Александр АРТЕМЬЕВ:
– Ил Дархан тус көҕүлээһининэн, кыттыытынан оҥоһуллубут «Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы туһунан» сокуон барылын дьүүллэһиигэ бу күннэргэ элбэх кэпсэтии бара турар. Ол иһигэр пресса күүскэ үлэлиирин бэлиэтиэхпин баҕарабын. Уопсастыбаннас кыттыыта даҕаны көхтөөх. «Норуот фронун» таһымыгар эмиэ дьүүлгэ турда. Өрөспүүбүлүкэтээҕи АПК сүбэлиир-методологическай киинин кытта реестр оҥоробут. ТХНЧИ-тан бастакы этиини туппуппут. Билиҥҥи туругунан, 58 муниципальнай тэриллииттэн (нэһилиэктэн) уонна сыччах ааспыт биир нэдиэлэ иһигэр 19 муниципальнай оройуонтан этиилэр киирдилэр. Министиэристибэлэр, биэдэмистибэлэр кыттан эрэллэр. Судаарыстыбаннай былаас уорганнара өссө көхтөөхтүк кытталларын эрэнэ күүтэбит.
Сокуоҥҥа биһиги министиэристибэбит сирэй эппиэтинэһи сүгэр. Сэтинньи ыйга Ил Түмэҥҥэ бастакы ааҕыыга киллэриэхпит. Бу Сокуон үлэлээтэҕинэ, элбэх сокуон күүһүн сүтэрэр. Онон олору солбуйар кыахтаах буолуохтаах. Баҕа санаабыт диэн, үбүлээһиҥҥэ 10 млрд солк. тахсыахтаахпыт. Оттон Сокуон олоххо толору күүһүнэн үлэлээтэҕинэ, 12-13 млрд солк. (ити 15%-ҥа тэҥ) буолуон даҕаны сөп. Билигин эһиилги бүддьүөккэ үлэлэһэ сылдьабыт.
Чокуур ГАВРИЛЬЕВ:
– Быһаччы үлэлии-хамсыы сылдьар бааһынай Афанасий Кузьмич сокуоҥҥа туох этиилээҕин урут истиэҕиҥ.
Афанасий ХАРЛАМПЬЕВ, “Тускул” бааһынай хаһаайыстыба баһылыга (Бүлүү, Лөкөчөөн):
— Мин 2003 сылтан бааһынай хаһаайыстыба тэринэн үлэлиибин. Билигин 330-ча сүөһүлээхпин, ол иһигэр 130-ча ыанар ынахтаахпын. Сыл аайы 500 тонна оту оттуубун. «Бааһынай хаһаайыстыба базатыгар сүөһү иитэр дьиэ кэргэн фермаларын сайыннарыы» бырагырааманан кыстык хотон туттубутум. Итинник көмө баара үлэлииргэ тирэх буолар.
Сокуон барылын дьүүллэһиигэ таһааран, үлэ дьонун санаатын истэргит үчүгэй. Тэрээһиннээх уонна бааһынай диэн араарыллыбакка, бары тыа хаһаайыстыбатын үлэтин-хамнаһын тэрийиигэ тирэх хаһаайыстыба быһыытынан көрүллүбүппүт астык. Ити эрээри, хос үбүлээһиҥҥэ төһө үп көрүллүөҕүн туһунан чопчу ыйыллыбатах, бородууксуйа бэйэҕэ турар ороскуотун туһунан улаханнык этиллибэтэх курдук. Баҕар, бэйэм ситэ көрбөтөҕүм буолуо. Бородууксуйа бэйэҕэ турар сыанатын толуйар гына өйөбүл оҥоһуллара буоллар, дьиҥинэн, туох даҕаны субсидия-дотация наадата суох буолуо этэ.
Валерий ЕФРЕМОВ, СӨ бааһынай хаһаайыстыбаларын уонна кэпэрэтииптэрин ассоциациятын бэрэссэдээтэлэ:
— Дьиҥнээхтик үлэлии-хамсыы сылдьар киһи Афанасий Кузьмич сөпкө бэлиэтиир. Сокуоҥҥа бородууксуйа атыылаһыллар сыанатын туһунан кыратык быктарыллыбыт. Ол курдук, 13-с ыстатыйа 4-с, 5-с пууннарыгар боломуочуйалаах толорооччу уорганнар бородууксуйа бэйэҕэ турар сыанатын ааҕан, атыылаһыллар сыананы олохтууллар дэммит. Бааһынай хаһаайыстыбалар ассоциацияларын курдук уопсастыбаннай түмсүүлэри кытыннарар эбэтэр кытыннарбат туһунан 21-с ыстатыйаҕа этиллибит. Оттон сайдыылаах судаарыстыбаларга (биһиги бааһынайдарбыт Германияҕа уопут атастаһа бара сылдьыбыт буолан билэллэр) ситэриилээх былаас уорганнара уопсастыбаннай тэрилтэлэри, холбоһуктары кытары сөбүлэҥэ суох биир даҕаны сокуону, ыйааҕы ылбаттар. Онон, кэлим соҕотуопкалааччы биһигини кытары сүбэлэспэккэ, бородууксуйа бэйэҕэ турар сыанатын ааҕар итиэннэ онтон таһааран атыылаһыллар сыананы олохтуур түбэлтэтигэр сокуон олоххо киириэ суоҕа.
Аны үбүлээһин туһунан. Сыллааҕы бүддьүөттэн тыа хаһаайыстыбатыгар төһө харчы тыырыллара чопчу этиллиэхтээх. Биһиги ити суума 10 %-тан итэҕэһэ суох буолуон баҕарабыт. Урут, 2000 с., бүддьүөт 10 %-а тыа хаһаайыстыбатыгар бэриллэ сылдьыбыта. Онтон билигин 5-6% эрэ. Бырыһыанынан ыйдахха, бүддьүөт төһөнөн уларыйар-улаатар даҕаны, көрүллэр харчы соччонон улаатан иһиэ этэ. Ити биирэ. Иккиһинэн, көрүллэр үп 20%-а эрэ табаары оҥорооччуга тиийэр. Дьиҥинэн, харчы баһыйар өттө бэриллиэхтээх. Үлэ киһитэ ол үбү ылан кимиэхэ, туох сыалга биэрэрин бэйэтэ быһаарыахтаах. Үгүс бааһынай “киилэ үүт 70-80 солкуобайга, эт 4-5 мөһөөххө тутуллара буоллар, атын көмөҕө наадыйбакка үлэлиэх этибит” диэн санаалаах.
Кистэл буолбатах, улуустардааҕы оҕо саадтара, оскуолалар аһы-үөлү Дьокуускайтан кууһунан атыылаһаллар. Харчыларын кэрэйэн, оҕолору хаһан, ханна уонна туохтан оҥоһуллубута биллибэт үүтүнэн, этинэн аһаталлар. Ити иһин сабыылаах тэрилтэлэри хааччыйарга олохтоох бородууксуйанан чорбоччу тутар туһунан анал пуун киллэриллиэхтээх. Оччотугар эппитин-үүппүтүн батарыыга дьиҥ-чахчы мэктиэлэммит тиһик баар буолуоҕа. Сокуон барылын дьүүллэһэ сылдьабыт, этиилэрбитин уонна баҕа санааларбытын түмэн министиэристибэҕэ түһэриэхпит.
Ч.ГАВРИЛЬЕВ:
— Аны иккис сүрүн биэдэмистибэни – хотугу үгэс буолбут салаалары сүрүннүүр Арктика дьыалаларыгар кэмитиэти истиэххэ.
Иван ПАВЛОВ, Арктика дьыалаларыгар судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлин бастакы солбуйааччы:
— Биһиги эмиэ урукку сылларга үлэлээн-хамсаан ааспыт бэтэрээннэрбитин кытыннаран туран, тэрилтэлэринэн, хаһаайыстыбаларынан дьүүллэһэ, этиилэри хомуйа, түмэ сылдьабыт. Табаны, килиэккэлээх кыылы иитии, балыктааһын, бултааһын курдук сүрүн салаалар сокуон 12-с, 13-с, 14-с ыстатыйаларыгар киирбиттэр. Дьон өйдөөбөт түгэннэрэ син бааллар эрээри, сокуоҥҥа барыта ымпыгар-чымпыгар диэри суруллуохтаах диэн буолбатах, салааны сайыннарыыга төһүү буолар хайысхалар ыйыллыахтаахтар.
Валерий Николаевич этиитигэр тохтуом. Бородууксуйа бэйэҕэ турар сыаната хантан ылылларый? Кини табаары оҥорооччу этиитигэр олоҕурар. Ол тирэх сыыппараттан ааҕыллан, бырабыыталыстыба ыйааҕынан бигэргэнэр.
Ч.Гаврильев:
— Иван Петрович, хаһыаппыт быйыл саас “Таба иитиитин хайдах сайыннарабыт?” диэн тиэмэҕэ “төгүрүк остуол” тэрийбитэ. Онно “Таба иитиитин туһунан” сокуон тула кэпсэтэн турабыт. Саҥа сокуон бигэргэннэҕинэ, ол сокуон күүһүн сүтэрэр дуо? Ону сэргэ табаһыт хамнаһа хайдах буолуой?
И.ПАВЛОВ:
— Ааспыт өттүгэр ылыллыбыт сокуоннар, ол иһигэр таба иитиитин, балыктааһын, аҕа ууһун общиналарын, көс оскуолалар тустарынан өрөспүүбүлүкэ сокуоннара күүстэрин сүтэрбэттэр, салгыы үлэлииллэр. Ону таһынан чопчуланан, саҥа сокуоҥҥа сөп түбэһиннэрэн бэриллиэхтэрэ.
Хамнас, атыннык эттэххэ бүддьүөттэн көрүллэр эбии төлөбүр ирдэбилинэн ыстаадаҕа 13 табаһыт (бу иһигэр 4 чуумсук, 1 исписэлиис киирэр) биир ыстаадаҕа туундара зонатыгар 1,2 тыһ., тыалаах туундараҕа 1 тыһ., хайалаах тыа зонатыгар 800, тыа зонатыгар 500 таба баар буолуохтаах. Ол эрээри, сорох хаһаайыстыбаларга 13 киһи оннугар 6-8 киһи үлэлиир, таба ахсаана тахсыбат. 50-100 табалаах общиналар эмиэ бааллар. Ити иһин, бу механизм саҥаттан көрүллүөҕэ.
Ч.ГАВРИЛЬЕВ:
— Баҕар, мин сыыһа өйдөөбүтүм буолуо эрээри, ыты иитиини туспа көрүөххэ диэн этэллэрэ төһө оруннааҕый?
И.ПАВЛОВ:
— Кырдьык, тыйыс айылҕалаах хотугу сиргэ табаһыт ыттар, булчут ыттар үлэһит киһи арахсыспат аргыстара, эрэллээх доҕотторо, көмөлөһөөччүлэрэ буолаллар. Ааспыт өттүгэр судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа ыты иитиини киллэртэрэргэ үлэ саҕаланан иһэн, туспа салаа быһыытынан киирэр кыаҕа суох диэн өйөммөтөҕө. Систиэмэ баар буолуон наада. Билигин ыттары иитиигэ дьон биирдиилээн идэтийэрин учуонайдар да, экэнэмиистэр да бизнес курдук көрөллөр. Ол эрээри, ыттар тустарынан этии киирбитэ боротокуолга ылыллыбыта.
Ч.ГАВРИЛЬЕВ:
— Оттон саха сүөһүтүгэр уонна саха сылгытыгар үбүлээһин хайдах тэриллиэй?
Ксенофонт ОКОНЕШНИКОВ, “Сахаплемхолбоһук” ААУо Селекциялыыр киинин салайааччыта:
— Саха сүөһүтүн уратытын туһунан хатылыы барбакка, биири этэбин: төрүт сүөһүбүт хаанын ыраастык тутар, ахсаанын элбэтэр туһугар анал сокуон баар итиэннэ бүддьүөттэн үбүлэнэр генофонднай тэрилтэлэр (“Бытантай” уонна “Тускул”) үлэлииллэр. Аны көмө бу тэрилтэлэр материальнай-техническэй базаларын хаҥатыыга, ол эбэтэр аныгы хотоннору тутууга, көмө көрүллүөн наада.
Ааспыт нэдиэлэҕэ сылгыһыттар ассоциацияларын сойууһун уочараттаах мунньаҕар сокуон барылын дьүүллэспиппит. Мунньах кыттыылаахтара сокуону оҥорооччулар ынах сүөһү ахсаана түһэ турарынан, сүрүн болҕомтону сүөһүгэ, сүөһү ахсаанын элбэтиигэ туһаайбыттар диэн быһаарбыттара.
Сылгыны үөрдээн иитии өйөбүлүн быһыытынан оттук-уматык, нолуок, уот төлөбүрүн ороскуоттарын толуйуу курдук олус элбэх уонна бытархай кыһалҕалар киирбиттэр. Салааны сайыннарыыга биирдиилээн бытарыппакка, боппуруоһу төрдүттэн уонна кэлимник быһаарар көрдьүүстээх буолуо. Ааспыт өттүгэр уһун уонна тымныы кыһыннаах экстремальнай дойдуга олорорбут учуоттанан компенсация итиэннэ сылгыны ыраах учаастактарга илдьэн көрүүгэ-истиигэ “отгонность” диэн төлөбүр баара. Дьэ, итилэри сөргүтүөххэ наада. Билигин 200 биэлээх хаһаайыстыба 250 биэни тутара, 10 биэлээх ыал 15 биэни иитэрэ кыаллыбат. Тоҕо? Сирдэрэ суох. “Отгонность” диэн ыстатыйа киллэрилиннэҕинэ, сылгыны бөһүөлэктэн тэйиччи, туһаныллыбакка сытар учаастактарга илдьэн иитиэхтэрэ. Оччотугар мэччирэҥ да, оттуур сир да тахсан кэлиэҕэ. Экстремальнай дойдуга олорууга компенсация сөргүтүлүннэҕинэ, сылгыһыттары үлэҕэ кэтэр халыҥ таҥаһынан хааччыйыыга тиийэ араас көмө, өйөбүл кэлимник тэриллиэҕэ.
Ч.ГАВРИЛЬЕВ:
— Аны сир боппуруоһугар киириэххэ. Сири туһаныы боппуруостара 23-с ыстатыйаҕа чопчуламмыттар. Тыа хаһаайыстыбатын сирин фондатын тэрийии туһунан суруллубут. Мин санаабар, туһаныллыбат сирдэри сааһылыыр туһуттан маннык этиллибит буолуохтаах.
В.ЕФРЕМОВ:
— Ити боппуруос, кырдьык, быһаарыллыан наада. Сир 1990-с сылларга үллэһиллибитинэн турар. Оччолорго сир ылбыт дьон сүөһүлэрин эһэннэр, билигин ходуһаларын түүлүүллэр. Оттон саҥа үлэлиир дьон сирдэрэ кыра эбэтэр төрүт суох. Холобур, бу Афанасий Кузьмич сирэ кыра буолан, ото тиийбэккэ, манна, кый ыраах сиргэ, кэлэн от атыылаһа сатыыр.
А.АРТЕМЬЕВ:
– Сири ревизиялааһыҥҥа үлэ ыытыллыан наада. Хоту эҥэргэ ойуур фондатыгар киирэр сир олус элбэх. Бырабыыталыстыба таһымыгар билигин 1 гектар сири босхо биэрии туһунан кэпсэтии бара турар. Үгүс нэһилиэккэ 90-с сылларга сири дьоҥҥо түҥэтэн баран, бүгүн үлэлии сатыыр бааһынайдарга кыайан биэрбэппит. Куоракка олорооччулар сир түүлээн аһыыллар. Нэһилиэк ахсын сири хаттаан үллэрии фондата баар буолуохтаах. Холобур, Амма улууһугар Сулҕаччыга «нэһилиэк түҥэтиллибэт сирэ» диэн өрдөөҕүттэн баар. Арендаҕа эрэ биэрэллэр. Нэһилиэктэр баһылыктара дьонноругар төһө кыһаллаллара сиргэ сыһыаннарыттан көстөр.
Григорий ЭМ, “Эм” бааһынай хаһаайыстыба баһылыга (Дьокуускай):
— Атыттарга хайдаҕын билбэтим эрээри, куорат таһыгар элбэх сир туһаныллыбакка сытар. Олор бары хаһаайыннаахтар. Мин өссө уон сыл анараа өттүгэр үс сыл устата туһамматах дьонтон сирдэрин төттөрү ылар туһунан сокуону таһаарарга бырабыыталыстыбаҕа туруорса сылдьыбытым. Сири чааһынайга биэрии сыыһа. Холобур, мин муҥутаан аны уон сыл үлэлиэм, сааһыран уурайыам. Оччотугар сирбин ханна гынабын? Ити иһин этэбин: сир үлэлиир эрэ дьоҥҥо итиэннэ арендаҕа бэриллиэхтээх, үс сыл устата үлэлээбэтэ даҕаны төттөрү ылыллыахтаах. Бу сирбэр мин 15 сыл устата үлэлээтим, дэлби тууһурда, онон сынньатыахпын, атын сири ылыахпын баҕарабын даҕаны, сир суох.
Ч.ГАВРИЛЬЕВ:
— Сиртэн үүнүүнү ылыыга туохха өйөбүл оҥоһуллара көдьүүстээҕий?
— Сиэмэҕэ уонна тиэхиньикэҕэ. Билигин көмө ыһыыга гектарынан бэриллэр. Үлэлэрин саҥа саҕалыыр бааһынайдарга анал бырагырааманан көмө баарын утарбаппын эрээри, урукку сыллартан утумнаахтык үлэлиир, үрдүк көрдөрүүнү ситиһэр фермердэргэ тоҕо көмө суоҕуй?
А.АРТЕМЬЕВ:
— Оччотугар үчүгэй көрдөрүүлээх бааһынай элбэҕи ылыахтаах диигит. Быйыл оҕуруот хаһаайыстыбаларыгар 20, бурдуктаах хаһаайыстыбалар 200 гектар ыһыылаах буолуохтаахтар диэн ирдэбил турбута сөп дуо?
— Сөп, сир кэҥэтиллиэхтээх. Сирдээхпит буоллар, биһиги хотугу улуустар олохтоохторун хортуоппуйунан, оҕуруот аһынан толору хааччыйыах этибит.
Ч.ГАВРИЛЬЕВ:
– Аны соҕотуопка тиһигин туһунан кэпсэтиэххэ. Константин Егоровичтан саҕалыыр ордук буолуо.
Константин ТИМОФЕЕВ, «СахаАгроПродукт» ӨТХПХБК бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ:
– Билигин соҕотуопка тиһигэ үүккэ эрэ баар. Сокуон барылын 13-с ыстатыйатыгар оҕуруот аһыгар, балыкка, бултаныллар түүлээххэ барытыгар баар. Сокуон барылыгар «мэктиэлэммит тутар сыана» туһунан өйдөбүл киирдэ. Эрдэ үүт тутааччы атыылаһар сыанатын уонна үүккэ судаарыстыба бүддьүөтүттэн көрүллэр субсидия харчытын араараллара. Онон тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын, ону таһынан балыгы, түүлээҕи, сир аһын соҕотуопкалааһыҥҥа мэктиэлэммит тутар сыана олохтонор. Олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатыгар итиини биэрэллэрин 1 гекакалорийга көрсөр толору ороскуоттарынан ааҕан төлөнөр. Тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорооччуларга эмиэ Саха сирин тыйыс усулуобуйатын учуоттаан, бородууксуйа оҥоһуллан тахсар, астаныллар, харайыллар, тиэйэр-таһар, батарыллар ороскуоттарын толуйар, барыстаахтык үлэлиир гына мэктиэлэммит тутар сыана олохтоноро ыйыллар.
А.АРТЕМЬЕВ:
– Сунтаар улууһугар 8 соҕотуопкалыыр тэрилтэ баар. Итилэртэн икки тэрилтэ туруктаахтык үлэлиир. Дьон «единэйи» (биир кэлим соҕотуопкалааччыны) монополист курдук саныыр. Дьиҥинэн, сыананы паайсыктар бырабылыанньа мунньаҕар бэйэлэрэ быһаллар.
«Преференция» диэн үчүгэй тыл баар. Эмиэ бэйэм дойдубун холобурдуурбар тиийэбин. Амма улууһунааҕы оҕо тэрилтэлэрэ бары олохтоох бородууксуйаны ылаллар. Бүгүн министиэристибэ соруга: оҥоһуллубут табаары сыанаҕа атыылаһары тэрийии. Үүт харчыта үрдэтиллэн, дьон үүт туттарарга баҕата күүһүрдэ. Ол гынан баран, ынахпыт ахсаана аҕыйыырын суотугар соҕотуопкаланар кээмэй кыччаан иһэр. Сылларынан көрдөххө, ынах сүөһү ахсаана 18 тыһ., 17 тыһ. төбөнөн аҕыйыы турбут буоллаҕына, кэлиҥҥи сылларга 5-4 тыһ. төбөнөн көҕүрүүр. Онон бигэтийиигэ кэлэн эрэбит.
Ч.ГАВРИЛЬЕВ:
– Сокуон барылыгар кэтэхтэр күөмчүлэммэттэр дуо?
К.ТИМОФЕЕВ:
– Нолуок кодексыгар сөп түбэһиннэрэн, кэтэх хаһаайыстыбалаах ыал тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын батаран ылбыт дохуотугар подоходнай нолуоктан босхолонор. Биһиги хаһаайыстыбаларбыт бытархайдар. Ол иһин кэтэх хаһаайыстыбалаахтар соҕотуопкалыыр кэпэрэтииптэри тэринэн паайсыгынан киирэн, бородууксуйаларын туттараллар. Ыанар ынах көрүүтүн ороскуотун толуйарга 10 тыһ. солк. субсидия быһыытынан бэриллэ сылдьыбыта сыысхаллаах этэ. Биһиэхэ кэпэрээссийэ тиһигэ сөпкө үлэлиир. Эккэ, оҕуруот аһыгар мэктиэлэммит тутар сыана көрүллэрэ сөптөөх диибин.
А.АРТЕМЬЕВ:
– Быыһык кэмҥэ кэллибит. Тэрээһиннээхтэр уонна кэтэхтэр сүөһүлэрин ахсаана тэҥнэстэ. Мантан инньэ табаарынай бородууксуйаҕа тахсыахтаахпыт.
Борис ФЕДОРОВ, «Туймаада» ҮХАПК ААУо үп-экономика салаатын салайааччыта:
– Бастатан, тыа хаһаайыстыбатыгар үлэни тэрийэргэ үп-харчы тиийбэт. Чуолкайдык эттэххэ, «түргэн харчы» суох. Холобур, сир үлэтинэн дьарыктанар хаһаайыстыба ыһыы үлэтигэр сиэмэ, уматык, саппаас чаас ылыныан наада. Оттон ол болдьоҕо, Григорий Федорович этэрин курдук, сүүрбэ эрэ хонуктаах. Онон харчыны суһаллык биэрэр фонда тэриллиэх тустаах. Быйыл биһиэхэ соокупка диэн харчы биэрдилэр. Биһиги маны саҕалааһын быһыытынан көрөбүт.
Иккиһинэн, страховкалааһыҥҥа сыл аайы 20-25 мөл. солк. страховой бириэмийэ үбэ көрүллэр. Ол үп страховкалыыр компанияларга быһа барар уонна «страховой түбэлтэ» буолбатаҕына төннүбэт. Биһиги 16-с ыстатыйа 3-с пуунугар «страховкалыыр компанияларга төлөнүллэр страховой бириэмийэ үбүн, сатаатар, аҥарын бырыһыаҥҥа тыа хаһаайыстыбатыгар тастан үбү тардыыга туһанарга» диэн ис хоһоонноох хос пууну эбэргэ этиилээхпит.
А.АРТЕМЬЕВ:
– Сүөһүгэ-сылгыга уонна үүнээйигэ страховкаҕа 95 бырыһыаҥҥа тиийэ толуйуу үбэ көрүллэр. Биһиги дьоммут ол ордор 5 бырыһыаны даҕаны кыайан төлөөбөттөр. Россельхозбаан хаһаайыстыбаларга кирэдьиит биэриитэ мөлтөх. Быйыл 450 мөл. солкуобайы эрэ биэрдилэр.
Прокопий СТАРОСТИН, «СӨ АПК-ын сүбэлиир-методологическай киинэ» автономнай тэрилтэ генеральнай дириэктэрэ:
— Сахабыт сирэ олус киэҥ. Хоту-соҕуруу, илин-арҕаа бары атын-атын усулуобуйаҕа олороллор. Ол ахсын тус-туспа сокуону оҥороруҥ табыллыбат. Ол иһин бары кыһалҕаны хабар биир сокуон оҥоһулларынан уустуктардаах. Социальнай-экономическай сайдыы бырагыраамата бүттүүн хабара, ол иһин министиэристибэлэр ылыммыт көрүүлэрэ сөп түбэһиспэттэрэ элбэх буолааччы.
Тэрилтэбит үлэтин хайысхатын уларытан эрэбит. Сокуоҥҥа этиилэри үөрэтэ-ырыта сылдьабыт. Хас биирдии нэһилиэк идэтийэр хайысхалаах. Миэстэтигэр тиийэн, тустаах нэһилиэк тугунан тыынарын, туох кыһалҕалааҕын, төһө бородууксуйаны оҥорон таһаарар, батарар кыахтааҕар учуонайдары кытыннаран түмүк таһаарыахпыт. Оччоҕуна эрэ туһааннаах хайысхаларга (тыа хаһаайыстыбатыгар, доруобуйа харыстабылыгар, социальнай харысхалга, о.д.а.) төһө көмө үп тиксэриллиэхтээҕэ чуолкай буолуо. Методика сокуоҥҥа тирэҕириэхтээх. Сокуоҥҥа хайдах ыйылларынан методика оҥоһуллуохтаах. Холобур, соҕотуопка тиһигэ сааһыланара ордук, нэһилиэк кэпэрэтиибэ астаабыт аһын ханна батарарын, сыыйа агрокластерга кубулуйарын быһаарыахтаахпыт. Ону тэҥэ Сир кодексыгар олоҕуран сирбитин хаттаан ааҕарбыт эрэйиллэр.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети