэйэбит-бэйэбитигэр дьаһанан олоробут. Күн-дьыл уһаан кыстыкка өссө да киирэ иликпит. Сүөһүлэр сыһыыга бара тураллар, уу отун, бэрдьигэһи тото сииллэр. Онон сүөһү көрөөччү күн аайы сылгылаан аҕаларга күһэллэр. Нэһилиэккэ тутуллубут хотону, 86 төбө сүөһүнү В.В.Еремеев салайааччылаах бааһынай хаһаайыстыбаҕа туттардыбыт. Манна олохтоохтортон 4 киһи үлэлиир. Үүттэрин "Амтан" ТХПК-ҕа быһа туттарары кэпсэттибит. Ол курдук Василий Васильевич чааһынай массыынатынан үүтү күннэтэ куоракка киллэрэн туттарар буолла. Атын да хаһаайыстыбалар үлэни ыыталларыгар кэпсэтиини ыыта сылдьабыт.

     Алаһыай нэһилиэгэр буолбут мунньахха 18 киһи кыттыбыт. Сокуон барылын билсиһии кэнниттэн маннык этиилэр киирбиттэр:

- сыллата уматыкка сыана үрдүүрүнэн, үүккэ субсидияны эмиэ үрдэтии;

- ыраах сытар учаастактартан оту тиэйиигэ көмөнү киллэрии;

- судаарыстыба өттүттэн хаһаайыстыба көрүҥүттэн тутулуга суох барыларыгар көмө оҥоһуллуохтаах;

- сүөһү ахсаанын элбэтэр инниттэн төбөтүн ахсааныгар субсидияны көрүү;

- булгуччулаах өртөөһүнү киллэрии, манна болдьохторо уонна эппиэтинэстээх ким буолара чопчу ыйыллыан наада;

- кэтэх уонна бааһынай хаһаайыстыбалаахтарга резербэ отун фондатын тэрийии механизмын толкуйдаһын;

- 50 төбөҕө хотон тутуутун судаарыстыбаннай бырагырааматын оҥорооһун.

    Бастакы Мээтис нэһилиэгэр 31 киһи бары сокуон барылын бигэргэппит эбит буоллахтарына, Иккис Хаҥалас нэһилиэгэр араас санаалар иһилиннилэр.

  В.М.Слепцов, биэнсийэлээх:

— Сокуон икки барылын иккиэннэрин билистим. Өскөтүн бастакы бырайыакка "депрессивнай территория" диэн хоту арктическай улуустары туһунан көрөр ыстатыйа киирбит эбит буоллаҕына, 2017 сыл тохсунньу маҥнайгы күнүттэн киириэхтээх сокуон барылыгар бу туһунан киирбэтэҕэ өйдөммөт, хомотор. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин туһунан туох да суох, "сайдыы" эрэ диэн тыл үгүстүк туттуллар. Кытыы сытар кыра нэһилиэктэр туһунан суруллубатах. Онон, мин санаабар, бу сокуону өссө үчүгэйдик ырытан, тэнитэн оҥоруохтарын наада.

     Л.И.Никитина, дьаһалта баһылыгын солбуйааччы:

— Бу сокуон олоххо киирдэҕинэ, биһиги нэһилиэк таһымыгар тус сыаллаах бырагыраама оҥостон, онуоха олоҕуран ынах-сылгы төбөтүн элбэтэргэ, оҥорон таһаарар бородууксуйабытын батарарга кыах бэриллиэ. Ону кытта туһаныллыбакка сытар ходуһа сирдэрин туһаҕа таһаарыыга, сайылыктары тэрийиигэ, сылгыны үөрдээн иитиигэ, базаларын тэрийиигэ субсидия көрүллүө диэн өйдөөтүм. Маныаха элбэх сүөһүлээх чааһынай хаһаайыстыбаларга эбии компенсационнай төлөбүрдэр дуу биитэр үлэ ыстааһа ааҕылларын курдук киллэриэххэ баара.

     Б.А.Хужояров, учаастактааҕы балыыһа бырааһа:

— Бу докумуоҥҥа олохтоох табаары оҥорооччулар профилактическай прививкалары булгуччу ылыахтаахтарын туһунан киллэриэххэ.

     С.С.Слепцова, Эбээх орто оскуолатын дириэктэрин солбуйааччы:

— Бу сокуон олоххо киирдэҕинэ, кыайан ииттибэт ыалтан сүөһүлэрин ылан агрооскуоланы тэриниэххэ сөп. Оҕолорбутун өбүгэбит төрүт дьарыктарыгар оскуолаттан үөрэтэргэ кыах бэриллэр.

     Д.Д.Слепцов, "Ынтаах" бааһынай хаһаайыстыба баһылыга:

— Сокуоҥҥа бородууксуйаны бэлэмнээн батарыы туһунан киирбитэ сөптөөх. Күн бүгүн эппитин, балыкпытын кыайан батарбакка ыарахаттары көрсөбүт. Бу сокуоҥҥа олоҕуран, улуус таһымыгар тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар тэрилтэни тэрийиини наадалааҕынан ааҕабын. Оттонор, сүөһү мэччийэр сирдэрин чөлүгэр түһэрии олоххо түргэнник киирэригэр баҕарабын.

     Түмүккэ, мунньахха кыттыбыт 37 киһи бары сокуон барылын өйүүллэрин туһунан куоластаатылар уонна хотуг улуустарга болҕомто уурулларыгар баҕа санааларын тиэртилэр.