- 1973 с. Лэкэ Хайа таһыгар Аан Аппа үрүйэ төрдүгэр эдэр сэлии аһыыта аан бастаан көстүбүтэ. 1976 с. хайаҕа билигин сэлии республикатааҕы музейыгар турар носорог түүлээх дьардьаматын булбуттара.
- Учуонайдар бөлөхтөрүн географическай наука кандидата Вера Самсонова салайда. Кини Лэкэ Хайаҕа үлэлээбитэ өр буолла. Кинини кытта М. Ломоносов аатынан МГУ уопуттаах учуонайдара Мария Чербунина уонна Григорий Едидин сырыттылар. Кинилэри айылҕа харыстабылын Тааттатааҕы инспекциятын госинспектора Терентий Тарабукин арыаллаата.
- В.В. Самсонова уонна Н.А. Басыин
- 2008 с. атырдьах ыйыгар Дьокуускайга Россия научнай кииннэриттэн уонна Хоккайдо университетыттан ааттаах-суоллаах биологтар, геологтар уонна генетиктэр мустубуттара. Чинчийээччилэр Таатта уонна Томпо оройуоннарыгар Алдан өрүс хочотугар экспедиция тэрийбиттэрэ. Аатырбыт Лэкэ Хайаҕа учуонайдар 1,5 м. шурфалары хаспыттара, хайа түгэҕиттэн тоҥ боруодалар образецтарын хостообуттара уонна лабораторияларыгар илдьэ барбыттара. Боруобалары үөрэппит микробиологтар, бэйэлэрэ дьиктиргиэхтэрин иһин, наукаҕа урут биллэ илик тыыннаах бактерияны булбуттара. Чинчийээччилэр ол дьикти булумньуну Bacillius F ("frost" - "тымныы" диэн тылтан) ааттаабыттара.
- Микробиологтар саныылларынан, булуллубут Bacillius F бактерия билиҥҥи бэйэтин "аймахтарыттан" улахан уратылаах. Экспердэр сабаҕалыылларынан, киниэхэ тыыннаах буолуу ураты механизма баар быһыылаах. Ол иһин ирбэт тоҥҥо мөлүйүөнүнэн сылларга сыттаҕа буолуо. Учуонайдар "уһун үйэлээххэ" кутуйах хаанын киллэрэргэ быһааррбыттара уонна онтон туох тахсарын кэтэспиттэрэ. Онон түбэспиччэ да диэххэ сөп, сенсация буолта. Уопуттар Москуба, Тюмень, Новосибирскай уонна Киев научнай кииннэригэр ыытыллыбыттара. Учуонайдар ирбэт тоҥ араҥатыттан микроорганизмнары арааран ылан, уопут оҥорор кэрбээччилэригэр - кырдьаҕас кутуйахтарга киллэрбиттэрэ. Быһыы ылбыт «кырдьаҕастарга» актыыбынастара эрэ үрдээбэтэҕэ, олохторун уһуна биллэрдик уһаабыта. Ону таһынан, оннооҕор саамай кырдьаҕас кэрбээччилэр чэбдик туруктаммыттара, сытыырхайбыттара, тыһылаах атыырдар интэриэстэрэ улааппыта.
- Экспериментатордар сыаналааһыннарынан, ирбэт тоҥтон ылыллыбыт бактериялар лаборатория кыылларын олоҕун ортотунан 20% уһаттылар. Көннөрү кырыысалар 580 күн кэриҥэ олороллор, оттон "эдэримситэр" инъекция кэнниттэн кыыллар олохторо 700 күҥҥэ диэри уһаата. Онуоха кинилэр өлүөхтэригэр диэри энергияларын уонна эт-хаан өттүнэн туруктарын ыһыктыбатылар. Дьоҥҥо маннык дьайыы 100 саастарыгар актыыбынай олоҕу олороллоругар кыах биэриэ этэ.
- Учуонайдар билигин ирбэт тоҥтон гааһы - бактериальнай (микробнай) метаны ылыынан дьарыктаналлар. Маны таһынан бу күннэргэ Дьокуускайтан катер дьөлө үүттүүр оборудованиены аҕалыахтаах. Учуонайдар 6-9 м дириҥҥэ термодатчиктары туруоран ирбэт тоҥ температуратын мээрэйдиэхтэрэ.
При частичном или полном использовании материалов гиперссылка на сайт ysia.ru обязательна.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети