Айар куттаах, дууһалыын-сүрэхтиин биир ситимнээх чугас киһим туһунан ааспыт кэмҥэ суруйар миэхэ, атаах кыыһыгар, курус санааны саҕар. Санаабар, билигин да аттыбар баар, сыыһабын-халтыбын ыйар, түүлбэр киирэн таайтарардыы кэпсэтэр, дьээбэлээхтик кыараҕас хараҕынан мүчүк гынан көрөрө көстөн кэлэр. Быйыл Улуу Кыайыы уонна Россияҕа Литература сылын сайыныгар тыыннааҕа буоллар 70 сааһын туолуохтааҕа...
Аатын ааттаппыт Ороһутугар Кустук алааска Ньурба Таркаайытыттан төрүттээх Еремей Ивановтан уонна Үөһээ Бүлүү Быракааныттан Анисия Спиридоновнаттан атырдьах ыйын 9 күнүгэр Күн сирин көрбүтэ. Иккиэн сытыары сымнаҕас майгылаах, үлэһит үтүөтэ дьон эбиттэр. Аҕам быраатынаан Пронялыын эрдэ тулаайах хаалан, ийэлэрин эдьиийэ, элбэх оҕолоох Анастасия Егоровна Прокопьева көрүүтүгэр-истиитигэр хаалбыттар. Оскуолаҕа үөрэнэр кэмнэригэр сэбиэскэй кэм буолан интэринээккэ олорон үөрэммиттэрэ.
Төрдүс кылааска үөрэнэ сылдьан суруйбут бастакы «Пиэрибэй Маай» хоһооно «Бэлэм буол» хаһыакка тахсыбыта. Бу иннинэ учууталын сүбэтинэн Намҥа үлэлиир бэйиэт Бүөтүр Тобуруокапка хоһооннордоох тэтэрээтин илдьэн көрдөрбүт. Бэйиэт элбэхтик суруйарыгар, ситиһиилээхтик үөрэнэригэр баҕаран, алҕаан кэриэтэ ыыппыт. Улахан бэйиэт, учуутал үтүө тылларыттан кынаттанан аҕам хоһоонноро, ыстатыйалара оройуон хаһыатыгар, сэдэхтик да буоллар «Хотугу сулуска» бэчээттэммиттэрэ.
Дьиҥэр, кини оҕотук да сылдьан «Ороһуунускай» диэн псевдонимы ылыммыт эбит. Аҕам кэпсииринэн, алтыс кылааска үөрэнэр уол сельсовет бэрэссэдээтэлигэр дьоһуннук туттан киирэн: «Мин Ороһуунускай диэн псевдоним ылыныахпын баҕарабын. Онон ханнык эмэ докумуонна биэриҥ», - диэн соһуппут. Туһатыгар эмиэ да сөп курдук. Бу кэмҥэ оройуон хаһыатыгар үс Иван Ивановтар бааллар эбит. Бэрэссэдээтэл Николай Павлов суруйар-бичийэр баҕалаах уолу өйөөн, көҥүллээбит. Тулаайах оҕо эрдэ өйүн тутар, олоҕун суолун солонор дииллэрэ оруннаах эбит дии саныыгын.
Бу үтүө аатын Күн сириттэн күрэниэр диэри аҕам барахсан чиэстээхтик сүкпүтэ. Кэнники, ыалдьыан иннинэ, дойдубуттан ыраах хоту сирдэринэн тэлэһийэн сылдьыахпын сэрэйэн: «Ороһуунускай кыыһа сылдьар диэтиннэр», - диэн псевдонимы салгыы ылынарбар алҕаабыта.
Дьиҥинэн, үөрэр-көтөр дьоллоох сааһыгар хаан ыарыытынан ыалдьан, Бүлүү эбэбит экологиятын иэдээнин биир аньыыта-харата суох сиэртибэтэ буолбут кыра балтыбыт Сахаайа суруйар, уруһуйдуур дьоҕурдааҕа, улааттаҕына суруйааччы буолар ыра санаалааҕа. Аҕатынаан «Дьикти хапкаан» диэн кинигэ таһаарбыттара өйдөбүнньук буолан сүрэхпитигэр сылдьар...
Аҕам хас биирдии күнүн туһалаахтык атаарарга кыһаллара, кыра блокнотугар былааннаан күнүн аттаран суруна сылдьара, миигин да оннукка үөрэппитэ. Сарсыарда 4-5 чааска туран остуолугар суруйа-бичийэ олорор буолара. «Олох диэн - охсуһуу», «Дьон туһугар!» диэн тыллар кылгас буолан баран чаҕылхай, интириэһинэй олоҕун суолдьут сулустаах бэргэн тылларынан буолбуттара. Туох да билсиитэ, улахан дуоһунастаах аймахтара суох тулаайах уолчаан кыра сааһыттан бэйэтин хара дьүккүөрүнэн, кэрэҕэ–сырдыкка тардыһыытынан, күүстээх санаатынан, үтүө санаалаах, аһыныгас дууһалаах биир дойдулаахтарын, ороһулар, көмөлөрүнэн киһи-хара буолбута. Аҕа быһыытынан барыбытыгар олус сымнаҕаһа, ураты кыһамньылааҕа. Далырга олорор эрдэхпитинэ сайын ампаарга оҕолор бары бииргэ утуйарбыт. Онно дьэ былыргы сахалыы остуоруйалары, үһүйээннэри итиэннэ бэйэтин ыарахан оҕо сааһын туһунан уйадыйан олорон кэпсиир буолара.
Кэнники кэмҥэ аҕата Дьэрэмиэй дойдутугар - Ньурбаҕа, аймахтара баар Сунтаарыгар араас үлэҕэ айымньылаахтык үлэлээбитэ. Ньурбаҕа олорор кэммитигэр убайын кэриэтэ саныыр, саха духуобунаһын бөлөһүөгэ Ксенофонт Дмитриевич Уткин дьиэ кэргэнинээн улаханнык өйөөбүттэрэ.
Дьиэбитигэр айар талааннаах доҕотторо-атастара, суруйааччылар, биллэр дьон ыалдьыттыыллара. Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх суруйааччылар айар киэһэлэрин, үбүлүөйдэрин тэрийсэн ыытара. Норуот эмчитин быһыытынан Анаабырга, Өлөөҥҥө, Абыйга, Муомаҕа тиийтэлиирэ, кинилэр төрүт култуураларын, ураты дьонун кытта билсэн, үгүс кинигэ кэһиилээх, дьикти кэрэ айылҕатыттан күүс-уох, энергия ылан сүрэхтиин дуоһуйан, астынан аҕай кэлэрэ. Сорох сайын ыарыһахтар дьиэбитигэр сытан эмтэнэллэрэ. Көрбүөччү айылгытынан кыһалҕалаах дьоҥҥо көмөлөспүтэ элбэх, уоппускатыгар да өрүү сынньанааччыта суох. Билигин санаатахха, доруобуйатын харыстаммакка, үлүһүйэн туран үлэлээн-хамсаан, онтон ыалдьан олохтон эрдэ туораата быһыылаах...
Бүтэһигин 60 сааһын дойдутугар Үөһээ Бүлүүгэ, Ороһуга, Дьокуускайга бэлиэтээбиппит. Үбүлүөйүн иннинэ, 2002 сыллаахха, суруйааччы Надежда Алексеевна Аржакова-Иванова «Дьылҕа буолбут олох» диэн аҕам олоҕун, айар үлэтин туһунан бэртээхэй кинигэни суруйбута. Кинигэ Россия Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Георгий Васильев-Мандар тылбааһынан нууччалыы тылынан «Жизнь, ставшая судьбой» диэн тахсыбыта. Ол сыл атырдьах ыйын 9 күнүгэр Дьокуускайга П.А.Ойуунускай аатынан Литературнай музейга Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ Наталья Харлампьева сатабыллаах тэрийиититинэн 60 сааһын айар куттаах доҕотторунаан бэлиэтээбитэ. Онно чахчы дьолломмут көрүҥнээҕэ, олоҕор туруорбут ыра санаатын үксүн сиппитэ-хоппута. Онон, биир киһи холугар аҕам барахсан үгүһү айан-тутан, умсугуйан үлэлээн-хамсаан, дьонугар-сэргэтигэр айылҕата бэрсибитинэн учуутала Улуу Ньыыкан үөрэппитинэн, кини алгыһынан туһалаан кэллэҕэ… Айар үлэҕэ кынаттаабыт, суолбун-ииспин ыйбыт, төрөппүт толору дьолун биллэрбит суруйааччы аҕабар тылынан эппэт дириҥ махталбын этэбин, сиргэ тиийэ сүгүрүйэбин!
Уйбаан Ороһуунускай хоһоонноро ааҕыллаллар, лирическэй ырыалара ылланаллар, тапталлаах Ороһутун дьоно-сэргэтэ ытыктабылларын биллэрэллэр, өйдүүллэр-саныыллар. Инникитин да аҕабыт, эһэбит тэлбит суолунан оҕолоро, сиэннэрэ кини үтүө аатын ааттата туруохпут, суолдьут сулус оҥостуохпут.
Гуннара Байгильдина-ОРОҺУУНУСКАЙА,
СР бэчээтин туйгуна, Өлөөн оройуонун «Сардаҥа» хаһыатын редактор-дириэктэрэ.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети