Сокуон барылын Акимар Акимович бастаан билиһиннэригэр бу сокуон бары араҥаны барытын хаппытын бэлиэтээтэ. Сокуон олоххо киирдэҕинэ нормативнай аакталарынан өссө бигэргэнэн, эбиллэн биэриэҕин чопчулаата, сокуон барылыгар сайдыы науканы кытта быстыспат ситимнээх буолуоҕар тохтоото уонна бу сокуон күүһүгэр киирдэҕинэ ханнык сокуоннар тохтуохтарын эттэ.Сиргэ уонна сир сыһыаннаһыыларыгар боппуруоска эппиэттээтэ. Гаврильева Варвара Михайловна бу сокуон барылыгар сайылыктааһын киирбитин уонна оҥорон таһаарыы боппуруостарын ордук чорботон бэлиэтээтэ. Дьяконов Константин Лукич сокуон барылыгар рыночнай сыһыан, затрата өттүгэр уонна кэтэх ыалга өйөбүл өттүгэр болҕомтону туһаайда. Филиппов Дмитрий Анатольевич эдэр киһи быһыытынан каадыры бэлэмнээһин өттүгэр санаатын этиннэ.

Мин санаабар сокуон барыла киэҥник нэһилиэнньэ бары араҥатын хабан дьүүллэһиллиэхтээх, тыа сиригэр олорор дьон санаабытын этинэн сокуоҥҥа киирэригэр кыһаллыахтаахпыт. Сокуон 27 ыстатыйаттан турар. Бары араҥаны барытын хаппыт. Ол курдук сүөһү, сылгы, таба, дьиэ көтөрүн   иитиитин, үүнээйини үүннэриини, сири оҥорууну, бултуур сири, балыгы бултааһыны барытын хаппыт. Бу салаалар наукаҕа тирэҕирэн сайдыахтарыгар болҕомтону туһаайбыт. Бу туһунан 17 ыстатыйаҕа сурулла сылдьар. Билиҥҥи балаһыанньаны ылар буоллахха тыа хаһаайыстыбатын научнай института тыа сириттэн мин санаабар ыраах соҕуһунан сылдьар. Кинилэр айбыт научнай разработкалара биһиэхэ тыа сиригэр кыайан туттуллубаттар. Ол курдук сүөһүнү төлөһүтэргэ эбии аһылык оҥорбуттарын, үүт астар закваскаларын оҥорбуттарын, убаһаны түргэнник улаатыннарар ньыманы айбыттарын биһиги тыа сирин олохтоохторо кыайан билбэппит. Информация аҕыйах. Онон билигин бу үлэни хамнаһы тэрийэргэ наука сыстыбыта, сокуонунан бигэргэммитэ үчүгэй дии саныыбын.

Сокуон 18 ыстатыйатыгар каадырынан хааччыйыы киирбит бу олоххо киирдэҕинэ земскэй зоотехниктар, земскэй агрономнар тыа сиригэр баар буолууһуктар. Биллэн турар бу манна элбэх сүөһүлээх, бааһыналаах  буолуохтаахпытыгар ирдэбил туруон наада. Бу ыстатыйа 6 пуунугар сөп түбэһиннэрэн аграрнай хайысхалаах оскуолаларга базаны хаҥатыы суруллубутун икки илиинэн өйүөххэ наада.

 Сокуон барылыгар тыа сирин территорияларын инфраструктуратын сайыннарыы 24 ыстатыйаҕа киирбитин мин саамай сөптөөх дии санаатым. Билиҥҥи турукка биһиги саамай ыарырҕатар боппуруоспут бу тыа хаһаайыстыбатын объектарыгар электричество уотун киллэрии буолар. Бу ыстатыйа 4 пуунугар киирбитэ саамай сөп, билигин сокуон өттүнэн үп-харчы көрүллүөн сөп эбит дии санаатым. Электричество уота баар буоллаҕына тутуу сайдыы баар буолуо.

Бу ыстатыйаҕа өссө эбии тыа сиригэр олорор дьон усулуобуйатын тупсарар, олохторун-дьаһахтарын чэпчэтэр усулуобуйалары киллэриэххэ дии саныыбын. Анал программа ылынан олорор дьиэлэри толору хааччыллыылаах, тупсаҕай тутуулаах гынарга. Гаас тиийбэт нэһилиэнньэлээх пууннарга кииннэммит ититиини киллэрэр киһи дьон-сэргэ тыа сиригэр куораттан итэҕэһэ суох олоруо этэ.

Бу ыстатыйа 3 пуунун 3 подпуунугар тыа хаһаайыстыбатыгар туһалаах сирдэригэр суолу-ииһи тупсаран оҥоруу наада этэ. Дьэ ол тупсаран оҥорон баран дьэ транспорт сырыытын олохтуохха. Биһиги нэһилиэкпитигэр биир мөлүйүөннээх харчыбытынан программа быһыытынан үһүс уонна төрдүс  уулуссабытын оҥортордубут. Сокуон быһыытынан харчы эбии көрүллэрэ буоллар бу үлэни түргэнник түмүктээн атын хайысхаларга киириэххэ сөп этэ дии саныыбын.

Биһиги нэһилиэк улууска сайылыктааһыҥҥа биир бастакынан киирбиппит. Бу сокуон барылыгар сайылыктааһын киирбитэ үчүгэйи эрэ аҕалыаҕар саарбахтааһын суох. Билиҥҥи кэмнэ сайылыктар урукку сопхуос саҕана тутуллубут базаларга үлэлииллэр. Билиҥҥи кэм ирдэбилигэр эппиэттиир сайылыктары бырайыак быһыытынан тутан кэбистэххэ сайылыктарга таһааран сүөһү төбөтүн аччаппат механизмнары тобулуохха наада уонна үрдүк хаачыстыбалаах бородууксуйаны оҥорон таһаарыахха наада. Онон биир тылынан эттэххэ сайылыктары сөргүтүүгэ уонна сайыннарыыга государство өйөбүлэ хайаан да наада.

Сокуон барылыгар 22 ыстатыйаҕа тыа хаһаайыстыбата сайдыытыгар олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара кыттыылар ыйыллыбыт. Билиҥҥи туругунан биһиги тыа нэһилиэктэрин баһылыктара бу боппуруостарынан күн аайы дьарыгырарбыт сокуонунан бигэргэннэҕинэ үлэбитигэр өссө көмөлөөх буолуо этэ. Ол гынан баран бу сокуон барыла билигин биһиги үлэлии олорор 131 нүөмэрдээх “Олохтоох бэйэни салайыныы уопсай бириинсиптэрин” кытта сөп түбэһиэхтээх. Билиҥҥи турукка биһиги тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыыга бэйэбит олохтоох бюджеппытыгар  үп-харчы көрүнэр кыахпыт суох. Үп-харчы көрүнэргэ анал тыа хаһаайыстыбатын сайдыытын программата баар буолуохтаах. Маннык программалар бааллар эрээри мин санаабар кыайан үлэлээбэттэр. Бэл оройуоммут иһигэр тыа хаһаайыстыбатын программата баар дуу суох дуу. Баар буоллаҕына улаханнык тыаһа суохтук үлэлиир дуу. Бу ыстатыйа 1 уонна 2  пууннара муниципальнай оройуоннар уонна куорат уокуругун олохтоох бэйэни салайыныы уорганнара эрэ дэммит. Ону эбэн биэриэххэ наада саха сиригэр улахан анара бу тыа сиригэр олорорунан сибээстээн оройуон уонна уокурук диэбэккэ олохтоох бэйэни салайыныы бары тэриллиилэригэр диэххэ дии саныыбын.

Биһиги мунньахпытыгар тэрилтэ салайааччыларыгар, тыа хаһаайыстыбатын специалистарыгар, депутаттарга сокуону ырытарга дьүүллэһэргэ сорудах бэрилиннэ.

Онон түмүктээн эттэхпинэ тыа сиригэр олорор дьоҥҥо, тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанар бары хаһаайыстыбаларга өбүгэлэрбититтэн баччааҥҥа дылы илдьэ кэлбит дьарыкпытын аныгы научнай төрүккэ олоҕуран салгыы сайыннаран, сүөһүттэн ылыллар бородууксуйаны элбэтэн, сүөһүбүт төбөтүн аччаппат туһугар элбэх үлэни-хамнаһы ыытыахпытын наадатын бу сокуон барылыгар этиллибитин нэһилиэнньэ бары араҥата үчүгэйдик ырытыан кэпсэтиэн, санаатын этиниэн наада. Ол наадатыгар оройуон хамыыһыйа тэрийэн бары нэһилиэктэри кэрийэн быһааран, санааларын, этиилэрин истэн уопсай түмүк оҥорон Ил Түмэҥҥэ сэтинньи ыйга бастакы ааҕыы киириитигэр киллэриэххэ диэн этиилээхпин.