Тополинай сэлиэнньэтэ «Победа» сопхуос отделениетын базатыгар кэннэки Социалистическай Үлэ Геройа буолбут Василий Михайлович Кладкин салайар «Томпо» таба иитэр сопхуоһун киин уһаайбатын быһыытынан, урут суолу тутааччы ГУЛАГ хаайыылаахтара олоро сылдьыбыт сирдэригэр тутуллубута.
Онтон ыла 40-ча сыл ааста. Билигин бөһүөлэккэ 900–чэкэ киһи олорор, нэһилиэги В.М. Кладкин кыыһа Надежда Кладкина-Клышейко хаһыс да төгүлүн баһылыгынан талыллан салайар. ОДьКХ салаата, дизельнэй электростанция, «Томпо» ТХПК-фактория, П. Погодаев уонна М. Лебедев ааттарынан аҕа ууһун общиналара, 55 иитиллээччилээх «Тугутчаан» оҕо саада, 130-ча үөрэнээччилээх орто оскуола, аҕыс куойкалаах учаастактааҕы балыыһа, «Гарпана» этническэй культура киинэ үлэлииллэр.
Нэһилиэнньэ сүрүн дьарыга - таба иитиитэ. «Томпо» ТХПК (фактория) (салайааччы Николай Лебедев)от ыйын 1 күнүнээҕи туругунан 9406 эрэ табалаах. 2012 сыллаахха 11201, 2013 сыллаахха9552 таба баара. Икки родовой общинаҕа 1174 таба баар. Кооперативка таба аҕыйааһына үлэһит тиийбэтин, хамнас кыратын, үлэлиир усулуобуйа ыараханын кытта сибээстээх. Эбиитин бөрө, эһэ элбээн улахан хоромньуну оҥороллор. Сороҕор саас, улахан төрүөх саҕана, үрэхтэр эрдэ сүүрдэннэр, элбэх тугут ууга былдьанар. ТХПК иистэнэр сыаҕар таба тириитин, тыһын таҥастаан табаһыттарга таҥас, атыыга оһуордаах унтуулары, кырадаһыннарынан араас көбүөрдэри, сувенирдары тигэллэр.
Төһө да кэккэ уустуктар баалларын иннигэр, улуус уонна нэһилиэк дьаһалталара нэһилиэк олоҕо-дьаһаҕа тупсарын туһугар үлэни-хамнаһы ыытар. 2011 сылтан суолу көрүүгэ-истиигэ республикаттан 25 мөл. солк. көрүллэн, суол-иис быдан тупсубут, Мөөкүлэ үрэҕи туоруур муостаны өрөмүөннээбиттэр. Электро-уот ситимин сөргүтүүгэ, баҕаналары бетон атахха туруорууга, ОДьКХ улахан кыамталаах хочуоллары туруоруу, сылытар ситим ордук айгыраабыт өттүн саҥардыыга үлэ барар. 2012 сыллаахха 12,5 мөл. солк. тыырыллан оскуолаҕа хапытаалынай өрөмүөн ыытыллыбыта. Ону таһынан сэлиэнньэ иһинээҕи суол өрөмүөннэммитэ. Культура дьиэтин кырыыһата уларытыллыбыта, балыыһаҕа портативнай УЗИ, компьютер, небулайзер микроскоп ылыллыбыттара. ОДьКХ реформатын көмөлөһөр фондатын чэрчитинэн көрүллэр дьоҕус үбүнэн олорор дьиэни бас билээччилэр табаарыстыбалара (ТСЖ) өрөмүөнү бэйэлэрин кыахтарынан ыыталлар.
- Ол эрээри элбэх кыһалҕа республика эрэ таһымыгар быһаарыллар кыахтаах. Былырыын Саха сирин Ил Дархана Егор Борисов Республика Правительствотын чилиэннэрин кытта кэлэ сылдьыбыта, мунньах ыытан олохтоохтор улахан кыһалҕаларын боротокуолга киллэрбиттэрэ.
- Ил Дархан Егор Борисов дьаһалыгар сөп түбэһиннэрэн от ыйыгар Дьокуускайга 2014-2017 сс. Томпо улууһун сайдыытыгар анаммыт СР Правительствотын председателэ Галина Данчиковапредседателлээх республика салайааччыларын мунньаҕа буолбута. Онно Томпо улууһуттан оройуон баһылыга Георгий Герасимов, Дьабарыкы Хайа бөһүөлэгин уонна Томпо нэһилиэгин баһылыктара кыттыбыттара.
- Георгий Герасимов мустубут дьоҥҥо республика баһылыга Тополинай уонна Кириэс Халдьаайы сэлиэнньэлэр олохтоохторун кытта көрсүһүүтүн түмүгэр биэрбит сорудахтара уонна "Оройуон социальнай-экономическай сайдыытын сүрүн хайысхалара уонна түмүктэрэ" диэн Правительство уурааҕа хайдах туолан иһэллэрин иһитиннэрбитэ. Бу былааннар олоххо киириилэрэ оройуоҥҥа улахан суолталаахтарын бэлиэтээн, Галина Данчикова болҕомтону баар кыһалҕалары быһаарыыга туһаайбыта.
- Мунньахха Томпо эбээн нэһилиэгэр сыһыаннаах элбэх боппуруос көрүллүбүтэ. Арктика дьыалаларыгар республика государственнай комитетыгар «Томпо» кооператив харааллары уонна 2017 сылга табаны астыыр кыра пууну тутарыгар государственнай өйөбүлү хааччыйарыгар, харааллары уонна күрүөлэри тутууга, кыра табаны астыыр пууну тутарга үбү көрөргө этиллибитэ. Тополинайга тиэрдэр «Дьааҥы» республикатааҕы массыына суолун өрөмүөннүүргэ үбүнэн көмөлөһүү боппуруоһа эмиэ боротокуолга баар. Оҕо саадыгар миэстэ тиийбэтинэн элбэх кырачааннар дьиэлэригэр олороллорун болҕомтоҕо ылан, 98 миэстэлээх саҥа оҕо саадын тутууну, орто оскуоланы 2016 сылга хапытаалынай өрөмүөннээһини боротокуолга киллэрбиттэрэ.
СР Доруобуйа харыстабылын министерствотынан учаастактааҕы балыыһа хапытаалынай өрөмүөнүгэр 7100 тыһ. солк көрүллэр буолла. Киин хочуолунайы уонна ититэр ситими өрөмүөннээһини СР ОДьКХ министерствота 2015-2019 сс. инвестпрограммаҕа киллэриэхтээх. Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл политикатын министерствотын олорор дьиэ-уот программатынан урукку өртүгэр 4 дьиэ тутуллубута, билигин өссө 10 ыал дьиэ туттуон баҕарар.
Онон Томпо эбээн нэһилиэгин инники дьылҕата бу икки улахан мунньахтар түмүктэринэн ылыныллыбыт боротокуоллары олоххо киллэриини кытта ыкса сибээстээх.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети