ЯСИА12+ СахаМедиа

Сюжеты

Главное Политика Экономика Общество Территория Инвестник Происшествия Культура Спорт Природа Жизнь Подробно Не факт
11 июня 2015, 10:26

Балык ыраас ууга сылдьарын курдук, оҕо эйгэтэ ыраас буолуохтаах


Бэс ыйын 5 күнүгэр «Саха сирэ» хаһыат редакцията Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Бэстээх дьаһалтатын дьиэтигэр ыыппыт оҕо иитиитигэр аналлаах «төгүрүк остуолугар» киэҥ кэпсэтии таҕыста. Манна этиллибит кэскиллээх этиилэр, дьоһуннаах санаалар өрөспүүбүлүкэ бары улуустарыгар тарҕанан, хас биирдии киһиэхэ көмөлөөх буолалларыгар эрэнэбит.

photoByWidth&id=36374&width=1000

Чокуур Гаврильев, «Саха сирэ» хаһыат редактора:

- Оҕону иитиигэ араас кыһалҕа баарын бары бэркэ диэн билэбит. Холобур, «Оҕону оскуола, уопсастыба иитиэхтээх дуу, төрөппүт иитиэхтээх дуу?» диэн боппуруос үйэлээх мөккүөргэ кубулуйда.

Андрей Находкин, Мэҥэ-Хаҥалас оройуоннааҕы сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ:

Былырыын Кытайга улуус делегациятын кытары бара сылдьан, оҕо иитиитигэр үөрүйэхтэрин анаан-минээн билсибиппит. Онно 3-4 тыһыынча оҕо күн аайы сарсыарда аайы биир киһи курдук тахсан зарядка оҥорорун сөҕө-махтайа көрбүппүт. Аны улахан кылаас оҕолоро корпустан корпуска баралларыгар бары сэлэлии хаамсан бараллар. Итини көрөн баран, биһиэхэ эмиэ бэрээдэги кытаанахтык тутар уонна консервативнай өйдөөх-санаалаах учууталлар наадалар эбит диэн санааҕа кэлбитим.

Оҕолорго барыларыгар биир кэлим ирдэбили киллэриэххэ наада. Манна сыһыаран эттэххэ, Россия Президенэ Владимир Путин оҕону патриотическай тыыҥҥа иитиигэ ылсыста. Онон ону өйөөн, бэйэбит этии киллэрэн үлэлиэхпитин наада. Итинник биир тэрилтэ суоҕун тухары аҥардас учуутал дуу, төрөппүт дуу үлэлээннэр боппуруоһу быһаарыа суохтара. Уопсай консервативнай соҕус иитиини киллэриэххэ.

Быраап уонна эбээһинэс диэҥҥэ тохтоотоххо, оҕолорбутугар наһаа элбэх быраап бэриллибитигэр улахан дьон бэйэбит буруйдаахпыт, оҕолорбутун бэйэбит буорту оҥоробут.

photoByWidth&id=36381&width=1000

Ньургуйаана Варламова, үөрэх управлениетын иитэр үлэҕэ, эбии үөрэхтээһиҥҥэ отделын салайааччы:

Оҕону, бастатан туран, ийэ уонна аҕа иитэр. Оттон оҕо уһуйаана, оскуола – төрөппүттэргэ уонна оҕо инники сайдыытыгар көмөлөһөр тэрилтэлэр.

Быйылгы үөрэх дьылыгар «Сыл кылааһа» бырайыагы үлэлэтэн, оскуола оҕолоругар биир тэҥ таҥаһы киллэрбиппит. Оҕолорбутун патриотическай тыыҥҥа иитэр наадаттан оскуола үөрэнээччилэрэ Россия, Саха сирин уонна улуус Гимнин үөрэттилэр. Итини улахан ситиһиибитинэн ааҕабыт.

Александра Яковлева, социальнай-реабилитационнай киин дириэктэрэ:

Оҕону төрөппүт иитиэхтээҕэ айылҕаттан бэриллэр уонна сокуонунан да ирдэнэр. Ол гынан баран, сорох төрөппүт өйө-санаата, кыаҕа тиийбэт буоллаҕына, судаарыстыба көмөлөһүөхтээх. Биир оннук тэрилтэнэн СӨ Үлэҕэ уонна социальнай сайдыыга министиэристибэтин иһинэн сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолору социальнай реабилатациялыыр кииммит буолар. Биһиги Кииммитигэр сылга 200-чэ оҕо киирэн тахсар. Сорох дьон: «Төрөппүттэн оҕотун ылбыккыт кэннэ эбээһинэстэн босхолонон, арыгылаамына», – диир. Ити санааны биһиги сыыһанан ааҕабыт. Оҕо барахсан төрөппүтэ арыгылыырыгар сиэртибэ буолуо суохтаах. Урут төрөппүт быраабын быһар миэрэттэн куттанар буоллахтарына, аныгы төрөппүттэр куттамматтар. «Быһыҥ, хата оҕолорбут дьиэлэниэхтэрэ», – диир төрөппүттэр эмиэ баар буоллулар.

photoByWidth&id=36378&width=1000

Алексей Григорьев, эппиэкэ уонна попечительство отделын начальнига:

Оҕо дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэр. Ол гынан баран, РФ Үөрэх туһунан сокуона этэринэн, оҕо иитиитигэр төрөппүт уонна учуутал тэҥҥэ эппиэттииллэр. Оҕо иитиитэ төрөппүккэ эрэ сүктэриллэр дииллэригэр сөбүлэспэппин. Оҕо бэрээдэги кэһэр түбэлтэтигэр учуутал эппиэттиэхтээх. Хомойуох иһин, биһиэхэ оннук буолбатах. Онно биир идэлээхтэрим туох да буруйдара суох. СӨ Үөрэҕин министиэристибэтэ иитиигэ ирдэбилэ суох үлэлии олорор дии саныыбын. Дьиҥэр, үөрэхтээһин сокуона үөрэҕинэн эрэ муҥурдаммат. Онон оҕо иитиитин мүччү тутуу федерация сокуона туолбатыгар сытар дии саныыбын.

photoByWidth&id=36380&width=1000

Фекла Аммосова, Дьабыыл нэһилиэгиттэн үс оҕолоох ыал ийэтэ:

Мин төрөппүт быһыытынан этэр буоллахпына, оскуола уонна төрөппүт оҕоҕо биир ирдэбиллээх буолуохтаах. Учуутал ирдиирин төрөппүт эмиэ ирдиэхтээх. Ону төрөппүт утарар буоллаҕына, оҕото син биир төрөппүтүн көрөр.

«Оҕо икки сирэйдээх: дьиэтигэр олох атын, кини дьиҥнээх сирэйэ уулуссаҕа көстөр», – дииллэр. Оскуола, төрөппүт, социум бары биир ирдэбиллээх буоллахпытына эрэ, дьиҥнээх киһини иитэн таһаарыахпыт.

Мин оҕобун хайдах иитэрбиттэн бэйэм нус-хас олохпун оҥостобун дии саныыбын. Оҕону иитии учуутал эбээһинэһэ буолбатах.

photoByWidth&id=36379&width=1000

Тамара Афанасьева,Аллараа Бэстэээх:

- Итэҕэл суох буолла. Ханнык төрөппүт оҕотугар куһаҕаны баҕарыай? Ол гынан баран, оҕобун төһө да үчүгэйдик ииппитим иһин, уулуссаҕа тахсан атын сабыдыалга оҕустарар. Учуутал оҕону үөрэттэ да бүттэ диэн буолуо суохтаах. Киһи үйэтин сааһын тухары иитиллэр. Оҕо кимиэхэ эрэ итэҕэйиэхтээх, кимиэхэ эрэ тэҥнэһэр идеаллаах буолуохтаах. Киһи-аймах сыаннастара хаһан да уларыйбаттар. Билигин оҕолору, ыччаттары куһаҕаттар диэн мөҕөллөрүгэр сөпсөспөппүн. Кинилэр – биһиги бэйэбит сиэркилэбит.

Ирина Назарова, дьиэ кэргэн, оҕо аймах управлениетын специалиһа:

«Оҕону иитии боппуруоһа киһи-аймах баарын тухары биир», – диэн этэллэр да, бириэмэ, көлүөнэ барыта уларыйан иһэр. Арай сыаннастар хаалаллар. Ол гынан баран, оҕо хайдах иитиллэн тахсыыта оҕо дьиэтигэр, олорор сиригэр усулуобуйатыттан, төрдүлэриттэн-уустарыттан, гениттэн эмиэ элбэх тутулуктаах. Оҕо иитиитигэр уопсайынан киһи барыта биир тэҥ билиилээх-көрүүлээх буолбатах. Ол иһин, көмөлөһөр тэрилтэлэргэ, кадрдарга эмиэ болҕомто ууруохха наада.

Мин көрөрбүнэн, оскуола уопсастыбаттан наһаа тэйдэ. Онон уопсастыбаннай үлэҕэ кыттыыга учууталларга туох эрэ критерийдэр эбэтэр ирдэбиллэр киирэллэрэ буоллар. Киһилии киһи буоларга учуутал оруола олус улахан.

Андрей Находкин:

Рынок сүрүн тускула – күрэстэһии. Төрөппүттэр икки ардыларыгар, табаардар икки ардыларыгар, рекламаҕа, уо.д.а. күрэстэһии барар. Онон күрэстэһиигэ кыайтарбыт дьиэ кэргэттэр ыарахан турукка киирэллэр. Рынок усулуобуйатыгар чорбойбут чорбойдун, кыайтарбыт хааллын диэн санаанан салайтараллар. Ити биһиэхэ, Россияҕа, сөбө суох систиэмэ. Онон улахан халтарыйыы таҕыста. Ол гынан баран, урукку сыаннастарбытыгар син биир хаһан эрэ төннүөхпүт.

Маргарита Максимова, бэтэрээннэр улуустааҕы сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ:

Төрөппүт оҕотун бэйэтэ иитиэхтээх, онно эбээ да, эһээ да орооһуо суохтаах. Тоҕо диэтэххэ эбээ-эһээ орооһор буоллахтарына, иитии эмиэ атын суолунан барыан сөп. Оҕо саатар алын кылааһы бүтэриэр диэри ийэ уонна аҕа кимҥэ да соҥнообокко, бэйэлэрэ көрүөхтээхтэр. Ол кэнниттэн оҕо уһуйааныгар, оскуолаҕа киирбит оҕоҕо, биллэн турар, педагогтар көмөлөрө хайаан да наада.

Билиҥҥи кэмҥэ төрөппүттэр 70 бырыһыаннара оскуола мунньаҕар сылдьыбаттар. Ити кинилэр оҕо оскуолаҕа хайдах үөрэнэригэр аахайбаттарыттан тахсар. Ол иһин, уопсастыбаннас, оскуола, төрөппүт оҕобутун биир санааҕа киирэн ииппэппит. Оскуола биэрбит иитиитин төрөппүт дьиэтигэр илдьэ барара буоллар, син тугу эрэ оҥоруон сөп этэ.

Рынок усулуобуйатыгар оҕо үчүгэй оҕолорго тардыһара наадалаах. Таҥас-сап өттүнэн тоҕо эрэ тардыһаллар дии. Оттон мөлтөх үөрэхтээх оҕолор бастыҥнарга тоҕо тардыспаттарый? Онно бары көмөлөһүөҕүҥ.

Константин Захаров, дьиэ кэргэн, оҕо аймах управлениетын салайааччыта:

Оҕону кэлэктиибинэн иитии баар буолуохтаах. Биһиги көлүөнэ сайыҥҥы лааҕырдартан саҕалаан, күрүө тутуутугар, оҕуруокка үлэлээн улааппыппыт. Ити барыта кэнники уон сылга эһиннэ. Оҕону үлэҕэ-хамнаска тардыыга, агро-оскуолалар өрөспүүбүлүкэ таһымыгар үлэлииллэригэр болҕомтобутун ууруохтаахпыт. Оҕолор бэрээдэги кэһиилэрэ ордук сайыҥҥы кэмҥэ, балаҕан-алтынньы ыйдарга тахсар.

Иван Румянцев, «Төлкө» уопсастыбаннай тэрилтэ салайааччыта:

Биһиги 2010 сылтан тэриллэммит, улуус нэһилиэктэрин хабан үлэлиибит. Уопсастыбаннас оҕо иитиитигэр улахан оруоллааҕын кэрэһилээн, оҕолору үлэнэн иитэргэ кыһаллабыт. Уол оҕону иитиигэ анал бырагыраама оҥороммут, сайыҥҥы сынньалаҥ кэмигэр 9-14 саастаах оҕолору кытары үлэлиибит. Оҕо иитиитигэр этнопедагогическай хайысханы чочуйан кэллибит.«Балык ыраас ууга сылдьарын курдук, оҕо эйгэтэ ыраас буолуохтаах» диэн өйдөбүлгэ болҕомто ууруохха наада. Уопсастыбаннас оҕо иитиитигэр эппиэтинэһи ылыныахтаах. Оҕолору сахалыы тыыҥҥа иитэ сатыыбыт. Холобур, оҕолорго сылгы айааһынын көрдөрөн, кулун тутуута диэн тугун быһаарабыт. Сүрүн инструмеммыт – сылы быһа күрэхтэһиилэри тэрийии. «Дорҕоон дохсун» устудьуоннара биһиги площадкабытын кытары үлэлэһэллэр.

Рудольф Михайлов, уопсастыбаннай сэбиэт бэрэссэдээтэлэ:

Бу боппуруоска икки үйэ кирбиитин тухары үлэлээн кэллибит. Кистэл буолбатах, 70 сылы быһа такыллыбыт боппуруоспут өссө да такыллыа турдаҕа.

Төрөппүт иитиэхтээҕэ биллэр. Ол гынан баран, иһигэр киирдэххэ, бу боппуруос хас да чааска арахсар. Бастатан туран, оҕо сааһыттан тутулуктаах. 18 сааһыгар диэри төрөппүт оруола хаһан да сүппэт. Бэйэ-бэйэбитигэр тааһы бырахсымыаҕыҥ. Ханнык баҕарар кэмҥэ төрөппүт оруола үрдүк буолуохтаах. Ол гынан баран, оскуола да, уопсастыбаннас да иитииттэн көлбөрүтүнэр бырааба суох.

Уопсастыбаннаһы, чуолаан төрөппүттэр кэмитиэттэрин, уһугуннарыахха. Уулуссаҕа оҕо куһаҕаны оҥорорун көрө-көрө көрбөтөҕө буолабыт. Тоҕо диэтэххэ, атын киһи оҕото диэн санааҕа оҕустарбыппыт, бэйэбит эрэ оҕобут биһиэхэ чугас диэн санааҕа кэлбиппит ыраатта. Иитии боппуруоһугар хайыспыккыт махталлаах. Бары түмсүүлээх эрэ буолуохпутун наада.

Андрей Находкин:

Оҕону иитиигэ сыаннас суох буолбатах, баар. Хас биирдии төрөппүт оҕотун таптыыр, үчүгэй киһи гына иитэ сатыыр. Оттон олох бэйэтэ иҥнэл-таҥнал түһэрэн, түмүккэ хайдах оҕо иитиллэн тахсыбыта көстөр.

Мин 13 сыл учууталлаабытым, 7 сыл оскуолаҕа дириэктэрдээбитим. Учууталлыыр кэммэр национальнай концепция киирбитэ. Онно хайдах курдук харахпыт уоттаммытын, хайдах курдук өрөйбүппүтүн-чөрөйбүппүтүн билигин даҕаны умнубаппыт. Муус хамсаабытын курдук санаабыппыт. Билигин тоҕо эрэ оннугу көрбөппүн, харахпыт уоттаммат. Ол аата оҕону иитиигэ национальнай политика өссө да күүһүрэ илик уонна дьону көҕүлүү илик.

Мин санаабар, учууталлары бэлэмниир үөрэх кыһаларын кытары биир ситимнээхтик үлэлэһиэххэ. Тоҕо диэтэххэ, ардыгар учуутал буоларга бэлэмэ суох, үлэлии түһэн баран, хамнастаах сиргэ барыам диэн толкуйдаах учууталлар кэлэллэрэ кистэл буолбатах. Үөрэнээччи ханна эрэ баран иҥнэр истиэнэлээх буолуохтаах. Киниэхэ барыта көҥүл буолуо суохтаах, мэһэйдэри көрсөн, буһуу-хатыы оскуолатын ааһыахтаах. Кини учууталга кэлэн иҥниэхтээх, киниэхэ баһыйтарар уонна ытыктыыр буолуохтаах. БКЭ киирэн, учуутал уонна оҕо икки ардыгар истиҥ сыһыан суох буолла. Үөрэх министиэристибэтэ БКЭ содулун өйдөөбөт буоллаҕына, ситэ үлэлээбэккэ олорор. Хаһан эрэ БКЭ син биир суох буолуоҕа, «ынырык түүл» курдук саныыр кэмнэрбит кэлиэхтэрэ. Төрөппүт оҕотун иитэригэр хайысханы оскуола биэриэхтээх.

Чокуур Гаврильев:

- Кэпсэтии манан эрэ бүппэккэ, хас биирдии оскуолаҕа салҕаннаҕына, сөптөөх түмүккэ син биир кэлиэхпит. Санааҕытын аһаҕастык эппиккитигэр махтал.

При частичном или полном использовании материалов гиперссылка на сайт ysia.ru обязательна.
Категория: Общество Просмотров: 857 Источник: Газета "Саха Сирэ" Автор: Надежда Егорова Подписаться на обновления

Комментарии

Вы не можете оставить комментарий, пока не войдете на сайт. Вход / Регистрация

Авторизация на сайте через социальные сети

ЯСИА, Якутия, Саха Сирэ