Наһаа эдэр сылдьан хат буолуу кини сокуоннайа сааһын ситэ илигин сэргэ, кыыс оҕо ситэ сайда илик организмыгар уонна төрүөхтээх оҕоҕо олус кутталлаах. Обургу оҕо хат буолан хааллаҕына, уопсай үөрэхтээһин оскуолатын кыайан бүтэрбэт, моральнай уонна өй-санаа өттүнэн улахан охсууну ылар.
Бу туһунан Дьокуускай к. доруобуйаҕа харыстабылын управлениета ыыппыт «Обургу оҕо хат буолуута – социальнай кыһалҕа» диэн «төгүрүк остуолугар» дьүүллэстилэр. Сүрүн иһитиннэриилэри СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин кылаабынай акушер-гинеколога Татьяна Павлова, Дьокуускай к. доруобуйа харыстабылыгар управлениетын кылаабынай акушер-гинеколога Людмила Шек уо.д.а. оҥордулар.
Х х х
Сексуальнай олоҕунан олоруу орто сааһа Бразилияҕа – 12, Нигерияҕа – 15, Соҕуруу Африкаҕа – 16, Францияҕа – 17,4 сааска тэҥнэһэр буоллаҕына, Россияҕа – 16.
Россияҕа 15-17 саастаах кыргыттар 40 бырыһыаннара эр киһини кытары номнуо сылдьыспыт буолаллар. Уопсайынан, 15 саастаах кыргыттар – 5,6 бырыһыаннара, уолаттар 19,5 бырыһыаннара сексуальнай олоҕу билэллэр. 18 саастаахтар 82 бырыһыаннара сексуальнай өттүнэн актыыбынай буолаллар. Оттон хат буолбут кыргыттары сааһынан ылан көрдөххө:
- 5,1 бырыһыаннара – 14 саастаах;
- 6,1% – 15 cаастаах;
- 32,4% – 16 саастаах;
- 57 % – 17 саастаах буолаллар.
Социальнай туруктарынан:
- 78,8 бырыһыаннара – оскуола уонна орто үөрэх кыһаларын үөрэнээччилэрэ;
- 18,6% – дьиэҕэ олорооччулар,
- 5,3 – үлэһиттэр.
Ыксаллаах турукка тоҕо тиийэллэр?
Кыргыттар эр киһини кытары сылдьыһыы уонна оҕо үөскээһинин ымпыгын-чымпыгын ситэ билбэттэриттэн уонна ийэлэр эппиэтинэһэ суохтарыттан сылтаан, гинекологическай ыарыылаах кыргыттар анал бырааска хойутаан көрдөрүнэллэр. Ол иһин, оҕо гинекологар хойутаан кэлэр кыргыттар ахсааннара элбээн иһэр. Обургу кыргыттар 10-12 бырыһыаннара эрэ ыалдьалларын туһунан гинекологка кэлиэхтэрин иннинэ билбит буолаллар.
РФ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин бирикээһинэн кыыс оҕо төрөөтүн кытта, 3, 6-7, 11-12, 14 саастарыгар эмчиккэ көрдөрүнүөхтээх. Онтон 14 сааһын кэнниттэн сыл аайы гинекологка бэрэбиэркэлэниэхтээх.
Исписэлиистэр бигэргэтэллэринэн, кыргыттар хат буолан хаалар биричиинэлэринэн манныктар буолаллар:
– Обургу оҕо олорор социальнай усулуобуйатын бырачыастааһыныттан;
– эрдэ сайдарыттан (соматическай);
– уйулҕатын сайдыыта уратытыттан;
– ийэ уонна кыыс икки ардыгар өйдөспөт сыһыантан;
– аймахтар, доҕоттор эрдэ хат буолалларын көрө сылдьыыттан;
– обургу оҕо билиитэ-көрүүтэ таһымыттан;
– оскуолаҕа уонна дьиэ кэргэҥҥэ сексуальнай иитиигэ болҕомто ситэри ууруллубатыттан;
- наркотиктаах веществоларынан уонна табаҕынан үлүһүйүү кэнниттэн.
- толорута суох дьиэ кэргэҥҥэ иитииллииттэн;
- төрөппүттэр бэйэ-бэйэлэригэр халы-мааргы сыһыаннарыттан;
- дьиэ кэргэҥҥэ сексуальнай иитии баар да буоллаҕына, ол сыыһатыттан;
- кыыс оҕону сиэри-таһынан эпиэкэлээһинтэн, үбү-харчыны матайдыырыгар көҥүлү биэрииттэн уо.д.а.
Доруобуйа – ийэ буолууга хардыы
Дойдуга хас бэһис паара кыайан оҕолонор кыаҕа суох. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр 10 бырыһыаннара – анемиялаах, 8% – эндокриннай патологиялаах, 7-10% – куртах-оһоҕос ыарыылаах, 10% – бүөрэ, 10% – быара уларыйыылаахтар эбит. Маннык ыарыылаах сылдьан, «улахан олоххо» үктэнэллэр.
Кинилэр аҥардас доруобуйаларынан да ийэ буоларга бэлэмэ суохтар.
Оҕону түһэртэрии содуллара олус элбэхтэр:
– атын ыарыыларга тириэрдиэн сөп;
– кыыс оҕо менструальнай циклэ кэһиллэр:
– кэлин оҕотун ийэ хаатыгар илдьэ сылдьыа суоҕун сөп;
– төрүөх сайдыытыгар мэһэйдиир плацента үлэтэ кэһиллэр.
Оҕо сылдьан оҕолонор суолга тиийдэҕинэ:
– Улаханнык уолуйар, күннээҕи режимэ ыһыллар, өй-санаа өттүнэн улахан охсууну ылар, майгыта-сигилитэ уларыйар;
– Кыыс уонна ийэ икки ардыгар сыһыан күүрэр (оҕо бэйэтигэр бүгэр, бырачыастыыр уонна аккаастыыр дьайыылара элбиир);
– Ыксаллаах быһыыттан тахса, куота охсоору психоактивнай веществолары тутта сатыыр;
– Олохтон көҥүл өттүнэн барар туһунан санаан ылар, оҕотун бэйэтэ түһэрэр туһунан толкуйдуур.
Хайдах сэрэтиэххэ?
Төрөппүт оҕотун кытары итэҕэллээх сыһыаҥҥа киириэхтээх. А.э. урут бобуулаах диэн сыаналыыр тиэмэлэрбитигэр (ол иһигэр, дьахтар уонна эр киһи сылдьыһыытын) аһаҕастык кэпсэтиэхтээхтэр. Оскуолаҕа сексуальнай иитиигэ стандартнай үөрэх бырагыраамалара суохтарынан, бу тиэмэҕэ аналлаах киинэлэри көрдөрүөхтээхтэр, лекциялары ааҕыахтаахтар.
Харыстанар контрацепциялар тустарынан толору билиһиннэриэхтээхтэр. Кыыс оҕо эр киһини кытары баҕа өттүнэн эрэ сексуальнай сыһыаҥҥа киириэхтээҕин, кыыс да уол өттүттэн бэйэ-бэйэлэригэр эппиэтинэстээх сыһыан баар буолуохтааҕын, атын да сыаннастар ытыктаныллыахтаахтарын билиэхтээхтэр.
Сексуальнай үөрэхтээһин инникитин ыал буолуохтаах эдэр дьон дьон нус-хас олороллоругар, кинилэр тустаах нуормалары тутуһалларыгар, сексуальнай өттүнэн бэйэ-бэйэлэригэр сөп түбэһэллэригэр, чөл олоҕу тутуһалларыгар хайысхаланыахтаах.
Сексуальнай үөрэхтээһин уонна половой иитии уопсай соруктаахтар – обургу оҕону половой олоххо муҥутаан бэлэмнээһин.
Төрөппүттэр үгүстэрэ половой иитиини 10 сааһыттан оскуолаҕа киллэриини утарбаттар. Кинилэр онно бэйэлэрэ кыттыһыахтаахтарын курдук саныыллар эрээри, олоххо көрдөххө, оҕолоругар көмөлөһөр күүстэрэ тиийбэт. Улахан дьон бу туһунан кэпсэтиини саҕалыыртан куттанар. Оҕолору кытары үлэлиир медицинскэй кииннэр систиэмэлэрэ сайда илик. Исписэлиистэр обургу оҕолорго ханнык контрацепцияны сүбэлииргэ бэл, биир санаалара суох. Оттон маннык мөккүөрдэр тахса турар бириэмэлэригэр оҕолор билиини, иһитиннэриини үксүгэр доҕотторуттан уонна биир саастыылаахтарыттан ылаллар. Манна даҕатан эттэххэ, ийэлэр кыргыттарын кытары син элбэхтик кэпсэтэр буоллахтарына, уолаттар бэйэлэрэ-бэйэлэригэр хаалан хаалаллар. Ол кэннэ аныгы эр дьон, дьахталларга тэҥнээтэххэ, ыал буоларга уонна эппиэтинэһи сүгэргэ бэлэмэ суохтарыттан соһуйуохха сөп дуо?
Обургу оҕолор хат буолуулара:
|
|
2011 с. |
2012 с. |
2013 с. |
2014 с. |
2015 с (9 ыйга) |
|
Барыта |
78 |
95 |
94 |
143 |
100 (3,5%) |
|
Төрөөһүн |
71 |
72 |
49 |
85 |
46 (46%) |
|
Түһэттэрии |
5 |
5 |
11 |
12 |
4 |
|
Хат буолуу |
– |
18 |
34 |
58 |
54 |
|
Дьокуускайга |
78 |
69 |
78 |
55 |
76(76%) |
|
Улуустарга |
– |
– |
15 |
30 |
24 (24%) |
Туһалаах «оскуоланы» тумнума
Дьокуускайга 1996 с. аан бастаан тэриллибит соҕотох гинекологическай кабинет төрүөҕүттэн 17 сааһыгар диэри саастаах кыргыттары көрөр-истэр. Гинекологическай ыарыылаах кыргыттары, олох ыарахаттарыгар түбэспит тулаайах оҕолору диспансернай кэтээн көрүүгэ ылар. Бу кабинекка 2011 с. – 8180, 2012 с. – 11979, 2013 с. – 16999, 2014 с. 17568 оҕо сылдьыбыт. Сылга 8 тыһыынча курдук обургу оҕо доруобуйатын чөлүгэр түһэрэр, үтүөрдэр.
2012 сылтан 358 доруобуйа оскуолата ыытылынна, 7170 кыыс поликлиника базаларыгар уонна үөрэх тэрилтэлэригэр үөрэннэ. 2012-2015 сс. оҕо куораттааҕы балыыһатын быраастара уонна гинекологтара Арктика улуустарыгар (Булуҥҥа, Эдьигээҥҥэ, Анаабырга, Өлөөҥҥө, Аллайыахаҕа, Абыйга, Орто Халымаҕа, Муомаҕа, Үөһэ Дьааҥыга, Усуйаанаҕа) оҕолору диспансеризациялааһыҥҥа кытыннылар.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети