– Оҕо быраабыгар Бүтүн Россиятааҕы күн ыытыллара саамай сөптөөх уонна наадалаах. Бастатан туран, ити боппуруоска болҕомто ууруллан, киэҥ кэпсэтиини таһааран, туох кыһалҕалар баалларын быһаарсыы барыбытыгар да туһалаах буолара саарбаҕа суох.
Оҕо уонна төрөппүт сокуонунан көрүллүбүт бырааптарын билиэхтээхтэр. Бэйэтин быраабын туһунан сокуону эрэ буолбакка, элбэҕи билэр-көрөр оҕо сайдыылаах буола улаатар. Оҕо бэйэтин быраабын туһунан сокуону билэрэ киниэхэ куһаҕаны аҕалыа дии санаабаппын.
Оҕо олоҕун-дьаһаҕын, сокуоннай быраабын туруорсарыгар өрөспүүбүлүкэҕэ оҕо быраабын боломуочунайа Анна Соловьева үлэлиир. Анна Афанасьевна туох үлэ барбытын, оҕолорго сыһыаннаах боппуруостары, кыһалҕалары сылга биирдэ Ил Түмэҥҥэ билиһиннэрэр. Быйылгы дакылаатыттан көрдөххө, өрөспүүбүлүкэҕэ оҕо бырааба көмүскэнэригэр усулуобуйа оҥоһуллар. Ол эрээри, Россияҕа курдук, сорох сирдэргэ оскуолалар, оҕо уһуйааннара тиийбэттэр. Ити кыһалҕалары туоратарга үлэ барар. Оҕолору көрүүгэ-истиигэ уопсайынан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 12 нуорма актата, сокуоннар бааллар. Ол сокуоннар үлэлииллэр.
Бүтүн Россия үрдүнэн оҕо дьиэлэрин аҕыйатар сорук турбута. Билигин оҕо дьиэлэрэ баалларын да иһин, оҕолор ахсааннара биллэ аҕыйаата. Тоҕо диэтэххэ, тулаайах оҕолору ыаллар иитэ ылаллар. Оҕолору иитэ ылбыт приемнай уонна дьиэ кэргэн дьиэлэригэр кинилэр сөптөөх усулуобуйаҕа иитиллэллэр. Маннык ыалларга судаарыстыба өттүттэн үп-харчы көрүллэр, көмө оҥоһуллар.
Былырыын оҕону уонна ийэни харыстааһын туһунан сокуон туолуутун уонна хайдах салҕыы үлэлиэххэ сөбүн элбэхтик дьүүллэспиппит. Улуустарга сылдьан ити хайысхаҕа үлэлии сылдьар исписэлиистэри, төрөппүттэри, уопсастыбаннай тэрилтэлэри, дьахталлар, аҕалар сэбиэттэрин уо.д.а. кытары бииргэ үлэлээтибит, кинилэртэн кэккэ этиилэри хомуйдубут. Ол этиилэр сүнньүлэринэн сокуоҥҥа уларытыылар киирэн эрэллэр. Ил Түмэн депутаттара ону бастакы ааҕыыга аһарбыппыт. Билигин буолаары турар сессияҕа ити сокуоҥҥа уларытыылары киллэриэхтээхпит. Олус элбэх этиилэр (ол иһигэр, Россия Судаарыстыбаннай Думатын таһымыгар көрүллүөхтээх) киирдилэр. Бу этиилэр үгүстэрэ үбү-харчыны эрэйэллэр. Ону Ил Түмэҥҥэ бэйэбит көрөн, өрөспүүбүлүкэ сокуонугар уларытыы киллэрэр түгэммитигэр үп-харчы көрүллүөхтээх. Ол гынан баран, кириисис тыына биллэн, сорох боппуруостар аһаҕас хааллылар.
Эппиэкэҕэ уонна попечительствоҕа ылбыт ыаллар оҕолору көрөллөрүгэр-харайалларыгар судаарыстыбаттан үп-харчы көрүллэр. Оҕону иитэ ылар боростуой дьыала буолбатах, киһи эрэ барыта ылсыбат. Кинилэр оҕолорун хайдах көрөллөрүн-истэллэрин, туох кыһалҕалар баалларын барытын билэн олоробут. Тиһигин быспакка улуустарга кинилэргэ сылдьан, кыһалҕалары дьүүллэһэбит. Сорохтор «үп-харчы көрдүгүт, барыта баар, тугу да көрдөөбөппүт, арай оҕолор улааталларыгар сир биэрдэргит, дьиэни-уоту бэйэбит туттуо этибит» дииллэр. Өссө биир сытыы боппуруоһунан оҕону иитэ ылбыт дьиэ кэргэттэргэ үп-харчы оҕолору көрөргө-истэргэ эрэ бэриллэрэ буолар. Төрөппүттэргэ хамнас, үлэ ыстааһа ааҕыллыбат. Иккиһинэн, көмө харчы оҕоҕо аадырыстанан ыытыллар, ол харчыны оҕо биэрдэҕинэ эрэ бу төрөппүккэ кэлэр. Ону төрөппүттэр «атаҕастабыллааҕынан» ааҕаллар. Ити систиэмэни инникитин өссө көрүөххэ-үөрэтиэххэ наада. Сорохтор педагогическай ыстаас курдук ааҕарга туруорсаллар. Бу кыһалҕалары иккис өттүттэн ылан көрдөххө, судаарыстыба эппиэкэҕэ ылыллыбыт оҕолорго, элбэх оҕолоох дьиэ кэргэҥҥэ иитиллэр оҕолору кытта тэҥнээтэххэ, элбэх харчыны көрөр, сөптөөх усулуобуйанан хааччыйар. Ити сөбө суох балаһыанньа курдук. Ону сэргэ оҕо балтараа эрэ сааһыгар диэри ийэтигэр хамнас төлөнөр, ону 3 сааһыгар диэри улаатыннарарга уонна көрүллэр харчыны эбэргэ туруорсаллар. Билиҥҥитэ, ол кыаллар кыаҕа суох.
РФ сокуонунан, биэстэн тахса оҕолоох ыал олорор дьиэтин усулуобуйата тупсарыллыахтаах. Былырыын өрөспүүбүлүкэҕэ 135 мөлүйүөн курдук үп көрүллэн, быһа холоон сүүсчэ ыал туһаммыта. Кэлэр 2016 сылга 300 мөл. көрүлүннэ. Харчы баар буоллаҕына, элбэх оҕолоох ыалы өйүүргэ, кинилэр усулуобуйаларын тупсарарга үлэ барар.
Тулаайах оҕо 18 сааһыттан уочаракка туран дьиэ ылыахтаах. Ардыгар тыыннаах төрөппүттэр оҕолоруттан аккаастаналлар. Төрөппүт быраабын былдьатаары олорон, «хата оҕобут 18 сааһын туоллаҕына, дьиэ биэриэххит, онно кэлэн олоруохпут», диэччилэр бааллар. Кырдьык, оннук быһыыланар түбэлтэлэрэ тахсар.
Мин бэйэм сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар хамыыһыйаҕа чилиэммин, 4 сыл устата куорат дьаһалтатыгар КДН салайааччытынан үлэлээбитим. Онон кыһалҕа элбэҕин билэбин. Билигин сокуоннай саастарын туола илик оҕолор дьыалаларыгар хамыыһыйа сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэн эрэр. Кэлэр сессияҕа иккис ааҕыыга ылыныахтаахпыт. Чопчулаан эттэххэ, улуустар, нэһилиэктэр таһымнарыгар уопсастыбаннай тэрилтэлэр бааллар. Онтон хас биирдии нэһилиэккэ босхоломмут үлэһит суох, нэһилиэктээҕи хамыыһыйалар үлэлиэхтээхтэр. Дьиҥэр, уруккуттан да бааллара. Ону прокуратура, сокуон быһыытынан, уопсастыбаннай тэрилтэ үлэлиирэ көҥүллэммэт диэн эппитэ. Онон сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар нэһилиэктээҕи хамыыһыйа диэн ааттанан, үлэ салгыы барыахтаах диэн сүбэлэстибит. Оҕолор ортолоругар туох эрэ кэһии тахсар эбэтэр үҥсүү киирэр түбэлтэтигэр эппиэкэ уонна попечительство тэрилтэтэ, сокуоннай саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларыгар хамыыһыйа уонна прокуратура хонтуруоллууллар.
Ону таһынан СӨ Ыччат дьыалаларыгар уонна дьиэ кэргэн политикатыгар министиэристибэтин чэрчитинэн «Итэҕэл телефона», социальнай-психологическай көмө киинэ улуустарга күүскэ үлэлииллэр. РФ оҕо быраабыгар боломуочунайа Павел Астахов Саха сиригэр хаста да кэлэн барда, өрөспүүбүлүкэҕэ балаһыанньа хайдаҕын хонтуруоллуур. Уопсай сыаналааһынынан, атын регионнарга тэҥнээтээхэ, биһиги куһаҕана суох балаһыанньалаахпыт.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети