Эбээн-Бытантай олохтоохторо Саҥа дьылы сүргэлэрэ көтөҕүллэн көрүстүлэр

Эбээн-Бытантай олохтоохторун биир улахан кыһалҕаларынан олорор дьиэлэри киин ититэр ситимҥэ холбооһун буолар. Бырабыыталыстыба, улуус, нэһилиэк дьаһалталарын отчуоттарыгар нэһилиэнньэ саамай туруорсар боппуруоһа – киин хочуолунай тутуллуута уонна сылааһынан хааччыллыы.

Биир массыына мас сыаната 14 тыһ. солкуобай, онтон ыал кыстаан тахсарыгар 4-5 массыына мас наада буолар. Чугаһынан мас барыта кэрдиллэн, дэлээнэлэрэ ыраатан, мас тиэйээччилэр уматыкка ороскуоттара эмиэ улаатан итинник сыананы быһарга күһэллэллэр. Бу тыа хаһаайыстыбатынан эрэ дьарыктанан олорор кыра дохуоттаах нэһилиэнньэлээх улууска, биллэн турар, охсуулаах. Хоту дойду уйан айылҕатыгар да алдьатыыта кырата суох.
Бүгүҥҥү туругунан улууска ОДЬКХ ГУП 9 араас кыамталаах хочуолунайа тэрилтэлэри уонна олорор дьиэлэри хааччыйар. Улуус киинигэр чааһынай дьиэлэри ититэр ситимҥэ холбооһун 2007 сыллаахтан саҕаламмыта. Оттон олорор дьиэлэри түөлбэлэринэн холбооһун 2013 сыллаахтан анал программанан ыытыллар. Ол курдук, «Ферма» уонна «Заречнай» оройуоннарыгар 28 дьиэ холбоммута, Кустуурга 20 олорор дьиэҕэ сылаас киирбитэ. 2010 сыллаахха «ПМК» саҥа хочуолунай тутуллан киирбитэ, манна кэлин реконструкция үлэтэ баран «Ферма» оройуонугар баар дьиэлэр холбонор кыахтаммыттара. Ону таһынан Баатаҕай Алыытыгар тутуллубут саҥа дьиэлэргэ ититии ситимэ киирбитэ.

Былырыын кулун тутар ыйга республика баһылыга Е.А.Борисов тутаах министерстволар салайааччыларын илдьэ национальнай улуус хайдах дьаһанан, тугунан тыынан олорорун билсэн барбыта. Кини тэрилтэлэринэн сылдьан, нэһилиэнньэни кытта көрсөн баран улуус инники сайдыытыгар уонна нэһилиэнньэ олоҕун таһымын өрө тардыыга бастакы уочараттаах соругунан олорор дьиэлэри ититии ситимигэр холбооһун буоларын бэлиэтээн эппитэ. Улуус киинигэр Саккырыырга олорор дьиэлэр ититии ситимигэр холбонууларын 2016 с. диэри быһаарыҥ, нэһилиэктэргэ квартальнай хочуолунайдар тутуллууларын кэлэр сылларга инвестпрограммаҕа киллэриҥ диэн дьаһайбыта. Егор Афанасьевич туруорбут соруктара боротокуолга киирэн, илии баттанан билигин бу хайысханнан үлэ-хамнас тэтимнээхтик барар. Баатаҕай Алыытыгар быйыл 10 дьиэ эбии холбонно. Маны таһынан, саккырыырдар 10-тан тахса сыл туруорсубут этиилэрэ туолан, 2016 сылга улуус киинигэр саҥа 5,7 мгвт кыамталаах (урукку хочуолунай 1,8 мгвт этэ) Киин хочуолунай тутуллар буолла. Онон улуус киинин ыаллара 100% кииннэммит ититиигэ холбонор кыахтаналлар.
Ааспыт сайын Кустуурга оскуола хочуолунайыгар үс улахан кыамталаах хочуолу аҕалан туруорбуттара. Саҥа дьыл иннинэ манна 40-ча олорор дьиэ кииннэммит ититии ситимигэр холбонно. Онон Ил Дарханы кытта көрсүһүүгэ ылыныллыбыт боротокуол сүрүн хайысхалара туолан, сүрүн кыһалҕа быһаарыллан эрэриттэн нэһилиэнньэ Саҥа дьылы сүргэтэ көтөҕүллэн көрүстэ.

Нэһилиэк ытык кырдьаҕаһа Л.И. Горохова:
- Мин быйыл 87-с хаарбар үктэнним. Урут оһоҕу кытта бодьуустаһыыга күммүт-дьылбыт баранара. Урут эдэр-сэнэх эрдэххэ ону улахаҥҥа уурбат этибит, сааһыран баран эр киһитэ суох дьоҥҥо, дьэ, уустук. Кыыспынаан иккиэбит эрэ, биһигини кытта кэлии учуутал кыыс олорор. Оскуола дьоно сарсыардаттан хойукка диэри үлэлэригэр сылдьан баран, тоҥон-хатан кэлэн, аны оһоҕу кытта бодьуустаһаллар. Биир массыына мас сыаната 14 тыһ., маны өссө эрбэттэриэххэ, хайыттарыахха наада. Ойуур маһа да чугаһынан баранна. Билигин быр курдук сылаас дьиэҕэ сытабын, үчүгэйэ сүрдээх. Быйыл харахпын эпэрээссийэлэтэн, аны дьиэбэр итии киирэн доруобуйам кытта тупсубут курдук буолла. Манна кэлэн томороон тымныыны аахсыбакка итиини киллэрбит дьоммутугар – ОДЬКХ салайааччыларыгар, бары үлэлэспит дьоҥҥо, улуус, нэһилиэк баһылыктарыгар, Ил Дархаммытыгар нэһилиэк кырдьаҕастарын аатыттан үүммүт Саҥа дьылынан эҕэрдэлээн туран махталбытын тиэрдэбит. Бары бииргэ түмсэн нэһилиэккит, улуускут, республикаҕыт сайдыытыгар өссө да үлэлэһэ туруҥ!
Үлэ, тыыл бэтэрээнэ Х.Е.Горохова:
- Дьиэбит улахана бэрт буолан, урут наар тымныы буолара. Баата ыстааннаах, унтуулаахсылдьар этим. Урут уолум дьаһайар эрдэҕинэ, оттук мас кыһалҕата турбат этэ. Кэлин уолум инсуллаан хаалан, эрэйдиирэ. Оттон билигин сылаас киирэн абыранныбыт, биһиги үйэбитигэр киирэрэ дуу диэн саарбахтыырбыт. Онон бары үлэлэспит, ититии киирэрин дьаһайсыбыт дьоҥҥо махтанан туран 85 саастаах кырдьаҕас киһи алгыспын тиэрдэбин.
Республикабыт кризис уустук кэмигэр да туруоруллубут социальнай суолталаах тутуулары салгыы ыытар эбэһээтэлистибэтин толорон эрэрэ ыраах хайа быыһыгар тайаан сытар хоту улууска кытта биллибитэ дьон санаатын көтөхтө.